Opieka logopedyczna nad mową dziecka. Małgorzata Kitlińska-Król

czy z oddziałami/klasami integracyjnymi, instytucje wychowawczo–kształcące, tzw. szkoły życia (obecnie OREW), gabinety, ambulatoria rewalidacyjne w szpitalach i klinikach,

      − ośrodki wspomagające profesjonalnie m.in. poradnie ortodontyczne, laryngologiczne, pediatryczne, audiologiczne poradnie zdrowia psychicznego,

      − ośrodki wspomagające społecznie np. ośrodki, poradnie, centra prowadzące terapię psychologiczną, pedagogiczną, terapię indywidualną, grupową, rodzinną (MOPR, świetlice środowiskowe),

      − ośrodki wspomagające powołane przez stowarzyszenia, fundacje, instytucje pozarządowe.

      Surdologopedia w naszym kraju ma bogate doświadczenia praktyczne i teoretyczne. Realizuje zadanie dotyczące uczenia (kształcenia, rozwijania) dzieci z deficytem słuchu oraz:

      − intelektualnie w normie – komunikacji językowej słownej (mowy) bez uchybień dykcyjnych i prozodycznych oraz pisemnej (pisania i czytania),

      − z niesprawnością umysłową w stopniu lekkim – porozumiewania się językowego zbliżonego do normalnego,

      − z niesprawnością umysłową w stopniu umiarkowanym (i znacznym) – porozumiewania się językowego przynajmniej dla potrzeb życia codziennego,

      − z upośledzonym wzrokiem (głuchoniewidomych) – porozumiewania się językowego.

      Zadania powyższe realizowane są przez:

      − ośrodki prowadzące rewalidację: rodzina, poradnie, przedszkole i szkoła masowa, klasy specjalne w szkole masowej, szkoła specjalna dla głuchych (a także dla upośledzonych umysłowo), ośrodek szkolno-wychowawczy dla głuchoniewidomych (i inne jego warianty),

      − ośrodki wspomagające profesjonalnie (wspomniane powyżej),

      − ośrodki wspomagające społecznie (wymienione przy logopedii korekcyjnej, ukierunkowane na osoby niedosłyszące i głuche).

      Szczególne zadanie opieki nad mową realizuje czwarta ze specjalności logopedii stosowanej – logopedia artystyczna zwana kulturą żywego słowa. Jej zadaniem jest zajmowanie się poprawnością wymawianiową wypowiedzi, potocznej, publicystycznej i artystycznej. Zajmuje się rozwijaniem wyrazistości dykcji, funkcją akcentu, rytmu komunikatów werbalnych. Jej zadania realizowane są przez:

      • osoby i instytucje działające na 4 poziomach kultury żywego słowa:

      − I poziom: dom, przedszkole,

      − II poziom: przedszkole, szkoła (nauczyciele klas nauczania początkowego, zespołów korekcyjno-wyrównawczych,

      − III i IV poziom: nauczyciele wyższych klas szkoły podstawowej i średniej (gł. poloniści),

      • profesjonalne ośrodki:

      − kształcące (np.. szkoły teatralne i filmowe),

      − opieki nad aparatem artykulacyjnym, głosowym, słuchowym (np. poradnie psychologiczno-pedagogiczne, poradnie laryngologiczne, audiologiczne, foniatryczne itd.),

      • ośrodki wspomagające amatorskie (np. kółka teatralne przy szkołach, MDK).

      W obrębie wszystkich 4 specjalizacji funkcjonują wspólne filary opieki logopedycznej: rodzina, poradnia rewalidacyjna i przedszkole/szkoła97. Kaczmarek podkreśla, że „… ich zintegrowana współpraca, nadto nieodłącznie niezłomna wola i wytrwała dążność podopiecznego do osiągnięcia statutu pełnowartościowego członka powszechnej społeczności, stanowią o jej efektywności”98.

      Autor dostrzega problemy funkcjonowania opieki logopedycznej99 w Polsce. Jego zdaniem wymaga ona wszechstronnego poszerzania i pogłębiania zarówno naukowego jak i praktycznego. Prezentowany przez niego model miał te braki zniwelować. Zakłada on:

      − "…wykorzystywanie w działaniu profilaktycznym znajomości mechanizmu i czasu opanowania przez dziecko mowy,

      − podjęcie natychmiastowego postępowania rewalidacyjnego w przypadku pojawienia się w mowie odchyleń od normy,

      − formowanie właściwej, dla zapobieżenia niepożądanym następstwom psychicznym i społecznym, postawy wychowawców wobec dziecka z anomaliami językowego porozumiewania się,

      − upowszechnianie nauczania rodziców i amatorów, wyrabianie w nauczycielach (przedszkola i szkoły) oraz w instruktorach zespołów amatorskich nawyku systematycznego i stałego krzewienia, a w profesjonalistach (w spikerach radiowych i telewizyjnych oraz w aktorach) nadto uintensywnionego uprawiania kultury żywego słowa, tak potocznego i publicystycznego, jak i artystycznego"100.

