Opieka logopedyczna nad mową dziecka. Małgorzata Kitlińska-Król

podstawie badań własnych przeprowadzonych przez G. Jastrzębowską w 1991 r. na terenie województwa opolskiego, na grupie uczniów klasy „0” i klas pierwszych ustalono, iż najczęściej występującą wadą wymowy jest sygmatyzm (42,3% badanej populacji) w najpowszechniej występującej i nie najcięższej formie parasygmatyzmu. Autorka konkluduje ten fakt stwierdzeniem o niskim poziomie profilaktyki w okresie przedszkolnym. O podobnym fakcie pisała T. Bartkowska48 w 1966 roku twierdząc, że dzieciom przedszkolnym można było pomóc i zapobiec pojawieniu się wyżej wymienionych wad wymowy w porę je diagnozując, konsultując z logopedą, ortodontą, audiologiem czy psychologiem. Nauczyciele przygotowani i wyposażeni w niezbędną wiedzę, umiejętności z zakresu profilaktyki logopedycznej mogli otoczyć opieką przedszkolaków49.

      Podobne refleksje wysnuła I. Łyżyczka, która na bazie przeprowadzonych analiz dokumentacji poradni ortofonicznych, stwierdziła, że znaczny odsetek pacjentów powyżej siódmego roku życia przy braku uszkodzeń czy zaburzeń ze strony układu nerwowego wykazuje błędy wymowy okresu przedszkolnego50.

      Z badań G. Jastrzębowskiej wynika, że kolejnym zaburzeniem mowy po sygmatyzmie był rotacyzm występujący u 13,6% badanej populacji. U 10,5% dzieci stwierdzono opóźnienie rozwoju mowy, a 9,6% jąkanie. Zaobserwowano też 4,8% przypadków mowy bezdźwięcznej, 1,9% rynolalii i 1% kappacyzmu i gammacyzmu. U 16,3% badanych uczniów odnotowano wady złożone, czyli więcej niż jedną wadę mowy. Podobną frekwencyjność poszczególnych zaburzeń mowy u dzieci polskich potwierdzają wyniki badań innych autorów, na przykład: G. Demel czy E. Nitendel-Bujakowej51.

      Pomimo licznych starań liczba dzieci defektywnie mówiących stale utrzymuje się na wysokim poziomie (20-30 %), co obrazują m.in. przytoczone powyżej dane, a także kolejne, prowadzone przez specjalistów badania nad wadami wymowy u dzieci52.

      Władze oświatowe od lat podejmują próby mające na celu stworzenie spójnego i efektywnego systemu opieki nad dziećmi z różnymi deficytami rozwojowymi, przygotowują więc programy, zarządzenia lub wytyczne, które wyznaczają z kolei kierunek działań szkołom, przedszkolom, poradniom psychologiczno-pedagogicznym. Na przykład w „Programie wychowania w przedszkolu” wydanym w 1981 roku stwierdzono, że „…wyrównanie startu szkolnego jest jednym z najważniejszych zadań przedszkola – związanym z jego rolą w procesie demokratyzacji systemu kształcenia i wychowania”53, zauważono zatem, iż nie wszystkie dzieci rozwijają się harmonijnie i w równym tempie. W swych staraniach o tę grupę dzieci władze oświatowe w licznych dokumentach zalecały nauczycielom podejmowanie działań zmierzających do likwidowania dysharmonii rozwojowych.

      Obecnie dokumentem nadrzędnym dla tworzonych przez różnych autorów „Programów wychowania przedszkolnego” jest „Podstawa programowa” wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół54.

      Określone w niej zostały m.in. cele wychowania przedszkolnego:„Aby osiągnąć cele wychowania przedszkolnego, należy wspomagać rozwój, wychowywać i kształcić dzieci w następujących obszarach:

      1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych. (…)

      2. Wspomaganie rozwoju mowy dzieci.

      Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

      − zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, stara się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym,

      − mówi płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji,

      −uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach,

      − w zrozumiały sposób mówi o swoich potrzebach i decyzjach. (…)

      3. Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania (…)”55.

      Kompetencje uczniowskie, które lokują się w obszarze działań logopedycznych, również jasno określa Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych. Przeczytać w niej można:

      „Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego w szkole podstawowej należą:

      1. Czytanie – rozumiane zarówno, jako prosta czynność, jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w życiu społeczeństwa.

