Agaat. Marlene van Niekerk

laer rat geskakel teen die opdraande.

      … En sy het haar plaas genoem Grootmoedersdrift en die grense daarvan uitgelê met, kan julle raai met wat? Met rooikatrieme!

      Hoe klink dit vir ’n begin? het hy gevra. Hy het na jou gekyk.

      Ek het veral gehou van die stukkie van ’n vrou wat kan vásvat, hou vir hou. Vertel my meer dáárvan.

      Jy het hom in sy lies begin vryf. Die eerste keer dat jy so iets gedoen het. Skoon op hol was Jak daarvan, onkant gevang, hy het die pas gery of dit ’n resiesbaan was. Die klippers het gespat. Dit was die ou pas toe nog, in 1946, met smal haarnaalde, nêrens ’n randsteen nie. Elke af en toe het Jak na jou geloer en jy het teruggeloer. As jý soveel dinge in jou kop het, het jy by jouself gewonder, wat moet hy nie van dit alles maak nie?

      Ry stadiger, Jak, het jy gesê, dis ’n pas.

      Wat gee jy my?

      Net wat jy vra.

      Weet jy dan nie?

      Ek kan raai, het jy gesê. Jy het die gespe van sy belt losgetrek.

      Hy het jou verbaas aangekyk, gekreun.

      So, en wat gaan jy my in ruil gee? wou jy weet.

      Net wat jy vra.

      En weet jy dan nie?

      Ek is nie so slim soos jy nie.

      Wel, in die eerste plek moet jy stadiger ry.

      Maar jy maak dat ek baie vinnig êrens wil kóm!

      Jy het jou hand weggevat. Hy het dit teruggevat en jy het gerem, maar nie te veel nie sodat hy dit kon sit waar hy dit wou hê.

      Goed, ek sal stadiger ry, het hy gesê, en in elk geval, dit lyk my jy’t ’n waatlemoenlorrie aan jou kant.

      ’n Ent voor teen die pas met ’n lang string karre agterna het ’n lorrie vol spanspek en waatlemoen aangekruie.

      Nee, dis jy wat die waatlemoen aan jóú kant het, het jy gesê en sy gulp oopgetrek en jou hand ingesteek.

      Here, vroumens, het Jak gesê en sy kop agteroor gegooi en sy oë vir ’n oomblik toegemaak.

      Kyk in die pad, De Wet, het jy gesê.

      Dis wat jy gesê het maar jy het gedink: Dis ék wat álles bestuur, die skuins marsjerende kranse, die donker watergang ver onder, die draaie in die pad, die wolke hoog bo.

      So watter probleme is dit waarvan jou ma praat daar op Grootmoedersdrift? het Jak met ’n dik stem gevra en gesluk.

      Hy het sy kop geskud asof hy sterretjies aan die sien was. Jy het hom stewig beetgehad, langtermynbeloftes in jou greep.

      Tulpe, het jy gesê, en vorentoe gesit sodat jy jou hand onder sy testikels kon inwerk. Daarna kon jy nooit genoeg kry daarvan nie. Die kontras van die syerige skuiwerende balle en die geweldige lengte van erekte vlees daarbo. Jy was gefassineer daardeur, verbaas dat jy geweet het wat om te doen.

      Daar is wilde tulpe langs die rivier, en as die koeie dit eet en hulle drink water daarna, dan vrek hulle of jy hulle arseen ingegee het. Dis bolletjies. Mens sal hulle met die hand moet uittrek. As jy hulle ploeg, word hulle net meer.

      Nou toe nou, het Jak gesê, klink maklik genoeg. Wat nog?

      Dis te nat daar langs die rivier.

      Hmmm, beter nat as droog, het hy geterg.

      Die koeie kry sere en swamme en goed aan hulle hoewe daarvan. Die perde kry mok.

      Mok? Nog nooit van gehoor nie. So wat kan mens doen, my handige boerenooi?

      Dreineer, op groot skaal dreineer. Mens kan in elk geval nie weiding aanplant op toegeslaande grond nie.

      Klink nog nie vir my na ’n ramp nie.

      Wel, dan is daar nog die hellings op die droëland. Dis te steil om te ploeg daar. Dit verspoel. Daar moet kontoere kom en terrasse. En daar moet aflope geflodder kom en grasbane aangelê word vir die wegvloei.

