Agaat. Marlene van Niekerk

vrouens is geneig tot sooibrand.

      Jy het jou tyd gevat om jou te grimeer en jy kon nie ophou om dit vir jouself te herhaal nie: Na al die jare, na alles wat jy moes verduur, na alles wat jy aangepak het, so goed en so sleg as wat dit kon, lank nadat jy al die hoop opgegee het, die beloning.

      Jy het vir jouself geglimlag met rooi lippe in die spieël. Dit was die moeite werd dat jy teen wil en dank alles bymekaargehou het. Jy het jou nek gestreel. Jy het jou arms opgelig en in die rondte gedraai om die val van die moue te voel, die geritsel van die materiaal. Jy kon nie onthou wanneer laas jy iets so verlustigends gedoen het nie. Dit het gevoel asof jou ledemate, die hare op jou kop, die naels aan jou vingers besiel was, asof jou lyf gevibreer het, jou lyf, altyd te min, altyd minderwaardig, maar nou te veel, te vol. Jy was vervul van iets wat jyself vir een keer in jou lewe nie beplan of bereken het nie en waarvan die uitvoering en die afronding nie ’n moeisame kunsmatige en gedwonge saak was nie, maar ’n volkome natuurlike proses.

      Goeie hemel, maar jy’s opgetert vanaand, wat het oor jou lewer geloop, het Jak gesê toe jy uitkom op die stoep waar hy gewag het.

      Jy het geglimlag.

      My liewe man, het jy gesê, jy lyk self so goed in daardie aandpak van jou en kyk net die nuwe strikdas!

      Jy het gevoel hoe dit uit jou mond kom. Soos ’n lus het dit om sy nek geval. Jy het hom nadergetrek, sy kammerband effens hoër opgetrek, een mansjetknopie reguit gedraai, die skouers van sy pak afgestof.

      Jy het begin lag. Jy kon dit nie glo nie. Jy het hom nie meer so nodig gehad nie. Jy het niks en niemand meer nodig gehad soos vantevore nie.

      Wat lag jy? het Jak gevra.

      Oor jy lyk soos ’n model, het jy gesê, oor ek dit nie kan gló nie.

      So, jy dink ek lyk goed? Hy het homself van hoek tot kant in die spieël in die voorportaal bekyk terwyl jy hom reggetrek het.

      Fantasties, het jy gesê, absoluut fantasties, jy hoort in ’n modeboek, in Parys.

      Botter in jou hande. En jy kon hom vlei uit blote vrygewigheid.

      Swanger.

      Hy kon dit nie weet nie. Hy het dit veroorsaak, maar hy kon dit nie weet met sy lyf nie. Dit was net jou wete. In jou was dit geheg, ’n klein kluwe van selle wat reeds met ’n eie tempo en plan drie weke lank gespruit en verdeel het terwyl jy geëet en geslaap en gewerk het.

      Jy het daardie aand opgelet hoe die ander mans na jou kyk. Jy het teruggekyk, geknik, geglimlag, gevoel jy het ’n reg om jouself te geniet.

      Jy lyk ásemrówend, het Beatrice in jou oor kom fluister, is daar iets wat ek nie weet nie?

      En jy lyk vérrúklik, het jy gesê, hoe gaan dit met jou spéénvarkies?

      Jak het jou ’n kyk gegee.

      Tydens die koffie het die mense aan julle tafel gekibbel oor landboukwessies. Die nuwe baas van Frambooskop het homself verskoon, hy wou duidelik nie op sy eie partytjie by ’n argument betrokke wees nie. Dit het gegaan oor winste en koste en optimale grondbenutting.

      Tweeskot! Tweeskot! het almal geroep en Thys van Beatrice het die sillabes met sy hand op die tafel geslaan. Koring, braakland, koring, braakland, of, nog beter, koring op koring. Met die nuwe kunsmis kon mens nie ’n fout maak nie, was die konsensus, woekeroeste elke jaar, dit was ’n Overbergse wonderwerk. Hulle het na Jak gekyk, hy was die lewende bewys van die wonderwerk, al het hy die grond wat hom so goed behandel het ná vyf jaar verkoop om met vleisbeeste te begin boer.

      Jak het die regte note gedruk. Die grondontledingslaboratorium van FOSFANITRA het hom van die begin af beïndruk, het hy gesê.

      Beskeie genoeg kon hy wees.

      Met sy gentlemanshande het hy beduie: Hulle kon wetenskaplik presies aangee hoeveel fosfor, hoeveel stikstof, hoeveel kalium mens per morg nodig gehad het vir ’n goeie opbrengs.

      Wetenskap of te not, ek stem nie saam nie, het jy gesê.

