Харах баайыыта. Венера Петрова

куруусчутунан да ылыахтарын баҕарбаттар. Оннооҕор буолуохтары бырапыыскалара суох диэн чыыскалаан иһэллэр. Бырапыыската суох куоракка дьаакырданара дьэ кытаанах. Бырапыыскаланыаҥ иһин дьиэҥ суох, дьиэлэниэҥ иһин үлэҥ суох, үлэлиэҥ иһин бырапыыскаҥ суох – ити эргиир иһигэр хаайтарбыт эрэ илэ мэнээк. Ол эрээри биһиги киһибитигэр биир бэрт үлэ көһүннэ. Ахыраанньык, бэрээдэги көрөөччү, оҕо дьон оройдорун алларааччы миэстэтэ. Бэйэтэ үөрэнэр сиригэр оннук кэбилэннэҕинэ:

      – Косякка киирдэҕим ол дии, – дии охсор Куоста.

      Биллэрии сыһыарааччы миэстэтиттэн эмиэ матта. Бииргэ олорооччулара бэйэтин курдук бэдиктэр. Халдьаайы курдук ыраахтан соһон аҕалбыт астарын да кыайан астанымына иэдэйдилэр.

      – Кыыс наада, кыыс, – дэһэллэр аччыктыы түһэн баран.

      Кинилэргэ таах хамныах көстөрө дөбөҥө бэрт ээ. Таах да бэлэм хааталаах ыччаттары кэбис диэхтэрэ суоҕа, баҕар. Биһиги дьоммут бакаа кэнспирээссийэлэнэ сылдьаллар. Атын сиргэ аарыыллар, атын дьиэни буулууллар. Иччитэх даача эрэ буолунай. Ол аайы харчы хаҥаан иһииһи дуо – мэлийэллэрэ бу кэллэ.

      Убай киһи Уйбаан өйүн үлэлэтиэ эбит да, аҕыйах ыйынан аҕата аахсыллар үһүө – тэҥҥэ тэлээрэллэр, бииргэ тэлбистииллэр. Оттон үһүстэрэ Үстүүн отойун да күлүҥкээр. Аймахтыылар эрээри ханан да маарын суох дьоно. Уйбааммыт сап-саха, Үстүүммүт куп-кугас, бааһынай киэнэ бэрдэ. Куоста диэн Куоста. Үһүөн да син мээнэ уолаттар. Тыалырбабыт эрэ атахтыыр, аһара үчүгэй буолуох дьону буортулуур.

      Үөрэнэр сирдэрэ Араҕас Агыраадаттан бу турар. Кыһаллыбыт киһи биэс мүнүүтэнэн элэстэнэн тиийэр ини. Быһалыы барар суолу булан абыраныахтарын, орохторугар тоһуйааччылар көстөннөр моһуоктаатылар. Кэм да харчыга наадыйбыт аармыйатыттан харса суохтар халыы сатыыллар. Охсон ылыахтарын биһиги дьоммутугар суоҕа бэрт буоллаҕа. Харчыга ыйыахтарын биһиэттэрэ халбархайдара диэн бэйэлэрин киэнэ. Ол мучумааннана туран бэйэ-бэйэлэрин үөрэтиһэ түспүттэрэ – охсооччулартан биирдэстэрэ хатыҥнаах эбит.

      – Ха доо! Миигин билбэккин дуо? – Үстүүн чаҕаарара кэмнээх буолуо дуо.

      – Ноо, халдьаайылар!

      Биир хатыҥнаахтар бэйэ-бэйэлэрин халаһа сырыттахтарына сүрэ бэрт. Куосталаах харчылара суоҕа биирдэ туһалаатаҕа. Онтон атын хатыҥнаах хатыҥнааҕы өйүөхтээх диэн бырахсалларыгар тиийиэ этилэр. Суох аата суох. Онно туох суота наада.

      Хатыҥнаахтар хартыыҥкаттан түспэттэр. Ханна барытыгар кинилэр бааллар, балаһыанньаны кинилэр оҥороллор. Куосталаах үөрэнэр сирдэринэн тараахтаан дьону хомуйар идэлээхтэр эбит. Мустууга киирбэт буоллаххына моһуогуҥ элбиир. Өйөбүлэ суох хаалаҕын, хара испииһэккэ киирэҕин, харчыга да ыйаныаххын сөп. Билиҥҥитэ биһиэттэрэ куотуна сатыыллар. Мустуута да суох сылдьыллыа эрээри, хатыҥнаахтартан ханна куотаахтыахтарай. Туох да диэбит иһин өйөбүл наада. Һааска баар ахан. Кини обургу онтон матыа дуо. Оросбуорка, охсуһуу, охсуу – кини истихиийэтэ буоллаҕа. Үөрэнэринээҕэр ол кистэлэҥ олоҕу ордорор быһыылаах.

      – Если