Opieka logopedyczna nad mową dziecka. Małgorzata Kitlińska-Król

normalną, jak i specjalną, dotyczącą umysłowo niedorozwiniętych i głuchych”91. Każda z form opieki, zarówno normalna, jak i specjalna, odnosiła się do rodziny dziecka z zaburzoną mową. Rodzina jest „łącznikiem” dziecka z poradnią foniatryczną:

      − w opiece normalnej świadczonej dzieciom z zaburzoną mową, ale bez dodatkowych sprzężeń, a przedszkolami, dziecińcami, szkołą,

      − w opiece specjalnej, kierowanej do dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, niedosłyszących i głuchych, a przedszkolami i szkołami specjalnymi (dla osób upośledzonych umysłowo lub głuchych i niedosłyszących).

      Leon Kaczmarek w modelu opieki nazwanej „normalną” podkreśla – oprócz roli rodziny – zasadnicze znaczenie przedszkola i szkoły podstawowej. Wówczas już (1960 r.) zwracał uwagę na to, że „konieczność obznajomienia nauczyciela z wadami wymowy i głosu oraz zasadami ich zwalczania nie podlega dyskusji. Opanowanie ich pomoże mu nie tylko w likwidowaniu lżejszych wad, ale skłoni go również, by w czas zapobiegał nieodpowiedniemu odnoszeniu się uczniów wobec np. jąkającego się kolegi. Ścisła współpraca w tym względzie nauczyciela z lekarzem szkolnym i poradnią foniatryczną rozumie się sama przez się. Jako oczywisty należy też przyjąć postulat, aby nauczyciel w oparciu o dobrą znajomość fonetyki prowadził kształcenie powierzonych mu dzieci przez systematyczne stosowanie ćwiczeń ortofonicznych”92.

      Kaczmarek podkreślał fakt, iż nauczyciele zasadniczo nie mają w tym zakresie odpowiedniego przygotowania, a poradnie foniatryczne mają niewystarczający zasięg. Jeszcze raz zostały potwierdzone mankamenty dotychczasowych modeli opieki logopedycznej dostrzeżone wcześniej przez B. Dylewskiego (mało efektywna praca poradni) oraz G. Demel (zbyt późne diagnozowanie i rozpoczynanie terapii).

      Kolejną próbę zmodernizowania systemu opieki logopedycznej podjął L. Kaczmarek w 1991 roku. Jest to model opieki wielopoziomowej włączony do systemu edukacyjnego. Jak pisze sam autor, „chodzi w nim o ustalenie i wykorzystanie w praktyce warunków właściwego kształtowania się i rozwijania wszystkich czterech aspektów porozumiewania się językowego słownego (mowy), a także w pewnym zakresie pisemnego (pisania i czytania), od poziomu najniższego (prenatalnego) do najwyższego (dorosłego)”93.

      Te podkreślane przez Kaczmarka aspekty to:94

      – aspekt embrionalny – obejmuje badania nad uwarunkowaniami dotyczącymi kształtowania się mowy i stosowania ich rezultatów (system nowoczesnej profilaktyki, skutecznego zapobiegania zaburzeniom mowy),

      – aspekt patologiczny – dotyczy usuwania różnorodnych zaburzeń mowy, a także zakłóceń pisania i czytania,

      – aspekt społeczny – zakłada poznanie i likwidowanie psychicznych oraz społecznych następstw powyższych zaburzeń,

      – aspekt artystyczny – odnosi się do kultury żywego słowa potocznego, publicystycznego oraz artystycznego zarówno w słowie jak i w śpiewie.

      Zadaniem opieki logopedycznej jest rozwijanie powyższych aspektów zgodnie z przebiegiem rozwoju mowy. Ten rozwój mowy L. Kaczmarek dzieli na sześć okresów i wyróżnia sześć faz opieki logopedycznej:

      I – prenatalną,

      II – żłobkową,

      III – przedszkolną,

      IV – wczesnoszkolną,

      V – szkolną,

      VI – fazę wieku dorosłego.

      Każdą z nich powyższy autor, bardzo dokładnie charakteryzował uzupełniając opisy bogatą literaturą. Przedstawia także zagrożenia występujące w każdym z tych okresów i dokonuje przeglądu zaburzeń mowy na tych etapach95.

