Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт берлән… / Мудры слова поэтов…. Акмулла

      54

      Сөйүлүде-дәкаикътан – нечкә фикер ташкыннарыннан.

      55

      Йиме гыйрфан – белем ризыгы.

      56

      Дәрдемәнд диванамын – сагышлы диванамын.

      57

      Каеда – кайсы җирдә.

      58

      Тәхкыйк – хакыйкать; хакыйкать иясе, хакыйкатьне яклаучы.

      59

      Би зарур – зарурсыз, тиешсез.

      60

      Хубаламын – яхшырамын.

      61

      Кәиз – тизәк.

      62

      Кодыгына – коесына.

      63

      Каугамыз – чиләгебез.

      64

      Менән – белән.

      65

      Эрбет менән Мәкәрҗәгә… – ХIХ йөзнең иң зур һәм данлыклы сәүдә базарлары саналган Эрбет шәһәре һәм Мәкәрҗә ярминкәләре күздә тотыла.

      66

      Буаз мәҗмәгым – калын шигырьләр җыентыгым.

      67

      Яшьтә җыйган бер буаз мәҗмәгым бар… – монда М. Акмулла үзенең яшь чагыннан туплаган шигырьләре җыентыгы барлыгын искәртә. Әлегәчә аның ул тупланмасы табылганы юк.

      68

      Шәрик – дус, иптәш.

      69

      Остап торса (эстәп торса) – тотып (туплап) торса.

      70

      Алаңдай – алырдай, алан-йолан.

      71

      Үгәй ана кулында ятим калдым… – М. Акмулланың әнисе Бибиөммегөлсем (Бибигөлсем) исемле булган. Әмма аның шагыйрьгә үги ана булуы фәндә ачык мәгълүм түгел.

      72

      Дамбал – чалбар.

      73

      Алыс – ерак.

      74

      Мәргәннәрне – төз атучыларны, укчыларны.

      75

      Фәез бабы бикләгән – белемне күңеленә җыйган.

      76

      «Җарудә» – Габдулла бине Мозаффар ән-Насавиның «Мөзаһарат әл-кәлимә әл-җәрудә әлләти һийә фин-Назурат» («Назурат («Яктырту») китабыннан шомлы фикерләрне ачыклау») әсәре хакында сүз бара. Ул исә Ш. Мәрҗанинең «Назурат әл-хак фи фәдийәт әл-гашаи вә ин ләм йагаб әш-шәфәкъ» («Шәфәкъ күмелгәндә кичке фарыз намазны үтәүгә бәйле хакыйкатьне яктырту») хезмәтенә тәнкыйть рәвешендә язылган (к.: Юзеев А. Н. Шихаб ад-дин Марджани: мыслитель, религиозный реформатор, просветитель (К 180-летию со дня рождения). – Казань: Иман, 1997. – 60 с.).

      77

      Кадәри хәл садак тарткан – көч җиткәнчә, җәя тартып, ук аткан.

      78

      Сәһем – ук.

      79

      Мөкарин – кушылган.

      80

      Фәһем – зиһен, зирәклек.

      81

      Гатасына манигъ – әҗеренә инкяр, бәхетенә тоткарлык.

      82

      «Кадде гыйлем көлли ән-нас мәшрабиһим» – «Гыйлем һәр кешегә савытына күрә».

      83

      Тәгаррузга – дошман арасына кереп сугыш башларга.

      84

      Нә микъдарым – нинди өлешем-күләмем.

      85

      Ноксаныма икърарым – җитешсезлегемә дәлилем.

      86

      «Фә-әйнә тәзһәбунә?»дән әхбарым – «Кая барасыз әле?»дән хәбәрем, ягъни башкаларга юл бирү, итагать иясе