Agaat. Marlene van Niekerk

hou nie.

      Weer het sy na die stapel gedraai en deur die tydskrifte gegaan.

      Nou waar is al die Fair Lady’s dan, hulle was hier?

      Sy het die hele stapel begin afpak, my oë vasgehou in die spieël.

      Ounooi, jy maak my agter hier. Ek sien nie die Fair Lady’s nie, wag, hier is een. Fine Food for Fine Occasions.

      Dit was die onderste tydskrif. Ek het haar oë afgedwing, nog meer ondertoe. Daar was die blink swart boks nou, oop en bloot. Sy kon nie my blik in die spieël volg nie, moes omdraai om beter te sien waar ek kyk.

      Tsk, het sy gesê en haar kop geskud van nee.

      Já, het ek met my oë gesê.

      Sy het die kontrepsie uitgehaal. Dit was nog vasgemaak net soos sy dit weggepak het. Sy het my vingers reguit gemaak en dit oor my hand getrek. Dit was nie nodig om die gespes los te maak nie. Al die bruin leerbande was in die naaste gaatjie vasgetrek en die chroom-vleuelmoer was op sy diepste ingedraai. ’n Lang stuk draad het bokant die moer se kop uitgesteek soos ’n antenna. Die ding lyk soos ’n handskoen om radioaktiewe afval mee te hanteer. Lankal te groot vir my. Lankal te swaar. Soos al Leroux se gadgets waarmee hy hier aangesit kom, dit werk ’n tyd lank en dan ook nie meer nie.

      Ek het na my hand gekyk. Ek het my verman. Ek het beduie, pen asseblief. En papier. Ek kan nie in die lug skryf nie.

      Agaat het rondgekyk.

      Nou het sy geweet wat ek wil doen maar sy kon kamtig nie onthou waar om skryfgoed te kry nie. Dit was lank gelede dat ek self geskryf het. Toe ek die lyste gemaak het, toe ons die huis opgeruim het, ’n jaar, anderhalf jaar gelede. Oplaas het ek gedikteer en sy het geskryf. Of sy het geskryf en ek het met my laaste kragte afgemerk wat weggegooi moes word. Die blou boekies. Ek het gesê gooi weg. Sy het die opdrag gelees en nie na my geluister nie.

      Nou hou sy haar dom. Asof sy nie gereeld die klapbord uitkry om op te druk as sy haar nuutste lyste maak nie, haar rooi pen uit haar voorskoot se bosak haal nie. En daar hang die potlood aan sy toutjie langs die kalender. Sy maak die hele tyd notas. Skryf hulle orals op. Wat wil jy hê die mense moet eet op jou begrafnis, Ounooi? Vaalafval? So wat moet ek op jou kopsteen laat skryf, Ounooi? Toe sien God dat dit goed was?

      Ja of nee kan ek sein. Of ek kan my oë toemaak.

      Sy het die klapbord uit die onderste halfleë rak van die boekrak uitgetrek.

      Tsk.

      Die boeke het omgeval. Sy moes op haar knieë gaan om hulle regop te sit. Blink omslae en ou kanvaskafte. Party was nog my ma s’n. Ek het die meeste uitgegooi met die groot opruim. Agaat het hulle gehou. Soos sy die dagboeke gehou het. Sy het die titels opgesê soos sy hulle teruggesit het. Met ’n reguit stem, die hele lys. Laat vrugte, Die burgemeester van Slaplaagte, Foxtrot van die vleiseters, Sewe dae by die Silbersteins. Dis nog niks. Drie en veertig jaar by die De Wets, Vloedwater in die voorwinter, Op veld en rante, Kroniek van Kalkoenpoort, Kringe in ’n bos, Reguit spore in die halfwoestyn, Uitdraai, July’s People, Ek stamel ek sterwe, Die afdraand van die dag is kil, Wie skryf kry opdraand, Die swerfjare van Poppie Nongena, Stoetmeesters val nie flou nie, tsk, probeer Die vroedvrou van Tradouw, Hierdie lewe, Daardie Doodgaan, Juffrou Sophia vlug vorentoe, The Story of an African farm, hmf, dan liewer In the Heart of the Country. Dis wat sy nou laaste gelees het. Watwou, het sy gesê, sy sal ’n land beter aanmekaar kan boer as die stomme ou Johanna wat so die kluts kwytraak van niks en sy sal haar tog nie laat onderkry deur ’n spulletjie hanskaffers nie. Dit was voor sy The Seed is Mine gelees het wat die vrou van die biblioteek laas hier aangebring het. Daarvan was sy skoon stil. Ek weet wat in haar kop was. Vinkelsaad.

      Soos ou bekendes het al die titels geklink soos sy hulle daar teruggepak het, na die name van familie. Sy het hulle almal vir my voorgelees die afgelope maande, of vir my omgeblaai op my staander dat ek self kon lees. Sy het die oues lankal al self gelees en al die nuwes eers beproef voordat sy dit vir my gelees het. Sy het hele stukke uit haar kop geken. Sy sê nie een lees so lekker soos my dagboeke nie, mens moet net die leestekens invul en alles vol uitskryf, dan het jy ’n treffer.

