Opieka logopedyczna nad mową dziecka. Małgorzata Kitlińska-Król

lekarskie (287), których w Polsce w porównaniu do Śląska, w relacji do gabinetów logopedycznych, było mniej.

      Dominują gabinety logopedyczne zlokalizowane w placówkach miejskich, najwięcej jest ich w szkołach podstawowych.

      W naszym województwie brak gabinetów logopedycznych w liceach ogólnokształcących i profilowanych, poza tym w szkołach artystycznych ogólnokształcących oraz szkołach policealnych. Niestety, nie oznacza to, iż na poziomie szkolnictwa średniego i policealnego nie brak osób z deficytami mowy.

      Ilość gabinetów, etatów logopedycznych to determinanty wpływające zarówno na zakres i jakość usług logopedycznych. Wyniki empirycznych rozstrzygnięć tych kwestii przedstawię w kolejnych rozdziałach opracowania.

      Rozdział 2

      Współczesny system opieki logopedycznej

      1. System opieki logopedycznej w Polsce. Podstawy organizacyjno-prawne

      Polski system opieki logopedycznej trudno jednoznacznie zakwalifikować, do któregoś z współcześnie funkcjonujących w świecie instytucjonalnych modeli. Wyróżnić można system:

      − scentralizowany – funkcjonujący w dużych zespołach diagnostycznych i rehabilitacyjnych w ramach jednej instytucji, będącej przykładem tezy o kompleksowej ocenie (diagnozie) i interdyscyplinarnych działaniach dydaktycznych. Wielospecjalistyczny skład zespołu (analizującego oddzielnie aspekt medyczny i aspekt lingwistyczno-logopedyczny) jest warunkowany przekonaniem o potrzebie kompleksowego podejścia do zagadnień usuwania zaburzeń mowy obejmującego leczenie, dydaktykę i socjalizację,

      − zdecentralizowany – funkcjonuje w oparciu o działalność oddzielnych poradni o różnym profilu (odmiennych specjalizacjach), które włączone są w proces pełnej rehabilitacji, lecz na innych zasadach niż w modelu scentralizowanym60.

      Odnosząc polską opieką logopedyczną do zaprezentowanych modeli, można dostrzec pewne analogie. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne, publiczne poradnie specjalistyczne funkcjonujące w obrębie resortu oświaty mogą być przykładem scentralizowanego modelu służby logopedycznej61.

      Elementy funkcjonowania zdecentralizowanego modelu opieki logopedycznej w naszym kraju można poszukiwać w placówkach powołanych do świadczenia opieki zdrowotnej, w tym opieki nad komunikacją językową dzieci i dorosłych, w resorcie zdrowia. To tu odnajdziemy specjalistyczne poradnie: foniatryczne, laryngologiczne, psychiatryczne, audiologiczne czy stomatologiczne i inne, które świadczą swe usługi w wąskiej dziedzinie. Często zdarza się, iż zatrudnieni tam specjaliści dostrzegają problem pacjenta przez pryzmat wąskiej dyscypliny specjalności, co nie służy pełnej i skutecznej diagnozie, a w konsekwencji terapii.

      Struktura polskiego systemu opieki logopedycznej uwzględnia rozdział jego ogniw pomiędzy dwa resorty: zdrowia i edukacji narodowej. G. Jastrzębowska stwierdza, iż opiera się on głównie na działalności poradni psychologiczno-pedagogicznych, w których zatrudnia się absolwentów podyplomowych studiów logopedycznych. Cały ciężar pomocy dzieciom z wadami mowy spoczywa na tychże poradniach i rodzicach. Poradnie psychologiczno-pedagogiczne maja obowiązek:

      − czuwać nad całością pracy logopedycznej w przedszkolach i szkołach,

      − zapewniać im pomoc o charakterze diagnostycznym, terapeutycznym i instruktażowym62.

      W wchodzącym do realizacji 1.02.2011 r. Rozporządzeniu MEN dotyczącym zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych specjalistycznych, wskazane są ogólne i szczegółowe ich zadania. W dokumencie czytamy m.in., że powyższe placówki „…udzielają dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, a także udzielają rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno-pedagogicznej związanej z wychowywaniem i kształceniem dzieci i młodzieży.

      Do zadań poradni należy w szczególności:

      1. Diagnozowanie poziomu rozwoju, potrzeb i możliwości oraz zaburzeń rozwojowych i zachowań dysfunkcyjnych dzieci i młodzieży, w tym:

      a) predyspozycji i uzdolnień,

      b) przyczyn niepowodzeń edukacyjnych,

      c) specyficznych trudności w uczeniu się.

