Тарыхыбыздын көмүскөдөгү барактарынан. Илимий-популярдуу публицистикалык эмгек. Папан Эргешович Дүйшөнбаев

Ашыр паңсат, Турдубай, Бурулбай, Карабай корбашыларды талкалап, Ярматты 360 жигити менен колго түшүрөт. Аскердик жетекчиликтин 1924-жылдын 21- февралындагы №363-буйругунда Киркавдивизиондун Фергана облусунда басмачыларды жоюу иштерин мыкты аткарганы белгиленет (4:50).

      Жыйынтыктап айтканда, дивизион аймакта советтик бийликти коргоп, бекемдеп, элибиздин мамлекеттигибизди кайра жаратууга киришүүсүнө жол ачууга аябагандай чоң салым кошкон. 1922-жылы Тоолуу кыргыз облусун түзүү жөнүндө демилге көтөрүлүп, чек араларын аныктап, картасын чийүүгө келгенде республикабыздын түштүк аймагы «басмачылык согуштун күчөп тургандыгына байланыштуу кийин каралсын» деген шылтоо менен тоолуу облустун карамагына кошулган эмес. Эгерде аймакта 1923-жылдын аягына карата басмачыларды талкалоо толугу менен аяктабаса, мүмкүн, түштүктүн айрым жерлери ККАОнун курамына да кирбей калмак.

      «Эркин Тоо» гезитинин 2-санына «Фаргана басмачыларын жоюу жолунда кыргыздар» деген макала жарыяланып, анда А. Осмонбековдун Күжүрмөн Кызыл Туу орденин тагынып түшкөн сүрөтү берилген. Анда: «Кыргыздар ичинен чыккан аскерлер башчысы Арстанаалы Осмонбек уулу үч жыл тынбастан басмачылар менен күрөшкөндөрүнүн аркасында баштарынан нечен кыйынчылык күндөрдү өткөздү. Бүтүн Наманган үйөзүндөгү хам Маргалан үйөзүндөгү басмачыларды жок кылды. Басмачылар менен күрөшүү жолунда Фаргана кыргыздары экинин бири болду, деп айтсак калпычы болбойбуз.

      Арстанаалы Осмонбек уулу басмачы согушунда баатырлык көрсөткөн» (6). Биз мында гезитте кандай жазылса, стилистикалык, грамматикалык жактан ошондой келтирдик. Мындан эки уезддин аймагындагы басмачыларды талкалоодо кыргыз кызыл атчандар дивизионунун жоокерлери негизги ролду ойногону ырасталган.

      А. Осмонбековдун жак дегенин бербеген көктүгү, өжөрдүгү менен бирге жөндүү сөздү моюндап, душмандарына ырайым кыла билген сапаттары да болгон. Ал Чаткалдан келе жатканда Барпыбай деген корбашынын он беш жигити менен Кербендеги бирөөнүн үйүндө бекинип жатканын угуп, түндө келип анын короосун курчоого алдырып, басмачыларга куралдарын таштап бирден чыгуу жөнүндө буйрук берет. Басмачылардын баары байлангандан кийин Даңканай: Буларды эмне кылабыз? -десе, А. Осмонбеков: Буларды кайда алып бармак элек. Мылтык атып, элди чоочутпастан баарын кылычтап салгыла, – деп буйруйт. Аны уккан, мурда басмачылардын арасында жүрсө, кийин кызылдарга кошулган Коргоол акын атынан кулап түшүп, Арстаналынын бутун кучактап калат.

      – Айланайын, Арстаке! Бул иттин тогуз баласы бар. Баары жөжөлөрдөй жаш. Аман ууру аны зордоп кошуп алып, бир тобуна башчы кылып коюп, корбашы атыгып кеткен. Өзү бай деле эмес. Ырайым кыл (5:224).

      Көрсө, Коргоол ырчы бир убакта анын тобунда жүргөн экен.

      – Тогуз балаң үчүн кашык каныңды кечтим, -дейт анда Арстаналы. Мындан ары үйүңдөн чыкпай балдарыңды бак. Экинчи ырайым болбойт.

      Ошентип А. Осмонбеков басмачылардын курал-жарактарын, аттарын тартып