Opieka logopedyczna nad mową dziecka. Małgorzata Kitlińska-Król

do których uczniów są one kierowane. Tak więc, „zajęcia logopedyczne organizuje się dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zakłócenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę; zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub logopedii szkolnej; liczba uczestników zajęć wynosi od 2 do 4 uczniów”75. Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne i socjoterapeutyczne zasadniczo nie są przeznaczone dla dzieci z deficytami w zakresie funkcjonowania mowy. Ze względu na złożony charakter owych zaburzeń zdarza się, iż dzieci korzystają również z powyższych zajęć specjalistycznych. Przy zaburzeniach mowy, jako wtórne konsekwencje stwierdza się często trudności w uczeniu czy funkcjonowaniu społecznym.

      Obowiązek organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej na terenie przedszkola, szkoły lub placówki spoczywa na jej dyrektorze. Dyrektor więc, może zatrudnić, za zgodą organu prowadzącego, pedagoga, psychologa, logopedę, a także doradcę zawodowego. Każdy ze specjalistów ma określone zadania. Do obowiązków logopedy należy76:

      − prowadzenie badań wstępnych, w celu ustalenia stanu mowy uczniów (werbalnej i pisanej),

      − diagnozowanie logopedyczne i organizowanie pomocy logopedycznej,

      − prowadzenie terapii logopedycznej indywidualnej i grupowej,

      − organizowanie pomocy logopedycznej dla dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu (przy współpracy z pedagogami) nauczycielami prowadzącymi zajęcia korekcyjno-kompensacyjne,

      − organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli,

      − podejmowanie działań z profilaktyki zaburzeń komunikacji językowej przy współpracy z najbliższym środowiskiem dziecka,

      − wspieranie działań wychowawczych i profilaktycznych nauczycieli, wynikające z programu wychowawczego i profilaktyki.

      Znajomość przepisów prawa oświatowego, ułatwia logopedzie, ale i również nauczycielowi, czy rodzicom, właściwe podejście do różnych, wielokroć bardzo trudnych i złożonych przypadków dzieci, jakie spotkamy w przedszkolu, szkole podstawowej czy placówce opiekuńczo-wychowawczej (bądź o innej). Logopedzie, jako specjaliście przypada tu szczególne zadanie, które łatwiej będzie mu wypełnić przy swobodzie poruszania się w przepisach. Skutecznie wówczas zaplanuje pracę z uczniami o różnych potrzebach rozwojowych, nawiąże pozytywne relacje z dzieckiem, rodzicami i nauczycielami, gdyż ma świadomość powierzonych mu zadań, ale także zdaje sobie sprawę, iż współdziałają z nim inne osoby/instytucje funkcjonujące w systemie opieki nad dzieckiem.

      Oprócz przepisów oświatowych o pomocy, opiece nad dzieckiem i dorosłym, w tym opiece logopedycznej, traktują również takie dokumenty jak:

      − Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej,

      − będąca podstawą wszelkich działań na rzecz dziecka Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r.,

      − oraz przepisy wydane przez resort zdrowia.

      W Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16.07.1997) mamy zagwarantowane prawo do świadczeń opieki zdrowotnej. W artykule 68 pkt. 3 znajduje się informacja dotycząca obowiązku zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. W kolejnym artykule 69 mamy zapis, iż osobom niepełnosprawnym udzielona jest pomoc w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

      Ustawa o systemie oświaty z dnia 07.09.1991 r. (Dz. U. nr 6 poz. 6 z 2003 r.) daje prawo każdemu uczniowi w Polsce do nauki w tempie i programem dostosowanym do jego możliwości i potrzeb. Przepis ten dotyczy wszystkich dzieci, a więc także osób niepełnosprawnych, czy z zaburzeniami mowy.

      Ważnym z punktu widzenia zasad organizacji opieki logopedycznej w Polsce jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z dnia 30.12.2004 r.). Rozporządzenie to określa zakres i organizację profilaktycznej opieki zdrowotnej dla uczniów do dziewiętnastego roku życia. Obejmuje ona:

      – testy przesiewowe polegające na wstępnej identyfikacji odchyleń od normy rozwojowej,

      – postępowanie diagnostyczne w przypadku dodatniego wyniku testu przesiewowego,

      – profilaktyczne badania lekarskie (w zakresie indywidualnej oceny zdrowia i rozwoju uczniów, zdrowotnej gotowości szkolnej, kwalifikacji do programów rehabilitacyjnych, itd.),

      – profilaktyczne badania stomatologiczne, profilaktykę próchnicy zębów i profilaktykę ortodontyczną) i inne77.

