Boereverraaier. Albert Blake

aan die einde van oorlog net in Transvaal ontstaan het nie. Die benaming is dikwels as ’n algemene begrip vir alle joiners gebruik, veral na die oorlog.8

      Daar is aanduidings dat afvallige burgers wat van hul kommando’s gedros en die wapen neergelê het, so vroeg as Maart 1900 as gidse by die Britse kolonnes aangesluit het. Aanvanklik het hulle op ’n ad hoc-basis diens gedoen, na gelang van Britse militêre behoeftes. Mettertyd het van daardie gidse op ’n meer vaste grondslag as verkenners en in ander hoedanighede by die verskillende Britse kolonnes opgetree. Joiners het ook in verskeie ander hoedanighede in die Britse magte opgetree.9

      Die Britse organisasie van joiners het verander en meer gestruktureerd geraak namate die oorlog voortgeduur het. Joiners is byvoorbeeld in plaaslike burgerkorpse (“town guards”) aangewend om dorpe en vee teen Boere­aanvalle te beskerm. Gewoonlik het die korpse die naam aangeneem van die dorp waar hulle diens gedoen het. Daardie joiners is meestal in die omgewing aangewend waaruit hulle gekom het. Sekere lede van plaaslike burger­korpse het met hul lewens geboet weens hul aktiewe deelname teen die Boere. ’n Aantal joiners wat byvoorbeeld aan die Christiana District Mounted Rifles en Vallentin’s Heidelberg Volunteers behoort het, is deur die republikeinse magte tereggestel.

      Ander joiners het by vrybuiterskorpse aangesluit, waar hulle die geleent­heid gehad het om in die buit, veral vee, te deel wat van die burgers afgeneem is. Sekere joiners wat aan daardie eenhede behoort het, waaronder Morley’s Scouts en Steinacker’s Horse in Transvaal en die Burgher Police in die Vrystaat, is deur die republikeinse magte gefusilleer.

      Teen die einde van die oorlog was daar korpse wat uitsluitlik uit joiners bestaan het. In die Vrystaat is die Orange River Colony Volunteers onder die bevel van eertydse Boereoffisiere, onder wie die voormalige Boeregeneraal Piet de Wet (die broer van genl. Christiaan de Wet) en die voormalige Boerekommandant S.G. Vilonel, op die been gebring. In Transvaal is die National Scouts onder die bevel van die voormalige Boeregeneraal Andries P.J. Cronjé (die broer van genl. Piet Cronjé) gestig. Ook joiners wat aan daardie twee korpse behoort het, is deur die republikeinse magte tereggestel.

      Die afsku waarmee die republikeinsgesindes die optrede van die verraaiers beskou het, lê ook daarin dat die verraad meestal vir beloning gepleeg is. In die oë van die vegtende burgers het die joiners hul siele vir geld ver­koop. Die belonings het gewissel na gelang van die fase waarin die oorlog was en die hoedanigheid waarin die verraaiers opgetree het. Aanvanklik het die gidse en verkenners basiese toerusting en ander beloning ontvang. Die vrybuiterjoiners kon ’n persentasie van die buit hou en families van joiners het sekere voordele soos beter rantsoene in die konsentrasiekampe ontvang. Party is in afsonderlike kampe met beter omstandighede aangehou. In die laaste fase van die oorlog is ’n vaste soldy aan lede van die “suiwer” joinerkorpse betaal. Daardie lede het die eed van getrouheid teenoor die Britse kroon geneem en is as volwaardige soldate van die Britse leër ingesweer.10

      Luidens die Britse amptelike verslae was 5 464 voormalige burgers die dag na die vredesluiting op 1 Junie 1902 in Britse militêre diens.11 As ’n mens in ag neem dat sowat 20 000 (volgens ander beramings 17 000) bittereinders aan die einde van die oorlog hul wapens neergelê het, was ’n aansienlike deel van alle vegtende burgers onder Britse wapen.12

      Die ware aantal joiners sal hoogs waarskynlik altyd ’n raaisel bly. Britse amptelike militêre statistieke was boonop dikwels uiters verdag en by tye heeltemal ongeloofwaardig. Dit is onwaarskynlik dat al die voormalige burgers wat in die verskillende hoedanighede in Britse diens was, daarmee in ag geneem is. Daar was burgers wat die Britse oorlogspoging in nie-gevegs­hoedanighede, soos diens in die spoorweë, ondersteun het. Dit was nie net joiners of ander wat in Britse diens gestaan het wat blatante verraad gepleeg het nie. Verraad het ’n verskeidenheid vorme aangeneem en die omvang daarvan blyk uit die kompensasie-lêers in die argief in Pretoria, veral dié van die Protected Burghers. Daarin beskryf die afvalliges onbeskaamd hul bydrae tot die Britse oorlogspoging om vir kompensasie te kwalifiseer. Boon­op was daar soos reeds genoem onder die krygsgevangenes diegene wat hulle bereid verklaar het om na Suid-Afrika terug te keer en die wapen teen hul eertydse volksgenote op te neem. Dan was daar nog Kaapse Afrikaners wat in die Britse leër diens gedoen het en wat uiteraard nie by bogenoemde “amptelike” getalle ingesluit is nie, maar deur hul volksgenote in die republieke gewoon as volksverraaiers beskou is.

