Agaat. Marlene van Niekerk

het as net die eise van ’n gemengde boerdery.

      Jy het geprotesteer, lag-lag om die atmosfeer te probeer lig hou.

      Ma sal vir Jak skoon bang praat hier.

      Hy’s mans genoeg, het sy gesê. Jy sê mos hy is self so ’n goeie prater. Maar ek is bly om te sien hy kan luister ook. Die uitdrukking op haar gesig het gesê: Hy béter, anders, wat soek jy by hom?

      Wat het jy by Jak gesoek? Was dit nie vir haar duidelik nie? Hy was ryk, hy was goed geleerd, hy was aantreklik, spitsvondig en wel ter tale, en gewild by mense. Hy was alles wat jy gevoel het jy nie was nie.

      Maar al het jy soms onseker gevoel, en al was jy nou nie die mooiste vrou nie, het jy geweet jy was nie dom nie. Jy kon darem ’n B.A. met tale agter jou naam skryf, met jou ekstra musiek- en dramavakke byna tot op lisensiaatvlak voltooi. Jy was belese en nuuskierig en kunstig aangelê. Daarby het jy baie praktiese ervaring van boerdery gehad. Julle sou ’n aanwins wees vir die Overberg, nie net as boere nie maar ook vir die kulturele lewe in die streek. En jy het geweet dat hy ook gedink het hy het ’n slag geslaan met jou. Hy het gesê jy pas by hom, klein maar getrain en nootvas daarby.

      Jou pa het alles meewarig gadegeslaan. Die belangrikste is dat jy gelukkig en gesond moet wees, my kind, het hy gesê, die res is bysaak, en moenie jou musiek verwaarloos nie. As julle nou eers ingetrek het en tot rus gekom het anderkant die berg, moet julle elke Vrydagaand kom kuier, dan luister ons musiek. Onthou, my hele versameling word eendag joune.

      Jak het jou pa met versigtige respek aangehoor, hulle het nie lekker vat gekry aan mekaar nie, dit kon jy sien. Hoe lief jy ook al was vir jou pa, jy was geïrriteerd daardie naweek met sy sentimentaliteit en sy terughoudendheid, daar was nou ’n ander energie en ander prioriteite.

      Jy is tog nie bang om my boertjie te word nie, nè Jak, het jy gesê toe julle die oggend deur Barrydale se hoofstraat weggery het in die rigting van die pas.

      Jy sou hom die plaas anderkant die berg gaan wys vir die eerste keer. Jy het geweet jy sou moes hoog insit.

      Jou “boertjie”! het Jak gesnork, maar hy het afgekyk na die sleutels tussen jou bene en jy het geweet hy was klaar in die strik, pens en pootjies.

      My Boer dan, met ’n groot B, het jy gesê. Jy het jou hand hoog bo op sy dy gesit en oorgeleun en hom in sy oor gesoen.

      Jy is ’n geslepe vrou, het hy vir jou gesê. Skuif nader. Ek het my eie planne met jou.

      En jy is my slypsteen as ek dinge goed begryp, het jy geterg. Jy het sy bobeen gevryf.

      So, Milla Redelinghuys, het jou storie van stapel geloop. Die situasie het jou ’n interessante soort opwinding verskaf. Hier het jy nou twee visse aan jou hoek, het jy gedink. ’n Plaas en ’n man. Maar jy het nie gerus gevoel nie. Daar was aas ook in die gedrang.

      So vertel my weer waarmee gaan ons alles boer, ek en jy? het Jak gevra.

      Jy het jou woorde getel, jy het hom gevoer met ’n paar feitjies wat hom nie sou laat skrik nie. Jy het jou hand liggies beweeg, op maat van die inligting wat jy vir hom gevoer het.

      Ma het ’n tweehonderd Merino’s en ’n paar Jerseykoeie op Grootmoedersdrift aangehou. Daar was ’n voorman op die plaas, OuKarel Okkenel, van Suurbraak se Okkenels, en sy opgeskote seun Dawid wat ook op die plaas gewoon het. OuKarel was ’n wewenaar, ’n ordentlike mens, ’n afstammeling verlangs van die Skotse werktuigkundiges wat in 1817 onder Benjamin Moodie uitgekom het. OuKarel het elke jaar om ’n deel ’n hele paar morg koring vir Ma gesaai. Sy het beswaard gevoel dat die plaas aan die verwaarloos was. Nadat Pa sy grond geërf het en hulle op Goedbegin gaan boer het, het hulle elke week gaan kyk dat alles reg loop op Grootmoedersdrift. Vandat jy klein was, het sy en Pa met skeertyd en lamtyd en oestyd oor die berg gery en weke aaneen in die ou opstal oorgebly om toesig te hou en voor te vat. Baie keer was dit net jy en Pa, dit was julle beste tye, hy het jou opera-arias geleer en op veldekspedisies geneem. Jou pa met sy lang treë en sy perfekte gehoor, jy kon nie glo dat hy die windskeef oubaas geword het met die skuifelstappie nie.

