Opieka logopedyczna nad mową dziecka. Małgorzata Kitlińska-Król

wspomaga i zasila nowatorskimi koncepcjami logopedów pracujących w terenie79.

      Opieka/terapia logopedyczna, jak wskazuje prof. Adam Stankowski, pozostaje w niezaprzeczalnej łączności z terapią pedagogiczną. Dokonując syntez i przemyśleń dotyczących terapii pedagogicznej, podkreśla walory działalności logopedycznej80.

      A. Stankowski stwierdza, iż „idea terapii pedagogicznej ziściła się w terapii logopedycznej. Logopedia, jako dyscyplina naukowa i dział pedagogiki specjalnej, już teraz jest przykładem czystej formy kompleksowo zorganizowanej terapii pedagogicznej. Gdybyśmy dysponowali umiejętnościami operacyjnymi w takim stopniu, w jakim dysponują nimi logopedzi w swoim warsztacie, to dynamika procesów, o jakich mowa, w sposób istotny przybrałaby na sile. Jednocześnie uważam, że organizacja warsztatu logopedycznego wraz z metodyką pracy logopedycznej, powinny stać się (przynajmniej w ogólnych zarysach) wzorem dla terapii pedagogicznej podejmowanej w działaniach pedagogiki specjalnej”.

      Doniosłą rolę w popularyzowaniu wyników badań z zakresu patologii mowy, metod diagnozy i terapii, odgrywa powstałe w 1963 roku Polskie Towarzystwo Logopedyczne z siedzibą w Lublinie, które stawia sobie za cel:

      – spopularyzowanie wyników badań z zakresu embriologii i patologii mowy oraz teorii językoznawczej,

      – udzielanie pomocy w wykorzystaniu tych wyników w praktyce dla kształcenia mowy u dzieci nauczania mowy głuchych, usuwania wad mowy, pielęgnowania kultury słowa mówionego i śpiewanego.

      Pierwszym przewodniczącym był profesor Leon Kaczmarek81. Zgodnie z zapisem w statucie „członkiem Polskiego Towarzystwa Logopedycznego może zostać każda pełnoletnia osoba, której na sercu leży kultura żywego języka polskiego, pielęgnowanie i krzewienie jej wśród dzieci i dorosłych”82.

      Od 1991 roku (15 sierpnia) Polskie Towarzystwo Logopedyczne zostało przyjęte w poczet afiliowanych przy International Association of Logopedic & Phoniacticsn stowarzyszeń83. Z tego członkowstwa płyną istotne dla polskiej logopedii korzyści, między innymi:

      − pełniejsza integracja krajowej logopedii z logopedią na świecie,

      − możliwość uczestnictwa w międzynarodowych kongresach IALP,

      − wymiana doświadczeń z badaczami problematyki komunikacji językowej na świecie,

      − możliwość publikowania prac w czasopiśmie „Phoniatrica”.

      Kolejnym niezwykle ważnym wydarzeniem dla członków PTL był fakt umieszczenia zawodu logopedy w Klasyfikacji Zawodów i Specjalności. Po wieloletnich staraniach PTL, w 1995 roku pod numer 24406 wpisano zawód logopedy wraz z jego specjalnościami. Polskie Towarzystwo Logopedyczne organizuje zjazdy (pierwszy odbył się w 1966 roku) o problematyce logopedycznej, na których swe referaty wygłaszają znane postacie świata nauki.

      PTL współpracuje z organizacjami społecznymi i Towarzystwami działającymi na rzecz środowiska, w zakresie pomocy i opieki nad osobami niesłyszącymi i słabo słyszącymi. Taką współpracę podejmuje z Polskim Komitetem Audiofonologii. Organizacja ta została powołana w 1982 roku, afiliowana przy Międzynarodowym Biurze Audiofonologii. Zajmuje się inicjowaniem i koordynowaniem różnych prac badawczych, a także działań praktycznych na rzecz osób głuchych i niedosłyszących. Wydaje książki polskich i zagranicznych autorów, jak również cieszące się dużym uznaniem logopedów i nie tylko czasopismo „Audiofonologia”84.

