Boereverraaier. Albert Blake

nie.

      Die konsentrasiekampe, waar ’n groot aantal hendsoppers gehuisves is, was voorts die ideale teelaarde vir die werwing van joiners. Die hendsoppers se volksgenote het hulle reeds verstoot en dan was daar ook die verveling en ellende van die kamplewe. Dit het dit makliker gemaak om verder te gaan en die Britse oorlogspoging aktief by te staan.

      Versugting om die oorlog te beëindig: Uit die groot aantal Afrikaners wat oorlogsmoeg geword het, was daar ook ’n groepie wat daarvan oortuig was dat dit in almal se belang was om aktief ’n einde daaraan te maak. Daardie oogmerk kon net bereik word deur die Britse oorlogspoging te ondersteun. Die joiner P.J. du Toit het sy redes om by ’n Britse kolonne aan te sluit, op 14 Junie 1901 in sy dagboek aangeteken: “Because I am convinced in my mind that nothing in the world can save us, then why should I wait to do my share towards bringing this horrible and miserable state of affairs to a speedy termination, for the sake of the country at large, for the sake of humanity, and lastly for the sake of the women and children in refugee camps, and the prisoners of war on Ceylon, St Helena and India? This I consider the duty of every true patriot.”15

      Du Toit is ’n voorbeeld van ’n groep afvalliges wat na vele geesteswroe­ginge die stryd opgegee het en by die Britte gaan aansluit het. ’n Jaar na die oorlog het ’n joiner hul besluit om by die Britte aan te sluit in De Volksstem probeer verduidelik: “Het doel van de (National Scouts), was niet wraak, maar alleen om de mensen afvallig te maken opdat er vrede mocht kommen tot voordeel en belang niet alleen voor de surrender mensen, maar ook voor degenen die tot ’t laast stonden, want de mannen hadden het zwaar, maar de arme zwakke vrouwen en kinderen hadden het nog veel, ja, veel zwaarder.”16

      Dié joiner se mening dat die joiners om die “zwakke” vroue en kinders se onthalwe na die Britte oorgeloop het, staan natuurlik lynreg teenoor die republikeinsgesinde vroue se onversetlikheid teen oorgawe. Sonder dié vroue se wil sou die vegtende burgers nie die stryd kon voortsit nie.

      Dit is te betwyfel of alle joiners se kommer oor die voortsetting van die stryd so altruïsties was soos wat sommige voorgegee het. Die “edel” motiewe van voormalige hoë Boereoffisiere om in landsbelang by die Britse magte aan te sluit, is verdag. Materiële oorwegings het na alle waarskynlik­heid ’n belangrike of minstens ’n bydraende rol in hul verraad gespeel. Die aanduidings is dat Boereoffisiere soos Vilonel onder meer uit weerwraak en egoïsme by die Britte aangesluit het omdat hulle met hul senior offisiere stry gekry het en nie na wense bevorder is nie.

      Afvalliges wat oortuig was dat oorgawe die enigste uitweg was, het nie aktief by die Britse magte aangesluit nie en meestal bloot passief gebly.

      Gesag- en familiebeïnvloeding: Terwyl die oorlog algaande tekens van ’n burgeroorlog begin toon met familielede wat teen mekaar draai, het naasbestaandes mekaar ook begin beïnvloed om verraad te pleeg. Daarvan spreek die aantal broers en ander familielede wat saam tereggestel is. Daar is ver­skeie voorbeelde van jong joiners wat die doodstraf opgelê is, maar weens hul jeugdigheid en ouer- of gesagsbeïnvloeding later begenadig is. Daar is ook voor invloedryke gesagsfigure geswig wat burgers aangepor het om die stryd gewonne te gee.

      Aansporing deur hul vroue om verraad te pleeg, het noodwendig ’n belangrike rol in die trouelose mans se optrede gespeel. Daar is ook voorbeelde waar die mans geglo het dit was in belang van hul gesinne se welstand om afvallig te raak.

      Verdeelde lojaliteit: Oor die algemeen het Engelssprekende burgers van die republieke nie uiterste strawwe ontvang as hulle geweier het om teen die Britse magte te veg nie. Daar was burgers wat van sowel Britse as Afrikaanse voorouers afgestam het en moontlik as gevolg daarvan verdeelde lojaliteite gehad het. Kragtens republikeinse wetgewing was hulle wel as landsburgers opkommandeerbaar en kon hulle in geval van teenkanting teen die republikeinse oorlogspoging aan hoogverraad skuldig bevind word. Voorbeelde is gevind van Engelssprekendes wat aanvanklik aan Boerekant geveg het en soos hul Afrikaanse landgenote later by die Britse magte aangesluit het. Die doodstraf is aan enkele van daardie Engelssprekende burgers opgelê.

