Agaat. Marlene van Niekerk

het sy hande op jou heupe gesit en jou styf teen hom aangetrek.

      Estcourt, Westleigh, Oakleaf, het jy die name afgerits, Longlands, Dundee, Avalon. Jy het vir hom die prentjies in die boek gewys.

      Sommige is vlak nat dupleksgronde en ander is nat brak alluviale sandleem of kleileem. Ook maar arm.

      So hoe gaan ons ryk word op arm grond, vertel my dit? Sy mond was in jou nek, jy het hoendervleis uitgeslaan. Hy het die teken geken.

      Stadig, het jy gesê, baie stadig en met verdrag.

      Hy het jou misverstaan, net een ding op sy brein gehad, sy belt afgehaal, gesê hy is ’n vinnige hond, wou hê jy moet hom net daar op die oop land bedien. Maar jy het gedink die les sal makliker vat op hom in ’n koel kamer by die huis.

      Dit werk maar met die meeste dinge so as dit by mans kom, het jou ma jou geleer, jy moet jou versoeke doop in ’n bietjie suiker. Onthou, die waarheid is niks op sigself nie. Verpak dit op ’n aantreklike manier.

      Jy het jou bloes bo oopgeknoop en gesê dat om ryk te word op Grootmoedersdrift jare gaan vat, ’n dekade of meer. Jy het sy hand gevat en dit teen jou bors gehou en hom stories vertel van boere wat te vinnig gegroei het en net so vinnig bankrot gespeel het.

      Jy het jou rok uitgetrek terwyl jy die beginsels van wisselbou aan hom voorgehou het, jy het sy gulp stadig losgemaak. Knoop vir knoop het jy die onderoppervlak-metode van bewerking aan sy verstand probeer bring. Jy het jou hande onder sy hemp ingesteek en sy tepels gevryf en vir hom verduidelik hoekom grond ongestoord moet lê vir langer periodes en dat rus die beste manier is om die grondstruktuur ryk en krummelrig te kry. Jy het jou kop gebuig oor sy onderlyf en hom ’n plesier gedoen en alles gesluk, want uitspoeg het jy geweet ervaar hy as ’n belediging.

      Wel, het Jak daardie oggend in die bed gesê, sy maatstaf vir gesonde grond is goeie opbrengste.

      Gereelde aktiwiteit, my vrou, dis al wat nodig is, het hy gesê, ook as ons twee wil vorentoe boer. What goes around, comes around. Of soos hulle sê in Afrikaans: Eet is lekker, stamp laat sweet.

      En jy het teruggelê en hom vir ’n tweede keer sy gang laat gaan. Slaan, het jy gedink, slaan met jou swaard op die water, jy dink jy besit my, maar jy ken my nie. Dring binne, het jy gedink, dring in my in. Wat is jy sonder my oppervlakke wat jy kan breek? My oppervlakke is bloot my oppervlakke. Daaronder is ek ’n onpeilbaarheid en jy is ’n splinter in die leegte. Toe hy van jou afrol, het hy gesug en jou hand gevat, dit gedruk.

      Stel jou voor, Millatjie, oor ’n paar jaar is daar sommer ’n string De Wetjies wat kan help saai en oes eendag. So ons beter genoeg wins maak om vir hulle grond by te koop.

      Dit was die begin van die verskille. Jakop en Millatjie se verskille. Hy wou die groot stukke natuurlike veld op Grootmoedersdrift onmiddellik omploeg vir kleingraan. Jy het gesê dis van onskatbare waarde, julle moet dit opdeel in kampe en dit net so ongeskonde gebruik vir wisselbeweiding. Hy wou die braaklande met vyf skottels diep omkeer en skoonploeg en platsleep met ’n spoorstaaf soos hy gesien het by die ander boere. Jy het gesê, nee, ons maak die grond net genoeg los om te saai, met ’n skeurploeg sodat daar nie te veel lug inkom nie en ons anker die stoppels net liggies in die bogrond. Hy het gesê dit lyk na ’n hotnosboerdery. Jy het gesê dis ’n kombers, dit bewaar die vog, dit bewaar die stikstof. Hy wou elke jaar al die grond tegelyk vol koring saai. Jy het volgehou vierskot is die beste: Koring, braak, ouland, koring, met ’n groenbemesting soos lupiene al om die ander siklus ingeploeg en droëlandlusern onder die koring gesaai vir weiding as die oes af is. Al wat hy wou toegee, was tweeskot. Koring, braak, koring, braak. Hy wou sommer regaf met die val ploeg op die steil hellings soos die Okkenels al die jare gemaak het. Oor jou dooie liggaam, het jy gesê, daar móét kontoere kom want die grond het reeds sleg verspoel op plekke.

      Die uiteinde was seker voorspelbaar.

      Hy het gesê, wel, dan boer jy alleen.

      Jy het gesê, maar jy is my man, dis ons twee se grond, jy het belowe om saam met my daarop te boer.