      Osoby z wadami słuchu (niesłyszące, słabosłyszące, z rozlicznymi w związku z tym zaburzeniami komunikacyjnymi, specjalistyczną pomoc mogą uzyskać w Poradniach Rehabilitacyjnych dla Dzieci i Młodzieży z Wadami Słuchu, które funkcjonują pod patronatem Polskiego Związku Głuchych i resortu zdrowia. Polski Związek głuchych odgrywa istotną rolę w rewalidacji osób głuchych i słabo słyszących, jego głównym celem jest wspieranie, reprezentowanie indywidualnych interesów niepełnosprawnych wobec władz oświatowych i państwowych.

      Popularyzację wiedzy i doświadczeń naukowych podejmuje od 1997 roku prężnie działająca Sekcja Logopedyczna Towarzystwa Kultury Języka, której przewodniczy prof. dr hab. Halina Mierzejewska. Sekcja ta zrzesza logopedów i pracowników naukowych wielu ośrodków akademickich polski zainteresowanych działalnością naukowo-badawczą oraz problematyką kształcenia logopedów85. Podobną problematyką zajmuje się także Towarzystwo Naukowe Zaburzeń Słuchu, Głosu i Komunikacji Językowej. Obszar zainteresowań stanowią również zagadnienia związane z doskonaleniem zawodowym i problemami kształcenia logopedycznego. Naukowcy działający w Towarzystwie (powołane w 1996 roku) rozstrzygali między innymi problemy dotyczące klasyfikacji zaburzeń mowy, starali się określić niezbędne minimum programowe studiów logopedycznych, tak by możliwe było budowanie porównywalnych modeli kształcenia kadry logopedycznej86.

      Interesującą inicjatywę podjęła prof. dr hab. Marta Bogdanowicz, inspiratorka i założycielka Polskiego Towarzystwa Dysleksji. Wychodząc naprzeciw problemom osób z zaburzeniami dyslektycznymi od 1986 roku organizowane są pod patronatem M. Bogdanowicz samodzielne konferencje naukowe tzw. Ogólnopolskie Kolokwia Gdańskie na temat „Trudności w czytaniu i pisaniu dzieci”. Spotkania te skupiają profesjonalistów nie tylko polskich, ale i zagranicznych, cieszą się wysoką oceną, pozwalają na wypracowanie ulepszonego, wieloaspektowego spojrzenia na dysleksję87.

      Zbigniew Tarkowski był założycielem i pierwszym prezesem powołanej w 1991 roku w Lublinie Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy. Fundacja ta oprócz logopedów skupia również lekarzy i psychologów, rodziców i opiekunów oraz wiele innych osób, których łączy zainteresowanie problematyką zaburzeń mowy. Zasadniczym celem Fundacji jest opracowywanie nowych metod diagnozy i terapii osób z zaburzeniami mowy oraz rozwijanie różnych form opieki nad tymi osobami. Cele powyższe realizowane są poprzez:

      − prowadzenie badań naukowych i wdrożeniowych,

      − opracowywanie testów logopedycznych i psychologicznych, ich produkowanie i rozpowszechnianie,

      − organizowanie i prowadzenie konferencji i sesji naukowych, organizowanie konkursów i odczytów,

      − powoływanie i prowadzenie poradni dla osób z zaburzeniami mowy itd.

      Fundacja konsekwentnie realizuje swoje założenia, ma na swoim koncie kilkanaście liczących się w gronie logopedów, publikacji, w tym testy, programy terapeutyczne, poradniki itp88. Wymienione wyżej towarzystwa, sekcje, fundacje organizują zjazdy naukowe, często połączone z warsztatami metodycznymi pozwalającymi na prezentację osiągnięć teoretycznych i praktycznych. Prezentowane są wówczas nowości techniczne i wydawnicze, które są przydatne zarówno w pracach naukowo-badawczych jak i w praktyce logopedycznej.

      Te rozważania prowadzą do znanej tezy, na którą powoływał się także L. Kaczmarek, iż tylko wspólne działania instytucji świadczących opiekę logopedyczną, rodziny, szkoły, przedszkola (grupy rówieśniczej), bądź ewentualnie miejsca pracy, mogą efektywnie wpływać na harmonijne kształtowanie mowy osób z jej zaburzeniami i cech ich osobowości. W tak pojmowanym środowisku językowym umiejętności językowe zostaną utrwalone bądź zmarnowane.