      En dan is daar nog Jakkie se boeke en tydskrifte wat hy oor die jare aangestuur het en waarin daar hoofstukke en artikels is wat hy geskryf het. Agaat lees dit gereeld ewe vernaam voor, sukkelend oor die lang Engelse woorde, maar ek verstaan nog altyd nie veel daarvan nie. Private Speech, Public Pain: The Power of Women’s Laments in Ancient Greek Poetry and Tragedy, Mourning Songs of the Dirty Goddesses: Traces of the Lamia in Orthodox Baptismal Rites of the Levant, Echoes of the Troll Calls in Romantic Scandinavian Choir Music. Vreeslik obskuur alles. ’n Ander een oor die polifoniese gehuil van Australiese inboorlingvroue as iemand afdood. Waarmee hy hom ook besighou, die kind, hy het tog ’n ordentlike ingenieurskwalifikasie in lugvaartkunde. In die see gegooi. Vir etnomusikologie, wat dit ook al mag wees.

      Daar was iets geskrywe op die voorste bladsy van die klapbord. Agaat het gekyk wat daar staan. Sy het na my gekyk. Sy wou iets sê, ek kon sien. Sy kon sien ek sien. Sy het haar bedink. Tien bladsye ver moes sy blaai. Op elke bladsy het haar oë die inhoud opgeneem. Begrafnisreëlings tot op datum. Sy wil vir haar werk maak. En vir my.

      Sy het die knip oopgemaak en ’n skoon vel onder uitgetrek en bo-op ingeskuif. Sy het die knip hard laat toespring, weer ge-tsk met die tong.

      Toe het sy kamtig in die spieëltafel se laai gegrawe na ’n pen, elke gebaar oordrewe nadruklik. In die spieël kon ek sien hoe sy haar mou opstroop en dit op die rug van haar swak handjie uittoets. Pure aspris, waar was die rooi pen skielik waarmee sy elke dag onderstreep het in my dagboeke, en bygeskryf en oorgeskryf het op die teenbladsye? Asof sy ’n onderwyseres was wat my stelwerk nagesien het. Asof ek ’n toets moes slaag.

      Hy skryf, het sy gesê met ’n lang kakebeen.

      Sy het die pen tussen my duim en my voorvinger gesit en hulle bymekaargedruk vir sover sy kon bykom tussen die gespes en die leer en die skroewe. Sy het die klapbord onder my hand ingeskuif. Dit was ’n moeisame rangskikking. Sy moes druk en trek en balanseer aan die spalk en die pen en die bord en my hand. Sy het ’n rif in die deken gemaak om die hele lot te stut. Soos mens maak met ’n lappop as jy haar in ’n stoel wil laat sit. Pomp haar in die ribbes. Druk haar voor die bors. Kop op. Stert plat. Sit pop sit. Vol semels. Of lupienepitte. Of skoon wit riviersand.

      Toe het sy haar hand oor myne gesit, die sterk hand. Die effek was lagwekkend.

      Ai, Ounooi, jy maak die lewe vir jouself moeilik. Hoe wil jy nou in vadersnaam?

      Ek kon sien wat sy dink. Het jy jou in jou lewe nie al genoeg besondig aan ’n geskryf nie? Dis wat sy gedink het.

      Bly stil, het ek met my oë gesê, bly jy net stil en los my uit. Vat weg jou hand.

      Sy het haar ken uitgesteek en die piepskuimverpakking en die plastiek teruggesit in die boks en die deksel toegemaak.

      Met vinnige treetjies is sy hier uit. In die verbygaan het sy haar borduurwerk van die stoel opgeraap. Ek weet wat dit beteken. Dis die ander straf. Ek sal haar vandag net etenstye en medisynetye sien. Anders sit sy vir ure hier en borduur by my, ’n groot lap, ek weet nie wat dit is nie, lyk ingewikkeld. Sy tel en meet of die wêreld vergaan, die hele lap uitgemerk met spelde en knope. Dit gaan al aan vandat ek nie meer self kan rondbeweeg nie. Anders het ek lankal ondersoek ingestel na wat dit is. Sy is geheimsinnig daaroor. Vermakerig soms. Partykeer kyk sy daarna of sy self nie kan glo wat sy daar aan die uitwerk is nie. Of soos netnou toe sy hier uit is, gryp dit asof dit ’n stuk vuil wasgoed is wat sy in die mandjie wil gaan gooi, kyk na my, asof ék dit vuilgemaak het.

      Dit was alles ’n kwartier gelede. Die staanhorlosie in die voorhuis het geslaan. Kwart oor agt.

      Nou moet ek begin. Nou moet ek skryf. Nou moet ek dit die moeite werd maak. Wat ek ontketen het.

      Ek maak my op. Ek soek in my na aangrypingspunte. Raaigras, klaaslouwbos, watteltakke om my te anker teen die afgrond. Kanniedode. Ek voel in my. Daar is nog vegetasie, daar is water, daar is grond.

      Om te begin het ek ’n aanloop nodig. Die aanloop is net so belangrik soos die daad self.

      Alles