      Toe jy weer sien het hy ’n lening gevat by die Landbank met Grootmoedersdrift opgeskryf as sekuriteit en nog ’n groot stuk aangrensende rûensgrond na die suide toe aangekoop.

      Kom ons kyk, het hy gesê, jy maak soos jy goeddink op jou heilige ou plasie en ek boer die nuwe grond.

      Die geluk was aan sy kant. Ná hy op groot skaal nuwe kunsmisstowwe toegedien het, het hy dubbeldik gesaai, nuwe variëteite kortsteelkoring op skoongeploegde grond. Hy moet oppas vir roes op die fyngeteelde koring, het jy gewaarsku. O, my liewe onheilsprofetessie al weer, het hy gelag. En inderdaad. Net goedheid en guns het hom toegeval. Geen noemenswaardige somerreëns nie, die lug droog en skoon, geen teken van swamme nie. Daardie Oktober het jy gesien hoe die boere van die pad aftrek en deur die drade klim om in Jak se lande in te stap en aan die lang vet are en die kort dik pyp van die koring te voel. Nooit weer Klipkous nie, het hulle vir mekaar gesê. Dit was die laaste ryp land waarin jy jou pa sien staan het, hand in die sy, met ’n ver kyk in sy oë.

      Veels geluk, ou seun, het hy vir Jak gesê, jy bring ’n nuwe geluid hier op die ou plaas. Maar jy kon hoor sy hart was nie daarin nie. ’48 was dit, die jaar voor sy dood.

      Jak het ’n groot New Holland-graandroër uit Amerika ingevoer en dubbeld seker gemaak die koring vrot nie in die sak nie. Hy het vyf woekeroeste in agtereenvolgende jare binnegehaal, nuwe voertuie en implemente gekoop, al die ou skure uit jou ma se tyd platgeslaan en groot nuwe strukture met skuifdeure en blink staaldakke gebou en nuwe stoetdiere gekoop om die bees- en skaapkuddes te verbeter.

      So, wat sê jy nou, Milla my vrou? het hy gevra. Nou is dit nog net jy wat moet wys dat jy kan vorentoe boer.

      Hy het teen jou maag getik soos wat mens teen die glas van ’n stilgevalle horlosie sal tik om te kyk of die wysters nie wil beweeg nie.

      *

      was dit die begin? die eerste voelbare begin daarvan? goeie vrydag neëntien drie en neëntig die ooie van die pase wagtend in die groen op berge en in dale wagtend op die lammerval die veraf sang van skape in die nag wyl die kudde stilaan groei en smôrens staan die eerste tweeling van april kniediep in die wei in die hawer hul ter wille staan op eerste bene in die ondergrondse klawer staan op amber kloutjies onder motreën onder ’n algemene snoet van seëning snoet van goedertierenheid gedruk teen heuwelhange staan wankelend mede met die kraanvoëls in die vleie en wat is dit wat in my vingers prik? ek hakkel dink ek van ontdaanheid in die lamtyd dit is herfs die blare val maar die keer is dit anders asof ek dragtig is aan iets of siek van daardie heimwee wat siekte voor hom uitstoot soos ’n voet my voet is swaar ek wankel my hand is swaar my hele regterkant met my lippe wil ek pase sê agaat dis pase die jaar van onse here drie en neëntig kom ons bak ’n koek ’n paaskoek om die lamtyd se ontwil geel en wit skei ek die eiers en sewe val sewe eiers op die grond ’n algemene eierval ek is onhandig kinds ’n teken van die tye ’n weemoed van die paasgety breek jy die eiers gaat laat sit my aan die tafelrand sodat ek kan sny juwele vir die koningskroon die pynappel die kersies en die vye rooi en groen en geel die edelstene en skerwe van angelika

      *

      4 Julie 1960 tienuur oggend

      Spesiaal dorp toe met my groot lyf en al om A. se spaarboek by die poskantoor te gaan reël my kans waargeneem toe die kus skoon was & hr doopsertifkt. & hr inentingsrekords polio & witseerkeel & pokke gevat & in ’n fluweeltoerygsakkie gesit & dit in die boonste rak van hr kassie onder hr onderklere gaan bêre.

      Alles weer nagegaan meer sou niemand kon doen nie meer sou verkeerd wees. J. miskien reg hieroor hoe sal ek weet. A. moenie op hierdie stadium aan meer gewoond raak nie sê hy dan kry jy naderhand net moeilikhd A. sal nooit moeilikhd maak nie sê ek J. sê dis nie sy nie dis die ander volk wat die moeilikhd sal maak omdat sy voorregte het wat hulle nie het nie. Ek vra hoe? hy sê jy weet nooit die land is onrustig die kffrs is klaar astrant aan die word in die Noorde & hy wil nie ’n klomp astrant htnts sien in die Suide nie dit sal ’n perd van ’n ander kleur wees ons wil nie ’n Sharpeville vir onsself grootmaak hier in die Overberg nie sê hy. Ek sê die mndrbevoorrgts sal altyd by ons wees. Dit help nie ons hou ons blind vir hulle nood nie.