      Hulle raak oud, het jy vir Jak gesê, hulle kan dit nie meer bybring om so aanmekaar oor die berg te ry en twee plase aan die gang te hou nie. Ons trou op die regte tyd. Ons moet die koringboerdery oorneem van die Okkenels, die plaaslike mark is uitgehonger vir fyn wit meel nou na die oorlog, ons moet die skaap en beeskuddes uitbou, daar is uitstekende weiding langs die rivier vir ’n melkstoet, ons moet van Grootmoedersdrift maak wat dit kan wees, ’n boekvoorbeeld van gemengde boerdery, ons moet die naam gestand doen.

      Jy het jou hand verskuif en hom aan die binnekant van sy dy gemasseer.

      Jy maak my mal, het Jak gesê. Hy het rondgeskuif in sy sitplek en nog meer versnel.

      Moenie mal raak nie, skat, hou in die pad, het jy gesê.

      Jak het homself in die hand probeer hou. Hy het sy kop geskud, die vorige aand se gesprek bygehaal.

      Rooikatrieme! Watse storie was dit nou tog gisteraand, het hy gevra, ek hoop nie jy aard te veel na die ma van jou nie, julle sal ’n man kláármaak.

      Jy het gelag, jy het hom in die sagte vleis van sy binnedy geknyp.

      Wel, ek weet nie na wie jy aard nie, het jy teruggespot. Jy het ’n diep asem gevat en dit gesê, jy was skaam, maar jy het dit gesê.

      Jy is baie na aan kláár nog voor ek eers begin het, is wat jy gesê het. Jy het met jou oë beduie na sy gulp.

      Jy het geweet wat die effek sou wees. Hy was die soort wat gehou het van skunnighede. Hy het soms vir jou goed gesê wat jou laat bloos het, maar jy het nooit te ver gegaan as julle gevry het nie. Jy was ’n maagd en dit was jou prys.

      Genugtig, Milla, het Jak uitgeroep, vertel my meer!

      Daar is ’n wag voor my mond, het jy geterg.

      Wag maar, het Jak gesê, jy sal nog die wag in jou gladde bekkie kry.

      Jy het nie heeltemal geweet wat hy bedoel nie, maar jy het saamgelag.

      Jak was reg oor jou ma. Sy hét jou pa klaargemaak. Hy het oor die jare al hoe stiller geword. Moes al siek gewees het die aand met die verlowing. Jy kon dit sien aan sy teruggetrokkenheid terwyl jou ma die kaarte en die papiere van Grootmoedersdrift op die eetkamertafel uitgesprei het. Dit was haar erfgrond van geslagte terug aan moederskant, van die Steyns en die Spiese se kant. Dit was hulle wat volgens haar die wildevyeboomlaning daar geplant het en die opstal se fondamente met rooikatrieme uitgelê het.

      Mens gooi nie jou lewensreg weg nie, het jou ma vir Jak gesê, dit wat jou voorsate tot stand gebring het met bloedsweet, dit pas jy op en dit leef jy na.

      Ja, het jy gesê en vir jou pa geknipoog. Jy het geweet hy weet, nes jy, wat haar volgende sin sou wees.

      “Dit was mense wat bosse moes platkap en klipmure moes stawel. Daar was nie tyd vir bog en soetsappigheid nie,” het julle al drie gesê.

      Dit was jou ma se geliefde uitdrukking.

      Jy kon sien hoe Jak rondkyk van nie weet wat aangaan nie.

      Dis in Kamilla se bloed, moet jy weet, Jak, het sy voortgestoom. Haar oeroergrootjie het in die dae voor Hendrik Swellengrebel nog, dertig jaar lank alleen daar geboer na haar man se dood. Sy was ’n vrou wat kon vasvat en hou vir hou raak slaan.

      Sy het ’n gat deur Jak gekyk. As jy dít nie kan doen nie, jong man, moet jy maar gerus eenkant toe staan, want dan deug jy nie, dan is jy net ’n oorlas vir ander.

      Jy het jou geskaam. Jy het jou vingers deur Jak s’n gestrengel en oor hom geleun, sodat jou borste teen sy skouer gerus het terwyl jy kamtig die kaart bestudeer. Jy het die kaart uit jou kop uit geken. Jou ma het dit van kleins af vir jou uit die lang koker getrek om vir jou die plaas te wys wat eendag joune sou wees.

      Jak het alles ewe geseglik met ’n reguit gesig aangehoor. Nou, soos julle die pas binnegegaan het, was hy openlik spottend.

      Eendag, lank lank gelede, toe die wêreld nog jonk was, in die tyd van die heer Swellengrebel, het hy aangehef, was daar ’n oeroermoeder