      Rozporządzenie powyższe nakłada więc obowiązek, na osoby wymienione w § 4 tego dokumentu, (tj. lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, dentystę, pielęgniarkę) systematycznego diagnozowania ucznia i współpracy ze sobą. Każda z wymienionych osób prowadzi dokumentację ucznia, a pielęgniarka/higienistka szkolna współpracuje dodatkowo z pielęgniarką podstawowej opieki zdrowotnej, rodzicami, dyrektorem szkoły, radą pedagogiczną oraz organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz dzieci młodzieży78.

      Profilaktyczne działania na rzecz dzieci i młodzieży, choć, jak wynika z zapisu w powyższym Rozporządzeniu, układają się w logiczną całość współdziałających ze sobą osób w rzeczywistości niestety nie są realizowane. Braki finansowe i kadrowe uniemożliwiają prowadzenie przez resort zdrowia założonej profilaktyki zdrowotnej.

      Podsumowując dotychczasowe rozważania na temat systemu opieki logopedycznej funkcjonującej w naszym kraju, wyraźny staje się podział na dwa współpracujące ze sobą obszary, skupiające:

      − osoby (nauczyciele, logopedzi) i instytucje (poradnie psychologiczno-pedagogiczne, przedszkola, szkoły) funkcjonujące w resorcie oświaty,

      − osoby (logopedzi, pediatrzy, inni specjaliści) i instytucje (poradnie foniatryczne, logopedyczne) funkcjonujące w resorcie zdrowia.

      W pierwszym z obszarów świadczona jest pomoc logopedyczna głównie dzieciom w zakresie profilaktyki, stymulacji rozwoju mowy, korekcji deficytów wymowy i wad mowy, wyrównywania braków, opóźnień w umiejętnościach szkolnych takich jak: poprawne pisanie, czytanie.

      Opieka logopedyczna udzielana przez osoby i instytucje znajdujące się w strukturach resortu zdrowia skierowana jest także do dzieci, ale głównie takich, u których występujące zaburzenia mowy wymagają specjalistycznej diagnostyki medycznej (na przykład laryngologicznej, audiologicznej, ortodontycznej itd.) i działań operacyjnych czy rehabilitacyjnych (w tym zaopatrzenia w sprzęt umożliwiający, ułatwiający komunikację językową na przykład aparat słuchowy i inne). W obszarze wpływów resortu zdrowia znajdują się również dzieci i młodzież, u których zaburzenia mowy sprzężone są z innymi jednostkami nozologicznymi na przykład choroby genetyczne, wrodzone defekty, choroby psychiczne, uszkodzenia po wypadkach i inne. Tu także opieką objęte są osoby dorosłe w zakresie podobnym do świadczonego dzieciom i młodzieży.

      Ogólnie stwierdzić można, iż organizacja podstawowej opieki logopedycznej zależy od wieku osoby z zaburzeniami mowy, syndromu występujących u niej zaburzeń, a w następnej kolejności od możliwości kadrowych i finansowych danej instytucji.

      Tę zaprezentowaną sieć opieki logopedycznej zasilają dodatkowo organizujące opiekę ambulatoryjną prywatne gabinety logopedyczne. W większych miastach organizowane są również specjalistyczne kolonie dla dzieci z zaburzeniami mowy na przykład dla dzieci z niedokształceniem mowy, z zaburzeniami słuchu, dla dzieci jąkających się lub dyslalicznych. Dobrymi rezultatami tego typu działań mogą poszczycić się placówki zlokalizowane na terenie Warszawy, Krakowa, Gdańska, Bydgoszczy, Szczecina, Łodzi czy Torunia. W wielu ośrodkach logopedycznych

75

Op. cit., § 7, w punkcie 2 Rozporządzenia zaznacza się, iż w szczególnych przypadkach, za zgodą organu prowadzącego daną instytucję, zajęcia specjalistyczne mogą być prowadzone także indywidualnie.

76

Op. cit.

77

Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą z dnia 22.12.2004 r. (Dz. U. z dnia 30.12.2004 r.) § 3.

78

Op. cit., § 4-9.