      Republikeinsgesindes se diepe weersin in verraad moet gesien word in die lig daarvan dat die meerderheid voortvegtendes die oorlog as godsdienstig geregverdig beskou het. Vir baie republikeinsgesinde mans en vroue was die oorlog ’n heilige en regverdige saak wat tot die bittere einde gestry moes word. Christiaan de Wet het dit so verwoord: “Die oorlog is ’n geloofsaak. As ek dit nie in die geloof kon gedoen het nie, sou ek nooit die wapens opgeneem het nie . . . Die hele oorlog was ’n mirakel, en sonder geloof sou dit kinderspeletjies gewees het om die oorlog te begin . . . Ons hulp en redding moet alleen van Hom kom en dan sal ons ook nie trots wees nie. Ek kan nie in die toekoms sien nie, maar ek weet dit: dat die lig agter my is. Wat vóór my lê, weet ek nie. Daar is dit donker, maar ons moet voortgaan om op God te vertrou.”17

      Daar is deurgaans ’n godsdienstige ondertoon wanneer die verskynsel van verraad beoordeel word. Ds. R.D. McDonald het in latere jare dié mening oor die verraaiers gehuldig: “ ’n Mens wonder of die National Scouts nie met diepe berou vervul is oor die lae rolle wat hulle as verraaiers gespeel het nie. Is hulle hande nie bevlek deur die bloed van medeburgers nie? Is hul gewete nie besoedel deur die bloed van mans, vroue en kinders wat in ons geregverdigde stryd om vryheid omgekom het nie? . . . Hoe mense wat tot sulke skandelike dade oorgegaan het hul handelswyse voor die regbank van die gewete en van die Regverdige kon verdedig weet ons nie.”18

      Hendrina Rabie-Van der Merwe rig in haar boek dié waarskuwing aan verraaiers: “Julle nageslagte sal hul aangesig in skaamte bedek vir die dade van hul ouers en voorouers. Ek het julle verkla by die Regverdige Regter, wat gesê het: ‘My kom die wraak toe.’ ”19

      Nog ’n Afrikanervrou het haar só oor joiners uitgelaat wat Britse troepe gehelp het om haar en ander aan te keer en na die konsentrasiekamp aan te jaag: “Julle dag sal kom! Dit sal kom soos ’n brandende oond! Sien julle my trane, en sien julle die trane van al dáárdie vroue daar, die Here sal dit nie ongestraf laat bly nie. Hy sal dit vergeld in die eerste plek aan julle wat hier vandag soos moordenaars agter die bloed van jul eie bloed jaag.”20

      Buurman het dié mening in die oorlogsvertellinge van ’n Boereoffisier uitgespreek: “Dis in alle opsigte ook maar beter om die ontaarde Afrikaners, wat deur God en volk versaak is en wat deur vriend en vyand verag word, met die doodstraf vir hul wandade te beloon.”21

      Daar was ook die mening dat die Afrikaners met die verraaierkwessie beproef is, maar dat God ’n doel daarmee gehad het. Daar is geglo dat hulle met die oorlog as’t ware deur ’n siftingsproses moes gaan en daarna van die verraaiers gereinig sou wees.22

      Omdat baie vegtende Afrikaners gemeen het die stryd teen die Britte was regverdig, was daar ook by hulle die gedagte dat die verraaiers teen God se saak opgetree het. Vir baie republikeinsgesindes was die troueloses wat van die vryheidstryd afgewyk het dus sondaars. Verraad teen die Afrikanervolk was vir hulle ’n Judassonde omdat die Bybel hulle geleer het verraad is verwerplik. Daarom verwys Johanna Brandt23 na die verraaiers as “Judasboeren” na aanleiding van die Bybelse Judas Iskariot se verraad.24

      Genl. Jan Smuts25 het die vegtende Boere se dryfkrag as “godsdienstige patriotisme” beskryf:

      In short the Boer cause has become a Boer religion, adversity has converted their political creed into a religious faith; and thus hope and faith and strength have been wrung from weakness and despair itself. The Boers fight now in a spirit akin to that of the early Christian martyrs; they listen to reports of defeat or rapine, of the sufferings of their wives and children in the prison camps, with that calm resignation which springs from the assurance that such is God’s will. Threats of banishment and confiscation only raise a smile on the faces of such men. Even the threat to shoot every Republican caught will only increase this passion of religious patriotism.26

      ’n Veldprediker, ds. A.P. Burger, het hom in latere jare as volg uitgespreek oor pres. M.T. Steyn se mening dat al die burgers wat hulle oorgegee het “verlore” was en dat dié wat in die stryd volhard, tot die uitverkorenes behoort: “Hierdie maatstaf was natuurlik verkeerd en ek het hom dit ook gesê, maar ek kan goed verstaan dat die stoere ou volksleier en staatshoof bitter teleurgesteld moes gewees het met . . . so baie van die burgers (wat) . . . hulle wapens lafhartig neergelê het.”27

      Buitestanders