      2. Wielospecjalistyczny model opieki logopedycznej Leona Kaczmarka jako podstawa aktualnego systemu pomocy logopedycznej

      Problematyką opieki logopedycznej zajmował się także wspomniany

79

Pionierem ruchu logopedycznego na Górnym Śląsku w okresie międzywojennym był ksiądz prof. dr Stanisław Wilczewski.

Za datę rozpoczęcia Jego szeroko zakrojonej pracy logopedycznej należy uważać rok 1915. Ksiądz Stanisław Wilczewski przeprowadził wtedy wśród księży ówczesnej diecezji wrocławskiej ankietę, z analizy której wynikało, że większość z nich ma „niedomagania głosowe” (mimo zdrowych narządów mowy).

W 1922 roku założył w Katowicach Instytut Fonetyczny – Poradnię Logopedyczną przy ul. Poniatowskiego 34. W placówce tej zajmował się poza korekcją zaburzeń mowy i głosu podnoszeniem techniki żywego słowa. Prowadził kursy higieny mowy dla duchownych i przyszlych nauczycieli, wygłaszał liczne referaty w kraju i za granicą.

W całej działalności ks. dra S. Wilczewskiego zarówno tej sprzed, jak i powojennej, można wyróżnić 3 dziedziny zainteresowań:

1. fizjologia głosu – wypracował metodę służącą zapobieganiu schorzeniom głosu i walczył o włączenie do programu kształcenia nauczycieli obowiązkowego wyszkolenia fonetycznego,

2. kultura żywego słowa – wypracował własny system poprawnej wymowy polskiej; zakładał w uczelniach, w których pracował teatry żywego słowa,

3. patologia głosu – zajmował się przede wszystkim zaburzeniami mowy w płaszczyźnie suprasegmentalnej i segmentalnej; opracował skuteczną metodę usuwania jąkania.

Ksiądz Stanisław Wilczewski zmarł w wieku 94 lat (12.06.1980 r.) w Katowicach. Na płycie nagrobnej wyryty został napis Effeta, który oznacza w języku aramejskim „otwórz się”.

Por. M. Chęciek, J. Nowakowska-Kempna: Z historii logopedii na Śląsku, [w:] Logopedia 23/1996. Powyżsi autorzy uznają datę założenia Instytutu Logopedycznego za początki logopedii śląskiej z okresu przedwojennego; Skwara J.: Alchemia mowy. O działalności księdza prof. dr Stanisława Wilczewskiego, [w:] Gość Niedzielny z dnia 30.01.1955, nr 5, s. 6.; Szramek E.: Instytut Fonetyczny w Katowicach, [w:] Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku 3/1931 – 6/1938; I. Karkosz: Stanisław Wilczewski – pionier logopedii w Polsce, [w:] Chowanna 1993, t. 1, s. 52-58; Ks. S. Wilczewski: Teoretyczne założenia i metoda usuwania jąkania, [w:] Logopedia 1967/7; Basista W.: Ks. Wilczewski (w 60 rocznicę pracy fonetycznej i logopedycznej) [w:] Tygodnik Powszechny 31.08.1975.

80

Stankowski A.: Terapia pedagogiczna – wprowadzenie, [w:] Chowanna, tom 1(32), Terapia pedagogiczna, pod red. Adama Stankowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009, s. 25.

81

Minczakiewicz E.M.: Początki i rozwój polskiej logopedii. Kraków 1998, s. 90-91.

82

Materowa H.: Od komisji do Polskiego Towarzystwa Logopedycznego, [w:] Logopedia 1963/3, s. 97.

83

Szerzej o posiedzeniu Międzynarodowego Towarzystwa Logopedów i Foniatrów pisze M. Chęciek w artykule „Afiliacja Polskiego Towarzystwa Logopedycznego przy IALP”, [w:] Logopedia 1991/18, s. 159-160.

84

Minczakiewicz E.M.: Początki…, s. 94.

85

Op. cit., s. 94-95.

86

Op. cit., s. 95.

87

Op. cit., s. 95; por. Bogdanowicz M.: Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie. Gdańsk 2002, Bogdanowicz M.: Longitudinalne badania nad dysleksją w Polsce, [w:] Osobowość a procesy psychiczne i zachowanie. Wojcziszke B., Plopa M. (red.) Kraków 2003; Kaja B. (red.) Diagnoza dysleksji. Bydgoszcz 2003 i inne.

88

Op. cit., 96-97.