      2. Wspomaganie dzieci i młodzieży odpowiednio do ich potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych, w tym zwłaszcza dzieci i młodzieży:

      – szczególnie uzdolnionych,

      – niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym,

      – ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się,

      – z zaburzeniami komunikacji językowej,

      – z chorobami przewlekłymi.

      3. Prowadzenie terapii dzieci i młodzieży, w zależności od rozpoznanych potrzeb.

      (…)

      6. Pomoc rodzicom i nauczycielom w rozpoznawaniu i rozwijaniu indywidualnych możliwości, predyspozycji i uzdolnień dzieci i młodzieży.

      (…)

      8. Współpraca ze szkołami i placówkami w rozpoznawaniu u uczniów specyficznych trudności w uczeniu się, w tym ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się u uczniów klas I-III szkoły podstawowej.

      9. Współpraca z przedszkolami, szkołami i placówkami przy opracowywaniu i realizowaniu indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych, (…) oraz planów działań wspierających, o których mowa w przepisach w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

      10. Współpraca w udzielaniu i organizowaniu przez przedszkola, szkoły i placówki pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

      (…)

      14. Udzielanie, we współpracy z placówkami doskonalenia nauczycieli, wsparcia merytorycznego nauczycielom, wychowawcom grup wychowawczych i specjalistom udzielającym pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolach, szkołach i placówkach. (…)”63.

      Wyraźnemu poszerzeniu funkcji, ale także ich uszczegółowieniu zakresowemu i treściowemu uległy zadania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych i specjalistycznych.

      Pod względem merytorycznym wszystkie poradnie psychologiczno-pedagogiczne podlegają wojewódzkim władzom oświatowym, te zaś Ministerstwu Edukacji Narodowej, czyli najwyższej instancji systemu oświatowego. Drugim, istotnym w systemie typem poradni są poradnie foniatryczne (poradnie, gabinety logopedyczne) funkcjonujące przy szpitalach i przychodniach. Najczęściej jednak występują one w dużych miastach. Jednostki te finansowane są z Narodowego Funduszu Zdrowia i podlegają Ministerstwu Zdrowia. Logopedzi64 są więc zatrudniani w placówkach podległym wymienionym resortom. Od kandydatów na dwuletnie podyplomowe studia logopedyczne, wymaga się wykształcenia wyższego z zakresu jednej z dziedzin współpracujących z logopedią tj. pedagogiki, psychologii, filologii polskiej, medycyny. Absolwenci otrzymują dyplom logopedy, uprawniający do podjęcia pracy we wszystkich instytucjach i placówkach oświatowych, które potrzebują takich specjalistów oraz w placówkach zdrowia zajmujących się diagnozowaniem i terapią wszelkich zaburzeń mowy. Istnieje możliwość uzyskania kolejnych stopni specjalizacji zawodowej, jednak nie można w tej dziedzinie uzyskać tytułu naukowego.

      Obowiązek opieki nad mową dziecka (zgodnie z wytycznymi i zarządzeniami wydanymi przez resort oświaty – szerzej o tych dokumentach w dalszej części rozdziału) spoczywa głównie na (oprócz poradni psychologiczno-pedagogicznych z logopedami) przedszkolach i rodzicach.

      Opracowany

60

Błachnio K.: Vademecum…, s. 80-83.

61

Rozporządzenie MEN z dnia 11.06.1993 r. w sprawie organizacji i zasad działania publicznych poradni psychologicznych oraz innych poradni specjalistycznych; por. z wchodzącym w życie z dn. 1.02.2011 r. Rozporządzeniem MEN z dnia 17.11.2008 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych specjalistycznych.

62

Rozporządzenie MEN z dnia 11.06.1993 r. w sprawie organizacji i zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz innych publicznych poradni specjalistycznych. W powyższym Rozporządzeniu w § 2 wymienione zostały poradnie specjalistyczne uwzględniające specyficzny, jednorodny charakter problemów w zależności od potrzeb środowiska. Są to poradnie:

− ukierunkowane na wczesną profilaktykę zapewniającą prawidłowy rozwój dziecka od urodzenia do 6 roku życia,

− dla dzieci z odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi,

− udzielające pomocy w wyborze szkoły i zawodu,

− udzielające pomocy w rozwiązywaniu problemów młodzieży, w tym młodzieży nieuczącej się i nie pracującej,

− dla dzieci wybitnie uzdolnionych.

63

Rozporządzeniem MEN z dnia 17.11.2008 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych specjalistycznych.

64

Por. Dramska D.: Proces instytucjonalizacji zawodu logopedy w Polsce. Katowice 2001 r.; Dramska D.: Profesjonalna tożsamość logopedów w Polsce w świetle przeprowadzonych badań. Katowice 2001.