      Jak het jou onthuts aangekyk. Jy het gevoel hoe jy bloos, nog ’n sluk wyn gevat, maar jy het ook gesien hoe die mense wag om te hoor.

      Dis ’n fout wat boere altyd kan maak, het jy gesê, dat hulle vir hulleself en hulle afhanklikes ’n dik lat pluk waarmee almal geslaan word die dag as die wiel draai.

      Ag, Milla, van watter lat en van watter wiel praat jy tog nou, my liewe vrou?

      Jy het gelag. Hy was so skynheilig. “My liewe vrou” voor die mense, my liewe opgeterte vrou oor wie se lewer iets moes loop voordat sy haarself ’n bietjie sal uitvat.

      Jy was kwaad, twaalf jaar se kwaadgeit. Jy het ’n hele paar onderlangse blikke opgevang. Mense wou dit nie hardop sê nie, maar almal het geweet dat Dirk du Toit aan wie Jak die grond verkwansel het waarop hy sy winste gemaak het, so te sê bankrot was. Jy het geweet hoekom.

      Ek praat van die wiel van Vrou Fortuin, het jy gesê, en ek praat van haar handlangers die geldskieters, my liewe man, hulle wat hulleself onmisbaar maak deur sekere noodsaaklike dienste en goedere op krediet aan te bied en ek praat van monopolieë.

      Hulle het gewag dat jy aangaan, die mense, hulle kon hulle ore nie glo nie.

      Vir boerdery is dit altyd ’n gevaarlike ding, het jy gesê. Hier in die Overberg weet ons dit al van die Barrys se dae af. Die lesse van die geskiedenis is daar vir die wat die moeite doen om dit te bestudeer.

      Praat jy, het een gesê, ek boer vandag nog op ’n driehoekstukkie van die oorspronklike ronde familieplaas. Het my grootgrootjie nog op sy perd afgery, ’n mooi ronde plaas. Hy was tot aan sy nek verpand aan die Barrys se maatskappy en toe hulle bankrot gaan, het hy al sy grond verloor. Alles was hy kwyt van die een dag op die ander, hy het net so ’n snytjie oorgehou.

      Dit was ’n sproeterige kêrel van Bredasdorp, ’n Van Zyl. Sy baadjiemoue was te kort. Sy dik polse vol digte rooi hare het uitgesteek soos hy ’n driehoek gemaak het met sy hande om die porsie te wys.

      O allawêreld, het iemand geroep, ’n koeksnytjie, maar dit behoort heeltemal genoeg te wees vir jou, Flippie!

      Mense het gelag vir die stoute toespeling, maar dit het nie gehelp nie. Daar was ’n gebrom onderlangs. Die direkteur van die kunsmisbesigheid was binne hoorafstand en ’n hele paar amptenare van Landboutegniesedienste het kom rondstaan toe hulle hoor die onderwerp word geopper.

      Jy het gedink, goed, laat hulle maar hoor ’n slag.

      My punt presies, het jy gesê. My ma het nog so ’n ou vyfpondnoot van hulle. ’n Halwe bank was hulle mos. “As jy lekker wil lewe, koop by Barry en Newe” staan daarop. So lekker dat toe die spul bankrot gaan, so te sê alles tot stilstand gekom het vanaf Port Beaufort, die hele Heidelbergse vlakte, die hele Overberg van Caledon tot by Riversdal en oor die berg tot by Worcester.

      Ja-nee, vandag se dag moet mens seker sê: As jy nie Kuns Mis nie sal jy Af Kak, en dit rym nie eers nie.

      Dit was die bydrae van een van die blas Dieners van Vreugdevol.

      Die gebrul wat opgegaan het, het nog meer mense na die tafel gelok.

      Wat gaan hier aan? Ons wil ook hoor! Wat is die grap?

      Jak was ongemaklik. Hy het probeer, maar hy kon nie opstaan nie want die mense het om die tafel gedrom. Hy het gevroetel aan sy strikdas, groot teue uit sy glas geneem.

      Vra vir Milla de Wet! het een geroep, sy’t begin daarmee. Vra vir Jak, lyk mos sy sit op sy kop!

      Jy was kwaad, maar jou geheim van die dag het jou voortvarend gemaak. Jak moes maar ’n keer vir homself sorg, het jy gedink.

      Kyk hoe lyk die grond, het jy gesê. Elke jaar valer en skraler. Kyk hoe staan dit van die stof as die wind waai voor saaityd, kyk hoe spoel dit in die winter. Van aanmekaar koring saai. Van gierigheid. En van benoudigheid. Want die op skuld gekoopte kunsmis moet nog terugbetaal word. En die Landbank druk.

      Dis reg! Op die mallemeule al in die rondte in jou moer in!

      Dit