Agaat. Marlene van Niekerk

vir hulle, Dirk, het jy geroep, sê vir hulle wat met jou gebeur het, hulle wil my mos nie glo nie.

      Dirk het ’n afsnybeweging voor sy keel gemaak.

      Ja, ek het hulle geskuld. Toe dwing hulle my om al my koring aan hulle te verkoop, teen kosprys. Hulle opvatting is: Dis ons kunsmis, so dis ons koring. Dan verkoop hulle dit weer, dan vat hulle die wins.

      Almal het gelyk begin praat. Uit die hoek van jou oog het jy gesien hoe Adriaan, een van die Meyersbroers, eienaars van die kunsmismaatskappy, die gedoente gadeslaan, ’n suinige glimlaggie om sy mondhoeke.

      Jy het met jou mes op jou glas getik.

      Luister, het jy gesê, dis nie al nie, die eintlike punt is dit …

      Aitsa! die vierskaartjie van Grootmoedersdrift, nou vat sy die middelvoor!

      Dit was Gawie Tredoux van Vleitjies. Hy was ’n Bloedsap en ’n Vrymesselaar en hy het gehou van jou. Hy het ’n glas dessertwyn na jou aangestuur. Jy het dit in sy rigting gelig en ’n klein slukkie gevat, jou vinger voor jou lippe gesit, gewys jy kan nie te veel drink nie. Ag komaan, het hy terug beduie en ’n groot sluk uit sy eie glas gevat. Jy het jou hand op jou maag gesit. So? het hy met sy wenkbroue gewys. Werklikwaar? Jy het geknik. Hy het sy glas hoog na jou gelig: Geluk! Jak het die blik onderskep. Jy het liefies na hom geglimlag voor jy weer gepraat het.

      Die eintlike punt is: Die Overberg is die broodmandjie van die hele land. Onthou: Goeie brood by almal op die plank, en die volk sal altyd die regering dank.

      She’s a poet and she doesn’t know it! het iemand geroep en op die tafel geklop.

      Jak het weggekyk.

      Daar was nog een ander medestander aan tafel van wie jy geweet het, die nuwe jong voorligtingsbeampte, Kosie Greeff. Die mannetjie het benouderig rondgekyk toe hy sien jy wil iets sê. Sy vrou het gekyk na die glas in jou hand. Beatrice ook, al die vrouens aan tafel het gedink as ’n vrou haar mond só oopmaak in mansgeselskap moet dit wees omdat sy hoenderkop is.

      Julle kan maar kyk soos julle lus het, het jy by jouself gedink en vir Beatrice geglimlag.

      Dit was die klein Greeff wat jou oortuig het van die nuwe wisselboustelsels. Hy het ’n opdraande stryd gevoer in die streek. Nou was hy rooi in die gesig oor dit sy vakgebied was wat ter sprake gekom het.

      Mevrou De Wet is reg, het hy gesê, en wat meer is, menere, die grondprobleem in die rûens is ’n groter probleem as die sogenaamde kleurprobleem in hierdie land.

      Ek stem saam, het jy geroep. Jy was op dreef, jy kon hoor jy preek, maar jy het deurgedruk.

      Mens kan nie meer uit die grond wil haal as wat jy daarin sit nie, het jy gesê. En hier is ons nou ’n klompie mense aan die suidpunt van Afrika wat hierdie nasionale bate totaal aan die vernietig is binne die bestek van ’n paar dekades. Al die kunsmisoeste mag jou ryk maak, maar dis nie ’n langtermynbelegging in die grond nie. Ouland is die

      antwoord. Dis ’n tradisie gebore uit respek vir die natuur. In ’n toestand van skyndood herversamel jy jou wese. Dit weet selfs ’n padda.

      Hoor-hoor! het die mense geroep.

      ’n Padda is ’n ding wat spring wat spring, ’n padda is ’n ding wat spring, het rooi Flippie gesing met ’n skunnige byklankie in die stem.

      ’n Gejil het opgegaan.

      Beatrice het jou verstom aangekyk.

      Milla, asseblief, hou op, jy maak ’n gek van jouself, het Jak onderlangs gesê, sy stem skor van irritasie.

      Gee haar ’n kans, manne, het Gawie geroep, so ’n geleentheid kry julle nie gou weer nie!

      Jy het die mense in hulle oë gekyk soos jy gepraat het.

