Agaat. Marlene van Niekerk

sing sy, maar sy gaat Worcester toe.

      Agaat plant hoekpale. Sy sit hulle in gate. Sy slaan hulle in met ’n tienpondhamer. Sy anker hulle met buiteankers, sy verf hulle silwer, sy hang die hangpaaltjies. Ek ruik teer. Sy sit die trekstang op. Sy wen die draad styf tot hy sing. My enkels, my tone.

      Kolonieslag! sê sy soos sy hulle kurktrekker in haar hande.

      En nou, sê sy, nou vir die uitstyg bo hierdie aardse tranedal. Voed ook onse siele so met die brood van die lewe, Heer!

      Sy maak my bymekaar, die klein armpie onder die waai van my bene, die sterk arm onder my arms deur.

      Deeg, deeg, sê sy, rys ’n slag. Hup! sê sy en lig my, lig my amper op, los van die bed.

      Goed geknie, lank gewag, sê sy, hup nog ’n keer.

      Skud uit die rosyntjies, sê sy, skud hulle uit, got-hup helpjou!

      Ek bons effens op die bed soos sy my los.

      Sy staan terug. Arms in die sye. Haar bors gaan op en af.

      Ál hoe ligter, sê sy.

      Sy steek haar klein handjie na my toe uit. Met haar sterk hand maak sy die verpotte pinkie los uit die bondel vingers van haar kreupel hand. Sy hou die pinkie apart tussen duim en voorvinger, in die lug, voor my neus.

      Straks, sê sy, straks lig ek jou met my pinkie.

      *

      Die eerste sewe jaar op Grootmoedersdrift. Elke dag van die maand het jy jou opnuut ingestel. Ysterpille gedrink en radyse geëet. Gebid en jou bene oopgespalk vir Jak.

      Bedags het jy jou besimpeld gewerk op die plaas. Tenniselmboog van kuilvoer sny, gewrigsontsteking van help melk, krampe in jou kuite van dae lank die kontoere afloop met die landmeter op die steil hellings.

      Ure lank moes jy in die bad lê saans met die mosterd-ekstrakte wat jy van Ma gekry het.

      Hoekom sloof jy jou so af? het Jak gevra, jy is nie ’n donnerse slaaf nie!

      Hy was woedend as jy siek geword het. Jy het dit gevoel aan sy lyf wat hy in jou ingestamp het.

      Moderne hulpmiddels is die antwoord, Milla, het hy gesê, dis nie meer die Middeleeue nie. Wat karring jy met lusern en lupiene en kompos as daar kunsmis is?

      Dit gaan oor samehange, Jak, het jy probeer walgooi, ’n spel wat mens moet speel. Met die natuur. Dis subtiel. Die natuur is subtiel en verwikkeld. Alles is belangrik. Tot die kleinste insek toe, selfs die vermolmde boom, die onderste klip in die drif.

      Die onderste klip in die drif. Dit het jou laat huil.

      Jy is een om te praat! het Jak geskel. Subtiel! Ba! Natuur! En jy kan nie swanger raak nie!

      Ek sal gaan vir toetse, het jy gesnuif, vir behandeling, daar is moderne hulpmiddels. Vir mans ook.

      Was dit toe dat Jak met sy vreemde teorieë oor jou begin het?

      Oor my dooie liggaam, het hy gesê, daar is niks met my verkeerd nie. En met jou ook nie. Dis in jou kóp wat die moeilikheid is. Dis oor jy jouself so afrem, het hy gesê, hou net op gréns, dan sal dit regkom, dis oor jy so klá oor alles, oor jy met ’n lang gesig hier op die plaas rondfladder. Waar is die liewe sagte Milla wat ek getrou het? Kyk hoe lyk jy, skoon bleek, of jy aan bloedarmoede ly.

      Hy het gedink jy sit aan as jy gesê het jy is moeg. Aspris vir Beatrice en Thys genooi saans sodat jy moes gaan aantrek en jou grimeer.

      Kyk net hoeveel lewe is daar nog in haar na ’n dag se geswoeg, het hy voor hulle gesê, ’n regte kanniedood, my ou Kamillatjie.

      En dan het hy geknipoog vir jou, en dit nog verder ingevryf.

      Netnou nog het sy opgevou aan ’n takkie gehang soos ’n vlermuis, doodmoeg, nou kwetter sy soos ’n vink. Wys julle wat goeie vriende vir ’n mens beteken hier in die Overberg.