      Jy het skuins gedraai en sy klere oopgevroetel en sy onderbroek afgetrek en jou ander hand bygesit en ’n koker gemaak met jou vingers.

      Flodder, het Jak uitgekry.

      Dit is ’n landmeter se werk, het jy gesê, en dit sal maande vat.

      Jy reken, het Jak gesê. Gots, ek kan dit nie meer hou nie!

      Hy het vorentoe gesit en versnel en met sy een hand jou hande vaster om sy penis gevou. Tussen jou bene het dit warm gevoel, jou kop het gesuis.

      Jy was net half bewus van die pad, die paar karre voor julle, die lorrie.

      Hou vas, het Jak gesê en begin verbysteek.

      Jak, oppas! het jy geskree, maar jy het roekeloos gevoel, swewerig, ’n regentes van die hele Tradouw, duskant en anderkant die berg, in die valleie teenaan die riviere en oor die rûens vanaf die Heidelbergse vlakte tot by Witsand. Dit het geswem voor jou oë. Alles jou gebied. Jy het jou mond gevoel, jou keel, daar was ’n lewendigheid op jou tong of jy radyse geëet het.

      Jak het in ’n reën van klippers op ’n inham aan die berg se kant afgetrek en jou vasgedruk en jou gesoen en jou borste gevryf. Jy het gedink om te keer, die kar se dak was oop en julle was sigbaar van die pad af. Maar jy het nie regtig omgegee nie. Jy het ’n fantasie gehad dat jou ma julle sal sien. Met haar eie oë sal sien hoe besit en geskiedenis en erfenis almal hulle loop aan die kry is, soos dit voorbestem was, met die brute energie van ’n goeie begin. Dit was jou rolprent. Soos jy dit altyd wou gehad het, soos jy gedink het jou ma dit wou hê.

      Watter probleme nog? het Jak in jou ore gehyg. Hy was woes, buite beheer, hy het op en in jou probeer kom maar die rat was in die pad en die ruimte te nou.

      Rooikatte in die klowe, het jy gesê. Jy het hom in die nek gebyt.

      Nog?

      Lammervangers. Hulle pik die pasgeborenes se oë uit.

      Jy het jou borste uit jou bra gehaal en sy kop teen hulle gedruk. Jy het hom ondergedompel. Hy moes opkom vir asem. Iets aan sy kop en sy nek so van bo gesien het soos ’n seuntjie s’n gelyk. Sy mond, die onweerstaanbare mond van Jak, nou moedeloos en bewend, het jou verteder. Sy stem was skor.

      Ek sal alles doen, het hy gesê. Ploeg en saai en skeer en melk, ek belowe.

      En my help om ’n tuin te maak?

      En jou help om ’n tuin te maak.

      Soos die paradys?

      Soos die paradys.

      En my nooit verlaat nie?

      En jou nooit verlaat nie.

      Jy het hom saggies weggedruk. Jy het oor sy kop gestreel om hom te kalmeer. Jy wou ry en anderkant kom. Anderkant die berg sou jy gaan lê vir hom, op jou eiendom, soos dit moes wees in jou storieboek.

      Jy het hom gehelp om sy klere reg te trek. Haal diep asem, het jy vir hom gesê.

      Ek hoef hom nie nou alles te vertel nie, het jy gedink, hy sou mettertyd die hele prentjie kry.

      Jy was die enigste kind en erfgenaam van jou moeder en jou plaas was die moeilikste. Jou grondhonger neefs sou jou pa se grond erf. Hulle wou kamtig niks weet van die plaas anderkant die Tradouw in Die Geut soos die gebied onder die boere bekend was nie. Hulle was klein sagtevrugteboere in die Barrydaledistrik. Hulle was besig om groter en groter stukke van Pa se plase onder besproeiing te help kry vir perskes en wingerd.

      Nee dankie, het hulle vir jou gesê as jou ma nie by was nie, Grootmoedersdrift is ’n nagmerrie. Daar sal ’n mens jou agterent sien met al die kapitale insette wat jy sou moes maak, die geld wat jy sou moes leen, die tyd wat dit sou vat om die plaas goed beboubaar te maak en al die ysters wat jy in die vuur sal moet hou om dan nog jou skulde ook af te betaal.

      Jy was bly jou pa se familie was nie by op die aand van die verlowing nie. Al drie neefs het jou plaas begeer soos niks anders