      (…)

      3. Myślenie naukowe – umiejętność formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa.

      4. Umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w języku obcym, zarówno w mowie, jak i w piśmie.

      (…)

      6. Umiejętność uczenia się, jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji.

      7. Umiejętność pracy zespołowej.

      Jednym z najważniejszych zadań szkoły podstawowej jest kształcenie umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałość o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów. Wypełnianie tego zadania należy do obowiązków każdego nauczyciela”56.

      Powyższe dokumenty silnie akcentują znaczenie komunikacji językowej w dzisiejszym informatycznym społeczeństwie wiedzy, podkreślają wagę zadań, jakie stoją przed instytucjami i pracującymi w nich profesjonalistami.

      Wskazane tu dokumenty legislacyjne, ale również wiele innych (o nich w kolejnym rozdziale), określają treści kształcenia, wyznaczają zadania, jakie stoją przed kolejnymi szczeblami sytemu edukacyjnego w naszym kraju. Konieczne jest uwzględnienie faktu, że organizacja struktur oświaty silnie uwarunkuje funkcjonowanie systemu opieki logopedycznej.

      Na początku lat 70-tych główny nacisk położono na współpracę ze szkołami (organizowano wówczas w szkołach zespoły wyrównawcze). Szybko jednak okazało się, że taki model pracy obarczony jest błędem późnej pomocy (wcześniej pisała już o tym G. Demel). Obowiązek pomocy logopedycznej przesunięto, więc na przedszkola, które miały prowadzić szeroką działalność profilaktyczną, dokonywać wczesnej diagnozy i intensywnej korekty57.

      Skala występowania zjawiska zaburzeń mowy u dzieci w przedziale wiekowym 5-9 lat wskazuje na jego społeczny wymiar oraz na fakt, iż do dziś nie zostały wypracowane skuteczne rozwiązania organizacyjno-prawne, które gwarantowałyby dzieciom i dorosłym właściwą opiekę logopedyczną58.

      Z przeprowadzonych analiz ilościowych, prezentowanych za GUS w poniższych tabelach wynika, iż oferta pomocy specjalistycznej, w tym logopedycznej, sukcesywnie się poszerza.

      Tabela 1. Ilości różnego rodzaju form pomocy specjalistycznej w latach 2003/04 do 2009/10 na terenie całego kraju w szkołach podstawowych.

Rok szkolny	Forma organizacyjna
	klasa terapeutyczna	klasa wyrównawcza	zajęcia
			dydaktyczno-wyrównawcze	specjalistyczne
				korekcyjno-kompensacyjne	logopedyczne	socjoterapeutyczne
Скачать книгу 48 Bartkowska T.: Źródła zaburzeń mowy uczniów klasy pierwszej, [w:] Psychologia Wychowawcza. 1966, nr 5, za Gałkowski T., Jastrzębowska G.: (red.): Logopedia… t. 1. Opole 2003, s. 309. 49 Op. cit., s. 226. 50 Łyżyczka I.: Korekcja wymowy dzieci w grupach logopedycznych w przedszkolu, [w:] Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne 1975, nr 4; za Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.): Logopedia… Opole 2003, s. 309. 51 za Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.): Logopedia… Opole 2003, s. 309-310; por. Demel G.: Kilka liczb i uwag dotyczących mowy i głosu dzieci szkolnych, [w:] Życie Szkoły 1959, nr 2; Nitendel-Bujakowa E.: Logopedyczne aspekty dojrzałości szkolnej, [w:] Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne 1975 nr 5. 52 Por. Smółka L.: Ocena poziomu sprawności językowej dzieci 4-8 letnich za pomocą testów logopedycznych, [w:] Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Prace Pedagogiczne 1995 z. 17, s. 7-11; Emiluta-Rozya D., Mierzejewska H., Atys P.: Badania przesiewowe do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy dzieci dwu-, cztero-, i sześcioletnich. Warszawa 1995; Nitendel-Bujakowa E.: Logopedyczne aspekty dojrzałości szkolnej, [w:] Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne 1975/5; J.T. Kania: Szkice logopedyczne. Warszawa 1982 i in. 53 Program wychowania w przedszkolu. Warszawa 1981, s. 111. 54 Rozporządzenie MEN z dn. 23.12.2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r.). 55 Rozporządzenie MEN z dn. 23.12.2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego…., Załącznik nr 1. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego. 56 Rozporządzenie MEN z dn. 23.12.2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego…, Załącznik nr 2. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych. 57 Szumska J.: Zaburzenia mowy u dzieci. Warszawa 1982, s. 18-19. 58 W wielu wypadkach zaburzeń mowy (np. stany afazji, jąkania) wpływają niekorzystnie na społeczną aktywność człowieka. Niejednokrotnie pojawia się problem samotności, depresji bądź agresji (autoagresji). por. Sawa B.: Dzieci z zaburzeniami mowy. Warszawa 1980; Sawa B.: Uwarunkowania i konsekwencje psychologiczne zaburzeń mowy u dzieci. Warszawa 1991; Styczek I.: Logopedia. Warszawa 1980; Błachnio K.: Humanistyczne wartości logopedii, [w:] Logopedia 1993, nr 20, s. 17-25; Pąchalska M.: Kompleksowy model rehabilitacji dorosłych z ogniskowym uszkodzeniem mózgu i afazją całkową. Kraków 1986. Stecko E.: Zaburzenia mowy u dzieci. Warszawa 1996 i inne. Innym zjawiskiem aktualnym we współczesnym świecie, szczególnie istotnym na rynku pracy jest wymóg dobrej komunikatywności. Stąd liczne szkolenia w zakresie komunikacji interpersonalnej „pablic realations”. В начало < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 > В конец

