Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт берлән… / Мудры слова поэтов…. Акмулла

сүзе ул камилнең күз салмастай? –

      Дәртенә дәрдемәндләр шифа тапды,

      Сукырлар күзен ачды карманмастай!

      Сәрхәбадлы281 кешеләргә бик килеште,

      Булдылар аяк-кулы сызланмастай,

      Кәмале282 йир йөзенә мәшһүр булды,

      Булдылар яманлауга алданмастай.

      Әсма-и мөстәүрәдән җәмал ачып283,

      Әхбабын284 гашыйк кылды җан калмастай;

      Шәҗәрәи дәлилнең285 тамыры тирән –

      Алай-болай койынга286 кузгалмастай.

      Беркеткән хөҗҗәт берлән мөддәгасен287 –

      Остаи сылу җунып салган таштай;

      Эше пөхтә машинаның ширазындай288 –

      Җебенең төйгән йире289 таркалмастай.

      Хасидләрнең йөрәкләре салмакланды,

      Кирәсе290 авыр булды тарталмастай;

      Батырларның кылычыннан каяу291 чыкды,

      Кайтадан эшкә кереп ялганмастай.

      Айрылдылар күп хасидләр әдәбеннән –

      Хасыйле тәкәбберлек292 сәбәбеннән;

      Мөганид293 күркәм йиргә күзен салмай –

      Мәкъбулатка тәмәррен гадәменнән294.

*

      Адәм камил булмады кайнап пешмәй,

      Мәхәббәт фәнҗаненнән295 шәраб эчмәй.

      Дошманнар хәбаләне296 салып карай –

      Тургайның тозагына лачын төшмәй.

      Һавада ул бер шоңкар – әйләнә очкан,

      Без йөрәмез кара коштай эзләп тычкан;

      Төлкеләр анда чыдап торалмайлар,

      Гүя бер киң апаннан297 йөрәге очкан.

      Без сатдык муллалыкның коры атын,

      Бездән артык яулыклы дөрес хатын;

      Күңлемезне бер сындырып еламаймыз,

      Уйланып гарасатның вәкафәтен298.

      Ашкан бер галим чыкса – яманлаймыз,

      Мәҗлесне гайбәт илән тәмамлаймыз;

      Эшемез йә истиһза299, йә хәкарәт,

      Үземезне һәр гаептән амандаймыз300.

      Яхшыны сүккән илән аты китмәс,

      Яман сүзнең күңелдән даты301 китмәс;

      Саф алтынны нәҗескә буяу илән –

      Нәҗес китәр, алтынның заты китмәс!

      Кыйсык302 ук аткан менән туры китмәс,

      Күңелдән яман сүзнең коры303 китмәс,

      Котырган эт һава карап өргән менән

      Асманда304 торган айның нуры китмәс!

*

      Ул ирде шәмсе базигътан305,

      Мөнәүвәр бәркы ләмигътан306,

      Галиш-шаин мөназигътан307 –

      Җөда булдык, дәрига, ah308!

      Аның шөһрәттә гонваны309 –

      Мөхаккак, дөрре-мәрҗани310 311,

      Хакаикъ гыйльменең кәне312, –

      Җөда булдык, дәрига, ah!

      Ки яздым мәрсия бән хар

281

Сәрхәбадлы – сырхаучан, чирләшкә.

282

Кәмале – камиллеге.

283

Әсма-и мөстәүрәдән җәмал ачып – онытыла барган исемнәрдән матур йөзен ачып.

284

Әхбабын – сөеклеләрен.

285

Шәҗәрәи дәлилнең – дәлил агачының.

286

Койынга – тавыш-гауга, җил-давылга.

287

Хөҗҗәт берлән мөддәгасен – дәлил белән дәгъваларын-фикерләрен.

288

Ширазындай – тәртибедәй, эшләү рәвешедәй.

289

Төйгән йире – төйнәгән җире.

290

Кирәсе – күтәргән йөге.

291

Каяу – кыелып, киселеп.

292

Хасыйле тәкәбберлек – тәкәбберлек хасил итү.

293

Мөганид – дошман, каршы килүче.

294

Мәкъбулатка тәмәррен гадәменнән – кабул итүгә гадәтләнмәгәнлектән, яхшылыкка гыйззәте юк сәбәбеннән.

295

Мәхәббәт фәнҗаненнән – мәхәббәт савытыннан.

296

Хәбаләне – тозакны, ауны.

297

Киң апаннан – симез, зур аюдан.

298

Вәкафәтен – киләчәген, булачагын.

299

Истиһза – көлү, мыскыллау.

300

Һәр гаептән амандаймыз – һәр гаептән имин кебек.

301

Даты – аһы, авырлыгы; тутыгы.

302

Кыйсык – кыек.

303

Коры – күмере, көле.

304

Асманда – күктә.

305

Шәмсе базигътан – охшашы, тиңе булмаган кояштан.

306

Мөнәүвәр бәркы ләмигътан – ялтыраган яшеннән якты.

307

Галиш-шаин мөназигътан – үз фикерен бәхәс кылучыдан.

308

Җөда булдык, дәрига, аһ – аерылыштык (аерылуга дучар булдык) ни кызганыч, аһ!

309

Гонваны – олылыгы-зурлыгы.

310

Мөхаккак, дөрре-мәрҗани – чыннан да, энҗе-мәрҗәндәй.

311

«Мөхаккак, дөрре-мәрҗани…» – М. Акмулла монда Мәрҗани белән энҗе-мәрҗәнне махсус тәңгәл куя, шул рәвешле, сүз уйнатып, Мәрҗанинең, чыннан да, асыл мәрҗәндәй булуына киная итә.

312

Хакаикъ гыйльменең кәне – хакыйкать гыйлеменең чыганагы.