      Die ware getal Afrikaners wat hulle op alle gebiede aan een of ander vorm van verraad skuldig gemaak het (die hendsoppers uitgesluit), is dus moontlik heelwat meer as wat amptelik deur die Britse militêre owerhede aangedui word.

      Dit laat ’n mens met die vraag: Wat het die afvalliges daartoe gedryf om hul volksgenote te verraai?

      Die besondere omstandighede van die Anglo-Boereoorlog het die kwes­baarheid van baie Afrikaners ontbloot. Soos in enige gemeenskap het die Boeresamelewing aan die einde van die 19de eeu bestaan uit mense met verskillende agtergronde en waardes. Die oorlog het republikeinse burgers voor verskillende keuses te staan gebring en sommige was eenvoudig meer vatbaar vir beïnvloeding as ander. Boonop was alle Afrikanermans fisiek nie geskik vir al die uitdagings van die slagveld en kommandolewe nie. Dit is ’n mite dat die deursnee-Boer ’n soort superkryger was. Daarbenewens het Afrikaners van die Kaapkolonie en Natal voor ander morele en juridiese keuses as hul republikeinse broers te staan gekom.

      Aangesien ’n groot groep Afrikaners hul rug op die republikeinse stryd gedraai het, is dit dalk makliker om die verskynsel van verraad in groepsverband te probeer verklaar. Algemene beweegredes kan help om die verraad te verklaar en moontlik ook beter te verstaan.

      Die ekonomiese faktor: Welgestelde grondbesitters het ’n besondere belang daarin gehad dat die oorlog beëindig moes word sodat hulle nie verdere risiko’s sou loop wat hul eiendom en besittings betref nie. Sekere welgesteldes het hul persoonlike welvaart dan ook belangriker geag as die vryheidstryd. Baie het passief gebly, maar sommige het die Britse magte aktief bygestaan. Daar is voorbeelde van die rykste boere in sekere distrikte wat weens hul verraad voor ’n vuurpeloton geeïndig het. Die ironie was dat hul afvallige optrede nie noodwendig verhoed het dat hul eiendom in die loop van die oorlog verwoes is nie.

      Die meeste troueloses wat aktief by die Britse magte aangesluit het, het egter uit ’n laer ekonomiese stand gekom. Daar was reeds voor die oorlog ’n groep Afrikaners wat ekonomies swaar getrek het. ’n Groot groep het as bywoners op plase ’n armlastige bestaan gevoer, terwyl ander ’n onsekere heenkome op die dorpe en Transvaalse goudvelde gaan soek het. Hulle was in ’n swak ekonomiese en sosiale posisie en het maklik die prooi geword van aanloklike uitnodigings deur die Britse mag. Gedurende die oorlog het die Britte allerlei beloftes aan afvalliges gemaak, onder andere is plase na die beëindiging van die oorlog aan hulle belowe.

      Joiners het teen die einde van die oorlog ’n vaste soldy ontvang en lede van die vrybuiterskorpse kon ’n deel van die buit hou na beslagleggings. Op kommando sou hulle geen betaling ontvang nie. Daar was ook joiners wat kwalik kon oorleef terwyl hul families in die konsentrasiekampe krepeer het, en wat uit nood by die Britte aangesluit het.13

      Gebrek aan vaderlandsliefde: Nie alle burgers het dieselfde graad van lojaliteit of vaderlandsliefde teenoor die twee Boererepublike openbaar nie. E.J. Weeber, wat as burger gedurende die guerrillafase van die oorlog meestal op die Transvaalse hoëveld kommandodiens gedoen het, het ’n on­der­skeid getref tussen die opgevoede en minder opgevoede burgers om dit te probeer verklaar:

      Ek hoop dit sal my nie ten kwade gedui word as ek beweer dat my lange oorlogs­ondervinding my geleer en bewys het dat die opgevoede Afrikaner oor die algemeen ’n beter vaderlander was as sy minder ontwikkelde medeburger nie. Sy beter geestelike bewapening het hom veilig oor moedverloor se vlakte gevoer, hy was beter bestand teen aanvalle van neerslagtigheid en moedeloosheid as sy minder bevoorregte medeburger. Hy was beter bekend met sy volksgeskiedenis sowel as met dié van sy vyand en kon gevolglik beter oordeel oor die bedrieglike praktyke van ons listige vyand om ons tot die oorgawe te beweeg. Sy eergevoel was meer ontwikkel en daarom kon hy beter koers hou. Die sogenaamde National Scouts was grotendeels mense op die laagste trap van ontwikkeling, onkundig, ongeletterd en totaal beginselloos – baie met kriminele aanleg en neigings en volslae eerloos.14

      Daar was ’n groep gewetenlose joiners wat die oorlogsomstandighede op ’n opportunistiese