      Zdaniem L. Kaczmarka ze względu na rosnące zapotrzebowanie społeczne na te usługi, znacznie rozbudowano logopedię korekcyjną, jednak jej działania są wciąż niezadowalające. Brak w jej organizacji i metodach pracy niezbędnych dla ich skuteczności przesłanek tj. wczesności, intensywności i kompleksowości. Jedynie w jej zakresie postuluje się profilaktyczność i ofensywność. Również logopedia wychowawcza jest niedoceniana, a artystyczna jest uprawiana właściwie tylko okazjonalnie. Surdologopedia, która istnieje w Polsce, jako składowa surdopedagogiki od 1820 roku, wymaga gruntownej reorganizacji101.

      3. Holistyczny model logoterapii Krystyny Błachnio

      Zaprezentowane wcześniej modele opieki logopedycznej swe założenia głównie czerpały z praktycznych doświadczeń. W systemie zaproponowanym przez L. Kaczmarka wyraźnie widoczne jest łączenie treści wynikających z praktyki logopedycznej z osiągnięciami teoretycznymi współczesnej logopedii.

      Innym przykładem praktycznego odniesienia teorii logopedii jest ogólny system usuwania zaburzeń mowy, funkcjonujący pod nazwą „system logoterapii S-E-I” skonstruowany przez Krystynę Błachnio w 1987 roku. Owa autorka syndromowość i systemowość w logopedii uznała za podstawowe podejście diagnostyczno-terapeutyczne i profilaktyczne w zakresie zaburzeń mowy. Wieloletnia praca badawcza pozwoliła jej na pozytywną weryfikację zarówno kliniczną jak i teoretyczną klasycznego podejścia logopedycznego, a więc i postrzegania syndromowo-systemowego. W oparciu o powyższe wnioski w książce „Vademecum logopedyczne” z 2001 roku autorka ta nazwę opracowanego przez nią modelu terapii logopedycznej uzupełnia określeniem holistyczny, gdyż taki jest on w swej istocie od początku.

      Na podstawy holistycznej koncepcji systemu logoterapii S-E-I złożyły się wybrane zagadnienia z obszaru nauk, z których dorobku logopedia korzysta. Poniżej przedstawione zostały zasadnicze przesłanki naukowe i ich zastosowanie 102.

Zagadnienia zaczerpniętez różnych dziedzin naukowych		Cel, zastosowanie,przesłanki w systemie logoterapii
relacje mowa – językteorie nauczania – uczenia się	⇒	zrozumienie specyfiki dydaktyki logopedycznej
teorie rozwoju osobowości	⇒	uzasadnienie profilu metodyki logopedycznej
teorie poznania ludzkiego	⇒	uzasadnienie doboru i konfiguracji treści dydaktycznych logoterapii
psychologiczne kategorie aktywności i motywacji	⇒	zagadnienia efektywności dydaktycznej w logoterapii
rola intelektu i emocji	⇒	uzmysłowienie ich znaczenia w ujawnianiu przez pacjenta postawy spontanicznej i kreatywnej w toku logoterapii i po jej zakończeniu
ogólna dydaktyka języka	⇒	specyficzne znaczenie dydaktyki w logoterapii
wiedza ogólna o motoryce człowieka i morfologii ruchu kultura fizyczna	⇒	uświadomienie ich roli jako czynnika wspomagającego logopedyczne pokonywanie defektów mowy

      Wymienione powyżej w zarysie naukowe podstawy systemu S-E-I świadczą o systemowości, kompleksowości i holistyczności koncepcji, która obejmuje:

      – pacjenta

97

Kaczmarek wyznacza dla każdego filaru szczegółowe zadania, patrz: Kaczmarek M.: Model opieki…, s. 29.

98

Op. cit., s. 29.

99

Patrz: Op. cit., s. 33-34; G. Jastrzębowska: Logopedia…, s. 227-230.

100

M. Kaczmarek: Model opieki…, s. 33.

101

Op. cit., s. 23-24.

102

Błachnio K.: Vademecum…, Poznań 2001, s. 172-173.