Agaat. Marlene van Niekerk

dra ’n jas.

      Sien hulle deur my deesdae, die ouer studente? Wil hulle my laat praat, my op dreef kry? Dink hulle ek moet gebloei word soos wat mens maak met koorsige perde, met verliefdes, met treurendes? Wat sal húlle nou weet van sulke ou boererate, ’n klomp kontemporêre musiekkenners, wát hoegenaamd vermoed daarvan? Van die noodsaak van vertel? Van die onderhuidse refreine?

      Die blikkie se boom.

      Now ready for take-off, please check that your seatbelt is securely fastened, baggage safely stowed away, emergency procedures in the seat pocket in front of you.

      Ek bepaal my meestal by die klimaat as hulle uitvra.

      Laat val soms per ongeluk iets, ’n indruk, oor die Breërivier, De Breede Rivier ten hoogte van Malgas.

      Windharp.

      1

      Om die kommunikasie op gang te kry is my einde. So was dit van meet af aan met haar.

      Ek moes vanoggend aanmekaar na die swart boks kyk waar dit al elf maande lank lê. Uiteindelik kon ek haar oog vang, en beduie met my blik, dáár, waar die blink swart vernis van die boks sigbaar was, ónder die hoop leesstof. Ónder die groeiende stapel blou notaboekies, ónder die Saries, ónder die Fair Lady’s, ónder die Landbouweekblaaie op die spieëltafel voor die stoepdeur, dáár!

      Eers het sy gedink ek wil hê sy moet voorlees. Sy het gegrinnik. Dit was nie voorleestyd nie. Dit was nog voor ontbyt, voor agt, net nadat sy die staanhorlosie opgewen het in die voorhuis, net nadat ek die tsjiek-geluid van die sideboard se deurtjie gehoor het en sy hier ingekom het met haar boekie.

      Sy het klaar die stuk gemerk gehad wat sy vanaand wil lees, die oor van die bladsy nadruklik omgevou.

      Die blou boekies op die stapel lyk almal dikker as wat hulle is van die omgevoude ore. Partykeer sê sy ek moet raai watter stuk dit gaan wees. Dan sê sy sý sou nooit kon geraai het wat sy alles daar sou lees nie. Maar partykeer maak sy die boekie toe op haar skoot en dra voor wat daar geskryf staan, lang stukke. Asof dit versies is, of ’n les. Dan vra sy my of dit goed was so, of ek kan onthou wanneer dit was.

      Asof ek kan antwoord.

      Sy kyk altyd of sy iets uitgelaat het, merk dit met haar rooi pen.

      Hoe lank gelede sou sy dit uit haar kop begin leer het? Of maak sy dit plek-plek op?

      Asof ek presies kan onthou wat ek alles daar opgeskryf het. Dertig, ses en dertig jaar gelede!

      Sy het my inskripsie voorin die eerste boekie uitgeskeur en dit op die leesstaander voor my neus vasgesit. In opdrag van die Almagtige God staan daar, langs die ander teks wat sy my voor oë wil hou. Die tabel van my siekte. Die simptome-, medisyne- en terapietabel.

      Sy haal dit nooit daar af nie, die twee velle.

      Asof die een vir my ’n durende herinnering moet wees aan dit waaraan ek ly.

      Asof die ander ’n bewys is dat alles wat sy vir my uit die boekies voorlees deur myself geskryf is.

      Asof die twee dokumente tot dieselfde orde van waarheid behoort.

      Ek is siek van vaskyk teen die twee verflenterde stukke papier elke keer as sy my leesboek of my tydskrif van die leesstaander haal en wegpak. Siek van dit moet aanhoor ook, want sy spel dit vir my hardop uit, druk met haar vinger daarop, op die tabel, op die opdrag.

      Simptoom: Hardlywigheid.

      Medisyne: Pink Lady.

      Terapie: Oefening, verhoogde vloeistofinname.

      Asof ek Canadian airforce exercises kan doen.

      Asof, in hierdie dorre streke, daar iets is wat my dors kan les.

      Asof medisyne sal help. Mens drink medisyne om beter te word.

      Die skrif op die uitgeskeurde bladsy lyk nie eers vir my na my skrif nie.