      Dis die ritmes van die natuur wat mens moet respekteer soos die Skepper dit bepaal het. Dit is waarop die landbou gebaseer moet wees. Hierdie nuwe snoepheid is barbaars, dis ’n vorm van heiligskennis.

      En toe het ’n gedagte by jou opgekom en jy het dit gesê voor jy gedink het. Miskien was dit die slukkies wyn wat saam met jou opgewondenheid na jou kop gegaan het.

      As ’n boer jaar vir jaar sy grond skoonploeg en platsleep, het jy gesê, is dit net so goed hy slaan elke aand sy vrou. By wyse van spreke, het jy toegevoeg, maar die woorde was uit en hulle was gesê.

      Jy het gesien hoe Beatrice na haar asem snak en haar hand voor haar mond sit.

      ’n Swaar stilte het gehang.

      Gawie het tot jou redding gekom.

      Stof tot nadenke, manne, gewis stof tot nadenke, laat ons hoor wat wil Thys sê, hy lyk of hy iets gaan oorkom as hy nie ’n beurt kry nie.

      Nóú is dit genoeg, het Jak gesis, nóú gaan ons huis toe, ek en jy.

      By die deur het Gawie julle gegroet. Jou het hy op die wang gesoen en jou skouer gedruk.

      Geluk, Jak ou maat, het hy gesê, jy het ’n vorentoe vrou getrou, pas haar goed op.

      Hy het Jak se hand nadruklik geskud, maar Jak het nie geweet waaroor dit gaan nie. Hy het sy hand vinnig losgemaak.

      Hy het in die kar geklim en sy deur toegeklap sonder om die deur vir jou oop te hou. Daarvan het hy meestal ’n groot vertoning gemaak voor mense.

      Dit was ’n gejaag tot by die huis.

      Liewehere, jý, het Jak gevloek, dink jy weet alles!

      By die huis het hy uit die kar gesukkel en teen die eerste boom water afgeslaan. Hy het gewieg op sy bene so dronk was hy.

      Jou bek is te groot! het hy geroep toe hy by die voordeur inkom.

      Jy het kamer toe gegaan, gehoor hoe hy vir homself whisky inskink uit die kraf in die voorhuis.

      Hy het jou in die kamer kom soek, in die deur kom staan en na jou gegluur.

      Jak, ek het iets om jou te vertel, het jy gesê.

      So, en wat miskien? Dat jy iets aan die gang het met Tredoux?

      Jak, hy is ons vriend, hy het jou maar net gelukgewens.

      Met wat miskien, met jou toespraak? Waar kom jy daaraan dat jy kan sit en preek vir boere oor hoe hulle hulle lande moet bewerk? Wat moet hulle van my dink? Jy en jou ma, julle is koeke van dieselfde deeg, julle dink julle weet alles. Hoe moet ek ooit weer my gesig wys by die kunsmismense?

      Jak, het jy gesê, ek kan nie help jy voel so nie.

      Kom hier, het jy gesê om hom te paai.

      Hy het in die middel van die kamer gestaan en pluk aan sy klere.

      En dat grond soos ’n vrou is wie se man haar slaan! Watse stront is dit nou miskien? Jy soek daarvoor, jy weet dit, jy soek my en jy soek my tot jy my kry!

      Ja baas, het jy vir hom gesê.

      Hy was dit nie gewoond nie. Jy het in die klap ingekyk sonder om te koes, reg in sy oë.

      Jak, jy kan dit nie meer aan my doen nie, het jy gesê.

      Hy het jou platgestamp op die bed.

      As jy my grond wil wees, sal ek doen daarop wat ek wil. Klap is niks! Stamp is kinderspeletjies! Vertel my tog watse grond jy is? Klei, dalk? Vuilsand? Skalie? ’n Donnerse klipbank? Toe, jy’s mos die ekspert hier! Klas jouself ’n bietjie, dit mag die man help wat jou moet bewerk!

      Jy het opgestaan van die bed af. Hy het jou weer platgestamp.

      Wat doen mens met grond, hè? Wat doen mens daarmee?

      Jy kap ’n paal daarin, jy ghrop dit, jy skraap ’n dam uit. Of jy grawe ’n gat vir jouself en val jou moer los. Dis wat met my gebeur het!

      Hy het dreigend nadergekom. Jy het jou arms om jou maag gehou. Jy het gesien hy merk dit op. Jy het jou gebaar verander, jy het oor jou onderlyf gestreel.

      Jak, het jy gesê en jou voet op ’n stoelleuning gesit, jy het jou