      L. Kaczmarek opracował także schemat dotyczący kształcenia kadry rewalidacyjnej, do której zaliczył96:

      − rodziców,

      − opiekunów w żłobkach, domach małego dziecka, pogotowiach opiekuńczych,

      − nauczycieli: przedszkola, szkoły podstawowej (zwłaszcza klas pierwszych i pracujących w zespołach wyrównawczo-korekcyjnych), szkoły specjalnej dla głuchych i niedosłyszących, szkoły specjalnej dla umysłowo upośledzonych w stopniu lekkim oraz tzw. szkół życia,

      − logopedów.

      Wymieniony Autor wyznaczył im konkretne zadania różnicując propozycje treści kształcenia w zależności od potrzeb danej fazy opieki logopedycznej.

      Leon Kaczmarek wyróżnił osiem działów, które obejmuje z teoretycznego punktu widzenia logopedia (patrz rozdział I) i w oparciu o tę klasyfikację, mając na względzie praktyczne wdrożenie powyższych działów w życie i zaspokojenie w ten sposób potrzeb społecznych, autor ten wyodrębnił w logopedii cztery specjalizacje zawodowe:

      – logopedię wychowawczą,

      – surdologopedię,

      – logopedię korekcyjną,

      – logopedię artystyczną (patrz rozdział I).

      Leon Kaczmarek podkreślał, iż logopedia powinna zaspokajać szerokie potrzeby społeczne. Specjalizacjom zawodowym podporządkował, więc konkretne grupy osób ze specyficznymi potrzebami i oczekiwaniami dotyczącymi ich komunikacji językowej. Obszary zainteresowań ów autor wyznacza następująco:

      ⇒ powyżej normy ⇒ logopedia artystyczna – pomoc świadczona uczniom klas starszych szkoły podstawowej i średniej, a także osobom dorosłym, uprawiającym zawody wymagające szczególnych umiejętności komunikacyjnych,

      ⇒ w normie ⇒ logopedia wychowawcza – opieką objęte wszystkie dzieci przedszkolne w normie, jak i niepełnosprawne (intelektualnie, fizycznie),

      ⇒ poniżej normy ⇒ logopedia korekcyjna – oddziaływaniami terapeutycznymi obejmuje dzieci przedszkolne, ze szkół masowych w normie intelektualnej fizycznej lub z przedszkoli i szkół specjalnych z upośledzeniem umysłowym lub uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego,

      ⇒ surdologopedia ⇒ zajmuje się dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z uszkodzonym słuchem.

      Określenie „powyżej normy” dotyczy poziomu kompetencji i sprawności realizacyjnych, które wykraczają poza przeciętność, „norma” to poziom umiejętności językowych prezentowany przez zasadniczą część społeczności. Termin „poniżej normy” charakteryzuje poziom komunikacyjny, w którym występują zaburzenia lub zakłócenia językowe wielorako uwarunkowane.

      W swojej propozycji systemu opieki logopedycznej, każdej ze specjalności logopedii stosowanej, wyznacza zadania oraz przypisuje ośrodki (ośrodki diagnostyczno-terapeutyczne), które te zadania mają realizować.

      I tak, wśród zadań przewidywanych dla logopedii wychowawczej wymienia:

      − stworzenie dogodnych warunków do kształtowania się mowy zarówno u dzieci w normie, jak i niepełnosprawnym (umysłowo i fizycznie),

      − zapobieganie zaburzeniom mowy i głosu oraz trudnościom pisania i czytania.

      Placówkami powołanymi do ich wypełniania są:

      – instytucje pracujące z dzieckiem bezpośrednio: dom rodzicielski, towarzystwa, poradnie: psychologiczno-pedagogiczne, specjalistyczne, domy małego dziecka, domy dziecka, żłobki, przedszkola i szkoły zarówno masowe, jak i integracyjne czy z oddziałami/klasami integracyjnymi, szkoły i przedszkola specjalne,

      – instytucje pracujące dla dziecka bezpośrednio: szkoły, placówki kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli i wychowawców.

      Zadania

91

Kaczmarek L.: Opieka nad wymową…, s. 7.

92

Op. cit., s. 9.

93

Kaczmarek L.: Model opieki logopedycznej, s. 5.

94

Op. cit., s. 5-6.

95

Op. cit., s. 6-18.

96

Op. cit., s. 18-23.