Opieka logopedyczna nad mową dziecka. Małgorzata Kitlińska-Król

pełniejsze – holistyczne spojrzenie diagnostyczne i terapeutyczne.

      Krystyna Błachnio zauważa, iż analiza syndromowa w logopedii (wydzielenie symptomu podstawowego – lingwistycznego i symptomów pozostałych) ułatwia logopedzie nie tylko obserwację, analizę i opis symptomów występujących u pacjenta, ale również pozwala na wybór właściwych konsultacji specjalistycznych (badania dodatkowe). Logopeda w holistycznym podejściu do diagnozy powinien rozważyć, po wyodrębnieniu podstawowego symptomu lingwistycznego, symptomy towarzyszące:

      − symptom psychologiczny (np. nadpobudliwość psychomotoryczna, apatia, osłabiona pamięć, brak koncentracji uwagi),

      − symptom ortodontyczny (np. zaburzenia zębowo-twarzowo-szczękowe),

      − symptom pediatryczny (np. zaburzenia psychofizyczne uwarunkowane różnymi czynnikami),

      − symptom neurologiczny (np. zmiany organiczne mózgu, dystonia wegetatywna, niedojrzałość tkanki nerwowej),

      − symptom otolaryngologiczno-foniatryczny (np. nieprawidłowości anatomiczno-funkcjonalne nosa, uszu, gardła, krtani).

      Po dokonaniu analizy występowania złożonego zestawu symptomów obocznych logopeda jest w stanie zaplanować odpowiednie typy działań, które będą niwelować deficyty związane z zaburzeniami mowy, a także harmonijnie oddziaływać na całą osobowość pacjenta.

      Stosując w logopedii, zaproponowane przez K. Błachnio, podejście systemowo-sydromowo-kompleksowe postrzegamy ją, jako:

      − proces,

      − specyficzną dydaktykę języka,

      − system o współczynnikach S-E-I, w którym:

      S – to spontaniczność zachowań językowych i pozajęzykowych pacjenta logopedycznego, stymulowana metodycznie na kolejnych etapach logoterapii104, służąca kreatywności językowej oraz sprzyjająca odpowiedniej postawie emocjonalnej i intelektualnej;

      E – to emocjonalność, która ujmowana jest, jako wyzwolenie pozytywnych reakcji emocjonalnych: w kontaktach z logopedą, z materiałem dydaktycznym (metody, formy, środki), a także w relacjach z szerokim środowiskiem – personel placówki leczniczej, rodzina, rówieśnicy (⇒ obniżenie napięcia psychicznego, zwiększenie motywacji do ćwiczeń, poprawa koncentracji uwagi, pamięci, spostrzegania);

      I – to intelektualność, postrzegana, jako odwoływanie się do sfery umysłowej pacjenta w celu optymalnego przyswojenia i zapamiętania przez niego materiału językowego, wyzwolenia kreatywności językowej, ukształtowaniu umiejętności i nawyków motoryki narządów mowy105.

      Wyżej wymienione trzy podstawowe współczynniki logoterapii nie występują w izolacji, ale znakomicie się uzupełniają. Składnikami S, E, I nasycone są wszystkie elementy holistycznego systemu dydaktycznego logoterapii (tzn. treści i środki dydaktyczne oraz relaksacyjne, metody, formy, etapy). Wszystko to tworzy funkcjonalną strukturę logoterapii.

      Wyrazem graficznym ogólnego algorytmu logoterapii jest model kolisty, który przedstawia zależność pomiędzy procesem logopedycznym, a stanem mowy. K. Błachnio prezentuje w ten sposób wpływ dydaktyki logopedycznej (cztery etapy logoterapii ze stosownie dobranymi grupami działań) na zmiany dokonujące się w stanie mowy osoby z jej zaburzeniami. Pacjent stopniowo przechodzi od objawów patologii (defektów i deficytów mowy) do nowych umiejętności i nawyków językowych oraz pozajęzykowych, aby w końcowym rezultacie zbliżyć się do normy (uzusu) lub ją osiągnąć.

      Rycina 1. Model kolisty stosunku procesu logopedycznego do stanu mowy.

      Legenda:

      OWI – OGNIWO WZORCOWE IZOLOWANE

      OKI – OGNIWO KONTROLNE IZOLOWANE

      OWK – OGNIWO WZORCOWE KONTEKSTOWE

      OKK – OGNIWO KONTROLNE KONTEKSTOWE

      OPS – OGNIWO POMOCY SPECJALNEJ

      Źródło: K. Błachnio: Vademecum logopedyczne. Poznań 2001, s. 103.