      In opdrag van die Almagtige God, Bestuurder van ons aller lot en Bewaarder van die Boek van die Lewe …

      Ek was jonk. Dit was ook nie die eerste inskrywing nie. Die eintlike begin van alles het ek nooit opgeskryf nie.

      Nooit kans gesien vir ’n herbesoek aan daardie dieptes nie.

      Nie nadat ek uitgevind het wat ek my op die hals gehaal het nie.

      Waar begin so iets in elk geval? ’n Mens se voorland? Waar begin dit?

      Die “opdrag” het ek eers later uitgedink, toe dinge goed was vir ’n ruk, net na Jakkie se geboorte. Toe het ek dit voor in die eerste boekie op die omslag se binneblad opgeskryf. Datum en al, 14 September 1960.

      Nou wil sy dit in my keel kom afdruk. My onnadenkende geskryf, op my nugter maag in my siekbed, en my met my hardlywigheid kom konfronteer. Watter sin het dit?

      Asof ek kan protesteer.

      Asof ek kan eet.

      Ontbyt.

      Kan mens dit ontbyt noem?

      Ek moet dit maar net sluk.

      Ek het haar hoor praat in die kombuis. Dawid was daar en Julies en Saar en Lietja. Hulle het gewag dat Agaat kom orders gee vir die dag. Stiptelik om agt moet hulle daar aantree. Hulle het hard gepraat. Agaat was haastig. Sy wou hulle gaan stilmaak. Hulle bly stil as hulle haar hoor aankom.

      Ek het gewys met my oë, die boks, die boks.

      Wag nou eers, het sy gesê, later. Sy het nog nie gesnap wat ek bedoel nie.

      Maak soos ek sê, het ek beduie.

      Wie is dan nou tog weer so vol dinge vnggnd, het sy gesê.

      Nuwe ding, die gepraat sonder klinkers. Koggel my. Gemener as wat Jak ooit was oor die dagboeke.

      Sy het die brug oor die bed nadergetrek, die leesstaander gebring en regop gestel.

      Wil jy weer jou gelofte lees? Mens kan nie genoeg kry daarvan nie, nè? Miskien kry jy aptyt daarvan.

      Dit was ’n goeie begin. Sy’t gedink ek wil sélf lees.

      Nee, kon ek sein, dis nié wat ek wil lees nie.

      Dit is my tegniek deesdae. Vooruitgang deur misverstande. Ek moes die misverstande net eers op gang kry. Die eerste een sou lei tot ’n ander tot ek my doel bereik het. Dit is ’n soort vertraagde logika, ’n afbreek van elkeen van my bedoelinge tot in die kleinste tussenstappe. Verby is die dae van die kortste afstand tussen A en B. Nou is ons op die omweë, ek en Agaat. Deur my oë na die stapel leesstof te rol kon ek sorg dat sy by die swart boks uitkom. Ek moet altyd haar aandag eers op die oppervlakke vestig. Dit is ’n begin. En dan moet ek haar aan die delf kry. Vanoggend was sy my ter wille, sy het die stapel blou boekies opsy gesit en deur die tydskrifte begin vroetel.

      Wat wil jy lees, Ounooi? Sy het vinnig deur ’n Sarie geblaai.

      Vier maniere om jou man aan jou kant te kry en te hou.

      Nee.

      Nee, het sy gesê, ek dink ook nie so nie.

      Ek het weer na die stapel op die spieëltafel gekyk.

      Sy het ’n Landbouweekblad gevat en oopgeblaai.

      Nuwe ontwikkelings in die praktyke van wisselbou en wisselbeweiding: Die suidwestelike distrikte na 1994? Nee wat, dit ken jy. Wat van: Die toekoms van kleingraanverbouing in SA? Dit is tog so in jou kraal, Ounooi, die toekoms.

      Lietja het hard gelag in die kombuis. Daar was ’n geklingel van melkkanne.

      Hulle raak hans daar in die kombuis, ek moet gaan kyk, het Agaat gesê.

      Sy het die tydskrif oop in die staander vasgeklamp, bo-oor die uitgeskeurde velletjie, bo-oor my simptomatiese behandelingslys, dit nog regopper gestel dat ek kon sien, my bril vir my opgesit.

      Die toekoms. Sy het haar vinger onder die woorde gesit.

      Nee,