48

Bartkowska T.: Źródła zaburzeń mowy uczniów klasy pierwszej, [w:] Psychologia Wychowawcza. 1966, nr 5, za Gałkowski T., Jastrzębowska G.: (red.): Logopedia… t. 1. Opole 2003, s. 309.

49

Op. cit., s. 226.

50

Łyżyczka I.: Korekcja wymowy dzieci w grupach logopedycznych w przedszkolu, [w:] Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne 1975, nr 4; za Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.): Logopedia… Opole 2003, s. 309.

51

za Gałkowski T., Jastrzębowska G. (red.): Logopedia… Opole 2003, s. 309-310; por. Demel G.: Kilka liczb i uwag dotyczących mowy i głosu dzieci szkolnych, [w:] Życie Szkoły 1959, nr 2; Nitendel-Bujakowa E.: Logopedyczne aspekty dojrzałości szkolnej, [w:] Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne 1975 nr 5.

52

Por. Smółka L.: Ocena poziomu sprawności językowej dzieci 4-8 letnich za pomocą testów logopedycznych, [w:] Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Prace Pedagogiczne 1995 z. 17, s. 7-11; Emiluta-Rozya D., Mierzejewska H., Atys P.: Badania przesiewowe do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy dzieci dwu-, cztero-, i sześcioletnich. Warszawa 1995; Nitendel-Bujakowa E.: Logopedyczne aspekty dojrzałości szkolnej, [w:] Zagadnienia Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne 1975/5; J.T. Kania: Szkice logopedyczne. Warszawa 1982 i in.

53

Program wychowania w przedszkolu. Warszawa 1981, s. 111.

54

Rozporządzenie MEN z dn. 23.12.2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r.).

55

Rozporządzenie MEN z dn. 23.12.2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego…., Załącznik nr 1. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego.

56

Rozporządzenie MEN z dn. 23.12.2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego…, Załącznik nr 2. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych.

57

Szumska J.: Zaburzenia mowy u dzieci. Warszawa 1982, s. 18-19.

58

W wielu wypadkach zaburzeń mowy (np. stany afazji, jąkania) wpływają niekorzystnie na społeczną aktywność człowieka. Niejednokrotnie pojawia się problem samotności, depresji bądź agresji (autoagresji). por. Sawa B.: Dzieci z zaburzeniami mowy. Warszawa 1980; Sawa B.: Uwarunkowania i konsekwencje psychologiczne zaburzeń mowy u dzieci. Warszawa 1991; Styczek I.: Logopedia. Warszawa 1980; Błachnio K.: Humanistyczne wartości logopedii, [w:] Logopedia 1993, nr 20, s. 17-25; Pąchalska M.: Kompleksowy model rehabilitacji dorosłych z ogniskowym uszkodzeniem mózgu i afazją całkową. Kraków 1986. Stecko E.: Zaburzenia mowy u dzieci. Warszawa 1996 i inne. Innym zjawiskiem aktualnym we współczesnym świecie, szczególnie istotnym na rynku pracy jest wymóg dobrej komunikatywności. Stąd liczne szkolenia w zakresie komunikacji interpersonalnej „pablic realations”.