Agaat. Marlene van Niekerk

ook al vertel.

      Nou wil jy my nog vir die newe van jou ook gooi, het Jak gesê, toe julle uiteindelik van die tafel opstaan, jou ma is erg genoeg. Die huis was stil. Jou ma se huis het altyd die dik dreigende stilte gehad. Jak het voor die spieël in die gastekamer gestaan en oor sy gesig gevat asof hy wou seker maak alles is nog daar na die konfrontasie met sy nuwe skoonma.

      Jy het agter hom gestaan, jou arms om sy skouers geslaan, jy was net bly die aand was verby.

      Ek weet alles van boerdery, het jy in sy oor gefluister, ek het grootgeword daarmee, ek sal jou help. Ek sal jou alles wys môre. Rus nou, jy is moeg.

      Jy het teen hom aangenestel, maar sy lyf was gespanne. Daar was iets in sy stem, in wat hy toe gesê het, wat jy nie wou hoor nie, jy het gedink jy verbeel jou.

      Ja, het hy gesê, jy béter, ek kan nie wag nie, môre is die dag, jy béter my leer en jy béter my help dat ek die smaak kan kry. En jy beter my álles wys. Ek wil sién waar ek gaan boer. Ek kan nie wág nie. Goud het ek my mos laat raam hier.

      Dit was die dag dat jy vir die eerste keer saam met Jak de Wet oor dieTradouwpas gery het, die grootTradouw, die diepTradouw, die weg van die vroue in die Hottentotte se taal, soos jou pa dit vir jou verduidelik het toe jy klein was.

      Jy was ’n regte vrou nou, ’n ring aan jou vinger. Nou moes julle net anderkant kom. Jy was opgewonde daaroor. Jy het al soveel keer gefantaseer oor hoe dit sou wees om hom te bemin, by hom te lê, hom eindelose ure lank te soen, sy rug onder jou hande te voel.

      Ag here, nee, nie al wéér nie! het Jak geswets.

      Julle was weer agter die waatlemoenlorrie.

      Dit kom van vry op die inham, my liefste Jakobus, het jy gesê.

      Nou was die blou rook van die uitlaatpyp in jou gesig. Dit was ’n lendelam affêre, vol duike en skrape, met die hand oorgeverf, en gelap.

      Wys net jy wil verbygaan, het jy gesê, dan trek hy dalk af by die volgende inham.

      Jak het getoet en beduie en sy ligte geflikker, gevloek.

      Dit het vinnig gebeur. Die lorrie het na links geswenk. Die vrag het geskuif. Waatlemoene oor die reling, bonsend oor die pad, rooi binnegoed oor die hele voorruit van die Spider.

      Julle was te naby. Julle was te vinnig. Jy het die stuur gegryp.

      Moenie rem nie, moenie rem nie! het jy geskree, jy sal gly, hou berg se kant!

      Ou lesse van vorige ervarings, jou ma se woorde.

      Die kar het doodgeruk. Jak was oorbluf. Julle het ’n ruk daar gesit, gekyk hoe die lorrie se bestuurder die pad probeer skoonkry. Toe het Jak die kar weer aangesit en julle het stadig aangery, verdwaas van skrik.

      Gelukkig, het jy gesê, het jy die regte ding gedoen.

      Jy het, het Jak gesê. Hy het vinnig na jou gekyk en weggekyk.

      Toe begin hy. Vervang die font van die gemerkte woord my die korrekte font.

      Ek sou die rem getrap het en regsom probeer kom het as jy nie gekeer het nie.

      In sy stem was die kleinste ondertoon van ’n pruil.

      Jy was wonderlik, het jy hom getroos, jy bestuur goed, ek voel veilig by jou.

      Jy het jou rok opgetrek en sy hand gevat en dit tussen jou bene gedruk sodat hy kon voel hoe nat jy was. Al die pad tot op Grootmoedersdrift het hy met een hand bestuur en met die ander hand aan jou geraak. In jou skoot het die opstal se sleutels geklingel soos sy hand geroer het.

      Jy het jou oë toegemaak, maar die beeld van die spattende waatlemoene wou nie voor jou oë wyk nie. Die hele kar het daarna geruik.