      Jy het gesien hoe kyk Beatrice van hom na jou en weer terug. Ek is hier as jy my nodig het, het sy ’n paar keer al vir jou gefluister, maar jy het haar weerstaan. Sy was meer nuuskierig as iets anders. En gulsig. Na mag, na status. Altyd haar man se posisie in die gemeenskap met Jak s’n vergelyk. En die geskinder oor wie die voorsitter van dit en die penningmeester van dat wil wees, was of gaan word. Moddergooiery. Jaloesie. Die afstigting van Swellendam se NP-lede van die Bredasdorptak was die nuutste, en hoe sy by Van Eeden, die nuwe voorsitter se vrou, gaan tee drink het. Jy in jou eie terme was nie ’n item nie. Bar. Gusooi. Jy het gevoel almal is teen jou. Jak het soos jou ma begin klink as hy jou tempteer. En die skinderbekke het gesit en wag vir nuus van Grootmoedersdrift, vir redes, vir skandaal.

      Ma was besorgd aan die een kant, maar ook krities oor jou kinderlose toestand. Jy kon dit hoor aan haar stem op die telefoon, soms smalend, het jy gedink. Tog het jy haar elke aand gebel. Met wie anders kon jy daaroor praat? Sy het boererate aanbeveel. Soos op jou kop staan na die tyd, soos aftreksel van brandnetel drink.

      Jy kon party aande nie ophou huil as jy die telefoon neergesit het nie. Dit het Jak verskriklik ontstig.

      Daardie ma van jou, het hy gesê, ’n violent tea cosy as daar ooit een was, cosy bolangs en onderlangs slaan sy haar kloue in jou in.

      Dan het jy éérs gehuil. Jak was reg. Dit was nie oor wat jy kon regkry of nie kon regkry nie. Dit was jyself, iets in jou wat haar gegrief het. Jou karakter.

      Ek is wie ek is, hoe kan ek dit help? het jy gehuil.

      Jak het deure geklap en die huis uitgestorm en weggery as jy so was.

      Moet my nie alleen los nie, het jy gepleit.

      Jy het alles probeer dat hy nie weggaan nie. Op sy gevoel gespeel, hom gevlei, teen hom aangenestel.

      Uit uit my uit! het hy jou weggedruk, gaan blaas in vadersnaam jou neus!

      Maar jy het geweet as hy woes genoeg raak met jou, kon jy hom by jou hou. Dan was hy ten minste betrokke. Jy het geleer om sy woede te gebruik, die energie daarvan. Dit was minder as niks.

      ’n Dwars klap, ’n hou op die rug.

      Liefkosings op Grootmoedersdrift.

      Jy kon nie ophou huil oor dit alles nie. Mag ek dan nooit swak voel nie? het jy gevra, maar daarvan het hy net nog kwater geraak.

      Dit het vinnig gegaan. Twee, drie jaar. Jy het nooit meer sy hand oor jou lyf gelei om hom te leer hoe om aan jou te raak nie. Jy was op iets anders gerig. Jy het jou kop gebuig en hom afgesuig en sy semen in jou hand opgevang en jouself probeer insemineer.

      Sy voorkeur in ieder geval. Ek wil nie jou gesig sien as jy so ellendig is nie, het hy gesê. Hy het dikwels nie eers agtergekom jy huil nie.

      Jy het elke keer gebid dat jy sou vat, prentjies in jou kop gemaak van selle wat gelyktydig verskiet, ’n kometereën, ’n kataklisme, ’n versmelting.

      Waarom kan die diere dit so maklik regkry? Is ek dan verkeerde natuur? Troos my dan, hou my tog net vas, het jy meermale gepleit.

      Maar as hy nie ’n kussing oor sy kop getrek en sy rug op jou gedraai het nie, het hy sy kombers gevat en in die stoepkamer gaan slaap.

      Naweke en vakansies was dit die ergste. En in die stil tye op die plaas tussen die seisoene. Want dan wou hy gaan bergklim en hardloop of roei, of sy boeke van Ian Fleming en Louis L’Amour lees, altyd so ver as moontlik van jou af. Jy moes dinge uitdink om hom op die plaas te hou. Verfwerk, ’n nuwe kuilvoertoring, grootskaalse werfopruimery, houtmakery, die groot komposprojek saam met die buurplase.

      Jy het gesorg dat ander mense die werk kon kom besigtig op die mees dramatiese moment. As ’n projek pas afgehandel was, het jy partytjies gereël, middagetes vir die bure, landboudae met inligtingsessies vir die lede van die boereverenigings.

      Dan het Jak gestraal onder al die aandag, behoorlik op sy stukke.

      Laat ons die tuin herbeplan, het jy gesê, daar is niks wat ’n opstal so mooi laat lyk as ’n blomtuin nie. Het jy dan vergeet dat jy my dit belowe het, die paradys?

      Moenie