      Osoba, u której występują zaburzenia komunikacji językowej w pierwszym etapie logoterapii poddawana jest rozpoznającym jej stan mowy. Przeprowadza się więc: obserwację, anamnezę, badanie mowy, badanie dodatkowe by uzyskać pełną diagnozę. Ta z kolei pozwala na rozpoczęcie etapu uczulania, czyli prezentację izolowanych i ich reprodukcję. Pacjent zostaje „wyposażony” w nową umiejętność dotyczącą realizacji dźwięków mowy. Umiejętność tę rozwija podczas dalszej pracy logopedycznej – etap utrwalania – automatyzując i włączając wypracowaną formę językową (i niejęzykową) do kontekstu. Wówczas umiejętność staje się nawykiem, a stan mowy ulega wyraźnej poprawie. Ostatni etap ekspresji kontrolnej dotyczy sprawdzenia skuteczności zastosowanej metodyki usuwania zaburzeń mowy w przypadku konkretnej jednostki. Ustąpienie w toku logoterapii nieprawidłowości mówienia lub rozumienia i osiągnięcia normy pozwala zakończyć terapię.

      1

      s.o.l. – system opieki logopedycznej (stosuję ten skrót dla zwiększenia przejrzystości i odbioru tekstu przez czytelnika). Przyjęłam powyższy skrót literowy wychodząc z założenia, iż opieka logopedyczna (bez względu na jej treść, kierunek, rodzaj działań, świadczona jest przez pojedyncze osoby, bądź grupy (w placówkach, instytucjach, stowarzyszeniach, itp.) tworzą one pewne struktury-ogniwa, które z kolei współdziałają ze sobą na rzecz pacjenta, tworzą tym samym system zależnych i niezależnych, bezpośrednio bądź pośrednio oddziaływujących struktur.

      2

      por. Fröschels E.: Logopädie. 3 Aufl. Leipzig 1931. E Fröschels był współtwórcą foniatrii w Wiedniu, a następnie współorganizatorem I Międzynarodowego Kongresu Logopedów i Foniatrów. Pod wpływem jego poglądów (szkoły wiedeńskiej) rozwijała się logopedia na Słowacji; patrz także A. Edelsbergerová-Zelienková; Logopedia na Slovensku, [w:] Československá logopedie. Praha 1956.

      3

      Bardadin T.: Wady słuchu i mowy są uleczalne. Warszawa 1960, s. 70.

      4

      Styczek I.: Logopedia. Warszawa 1980, s. 13 i kolejne.

      5

      por. Styczek I.: Zarys logopedii. Warszawa 1970, s 8-10.

      6

      por.

104

por. Błachnio K.: Struktura i dynamika logoterapii. Poznań 1987, s. 160-216. Logoterapia to dynamiczny proces obejmujący cztery podstawowe grupy działań, które pozwalają na wyróżnienie czterech etapów:

DIAGNOZOWANIA – nastawiony na rozpoznanie stanu mowy pacjenta na tle obowiązujących norm społeczno-psychofizjologicznych użycia języka;

UCZULANIA – dążenie do ukształtowania i starannego opracowania określonej umiejętności językowej, niezbędnej pacjentowi do społecznego komunikowania się; występuje tu faza prezentacji form wzorcowych izolowanych (OWI) i faza reprodukcji (OKI); w stanach logopedycznych, które wymagają równoległej interwencji lekarskiej, psychologicznej lub innej, uwzględnia się na tym etapie, ogniwo pomocy specjalnej (OPS);

UTRWALANIA – kształtowanie nawyku (manipulacyjnego lub kreatywnego), jako dalszej pragmatycznej konsekwencji umiejętności lingwistycznej czy paralingwistycznej; następuje także wypracowanie cech umożliwiających swobodne użycie danej formy językowej lub niejęzykowej w akcie mowy (w kontekstach np. w sylabach, wyrazach, zdaniach, opowiadaniach itp.);

KONTROLI – określenie stopnia awansu językowego pacjenta na tle jego zachowań paralingwistycznych, powstałego w wyniku metodycznego postępowania logoterapeutycznego.

105

Błachnio K.: Vademecum…, 2001 s. 174-175.