      *

      hoe begin ’n siekte? lamsiekte van geraamtes eet maar waar kom die geraamtes vandaan? domsiekte krimpsiekte predikantsluisellende omlê stinkbrand stamroes vaalblaar wurms kewers slakke motte kleinkommandoruspers almal onsigbare aanvange grond is lankmoediger as koring lankmoediger as skape grond word stadig diep verskole siek van dol van platslaan met die agterkant van die graaf van swaarghrop in somerwind ek is nog dorper nog kleintrou het ek dan gedink ek is god dat ek moet lê en dit vat het ek dan gedink ek is ’n berg of’n rug of’n rant en wie het dit my vertel en wie het besluit klippe het geen regte nie want klippe kan kwyn van ontken word van verguis word en wie het besluit wie die geploegde is en wie ploeg en waarom het ek nie opgestaan en waarom nie weggegaan en wat sou gebeur het as ek haar teengestaan het my moeder my leermeesteres van geseglikheid vrotpootjie slaphakskeentjie klakous nasellapol ramenas verbitterde tiran geraamte in die grond nou slaan dit uit slaan terug in my omdat ek nie teruggeslaan het nie ek versmoor in woorde wat niemand kan hoor nie ek heg my ek versamel my waters my waterhoudende kluite my leem my skalie ek is ouland maar nie deur my besluit nie wie sal my liggies op kontoer omploeg my stoppels inbraak en my duwweltjies en my met groen bemes en met strooi? wie in my neusgate blaas met asem van donker humus? wie daeraad in my saai of hoopvol? hoe sal my late opbrengs weerkaats en in watter water? wie sal oes wie skeer wie my vag erf my vlies my gerf my klein wit pitte? wie sal my kou tot ek bind want ek het gedoen soos aan my gedoen is dit is ons twee se siekte

      *

      21 April 1960

      Goeie begin gemaak vandag met die regmaak van die kamers die buitekamer & die babakmr. Verstaan vir die eerste keer waarom alles moes gebeur soos dit gebeur het Gods grote Voorsienigheid. Het die babakamer laat uitverf & die buitekmr laat kalk binne & buite mooi netjies spierwit. Plascon vir die een & wit kalk vir die ander – ekonomies – kan dit altyd weer oorkalk. Wasbare Plascon vir babakamer handjies vat voetjies mors! ’n Goeie geleentheid om sommer al die buitekamers nuut te laat oorkalk & alles ’n slag mooi netjies te kry in die agterplaas.

      A. kry die middelste stoorkmr hy het die grootste venster en nog ’n kleintjie agter.

      Het laat uitdra & gesorteer & weggegooi & alles in twee ander kamertjies ingepas gekry grawe vurke kruiwaens klein tuingereedskap hoenderkos & varke se byvoeding & beenmeel & sakke kompos vir die tuin alles in die een laat pak & al die ou meubels in die ander. Beste bed & matras & kombuisstoel & skroptafel en wastafeltjie (die een met die teëltjies) in A. se kmr laat indra. Al die nodige gelukkig voorhande. Gedink aan ’n mat maar J. wil niks weet nie sal ’n plan maak oorskiet stukke linoleum solank los ingesit makliker om skoon te hou in elk geval.

      Nou is alles soos dit hoort dit is seker die regte ding om te doen vir almal se onthalwe. Daar was tog nie ander genade nie. Het Beatrice gebel om haar te vertel van my besluit & dié is nou heel verlig & bak mooi broodjies & wil my voorstel vir voorsitster van die VLV. Stel jou voor! Ek kan die vrou klap, regtig.

      Toestand met J. God sy dank beter noudat ek werk maak van die aangeleentheid. Dat dit soveel moet kos maar ek wil liewer nie daaraan dink nie. Hoe lank sal hy tevrede bly? Hy dreig om my dagboeke te verbrand. Hy sê as hy die hele tyd sy goed moet opruim asof dit gemors is waarom mag my boekies die wêreld vol rondlê geheimskrif sonder punte & kommas miskien moet ek dit hardop gaan voorlees vir die radio dat hy ook die siel van die vrou kan leer ken & die nood van hr meid.

      Sou in elk geval kinderbediende moes inkry plaasmde te vuil & onopgevoed. J. dink hy’t nou gewys wat hy kan doen met koring & stel nie meer so erg belang in die plaas nie & ekself steeds meer betrokke by die boerdery dit sal nie agterweë kan bly met die koms van die kind nie. A. sal my oë en ore moet wees hier op Gdrift. Moet steeds meer oplet & roetines van skeer & saai & slag in die hand hou. Beplanning & bestuur verveel hom. Grond & water is alles my verantwoordelikheid & ek sê vir hom dis die verskil tussen ’n lewendige en ’n dooie plaas. Hy sê hy gaan ’n stuk skryf in die Landbouweekblad: Die opsies van die hereboer, ’n lewendige plaas met ’n dooie vrou of ’n dooie plaas met ’n lewendige vrou nou hou ek op met soebat.

      J. sorg ten minste vir aankope & daar laat ek dit nou maar by. Wens net hy wil sy eie navorsing doen oor implemente en ophou neuk met agente. Verdwyn mos van die aardbol met hulle kommissie & eers as jy binne-in die oestyd sit met die stukkende combine hoor jy van foutiewe parte