Харах баайыыта. Венера Петрова

хардарбыттара… Онтон ордук дьол баар үһүө бу омуннаах орто дойдуга? Салгыҥҥа ситэ ойуулана да илиги санааҕынан оҥорон көрүү, ол үргүүк көстүүнү илэҕэ дьүөрэлээн бу баары арыый да атыннык ылыныы, бу баартан улам суураллан ханна да суохха тиийии. Ол баар-суох ыккардынан көстүүнү алҕаска таарыйан талбааран ылыы. Таабырын талбаны таайа сатаан муҥнаныы. Бу түгэнинэн эрэ аны дьол кэмнэнэр. Атын аны суолтата, туһата суох буолар. Дьолу бас билиэҥ үһүө – түгэн төннөр төлкөлөөх, дьол түгэн үйэлээх… Бөрүлүүдьүйэ бүттэ диэххит. Биир түүн да баһа биллэр эрээри, сорох-сороҕор биир түүн иһигэр бүтүн олоҕу олорон көрүөххэ сөп. Олоҕуҥ устата муньунуохтаах дьолгун биирдэ баһан ылбыттыы.

      Биэрэ. Бэрэньиикэ. Сып-сырдыгынан саймаарыччы көрбүт сып-сырдык кыыс. «Уу кыыһыгар дылы буолан», – хара бараан сирэйдээх ийэтэ сиилээн төннүө этэ. Ирээтиҥ атын диэн илэ эппэтэхтэрэ, хара бэйэҕэр ханыыта суох диэн хаайбатахтара. Сүрэх сипсийбитин харах хайгыыра буруй үһүө. Сүрэх тэһийбэтин харах хатылыырын хайдах гыныаҥ баарай.

      Муҥунан муусуканы иэйии истибэт, үлүгэр дьоҥҥо үтүө түгэн үтүрүйтэрбэт. Бу атааннаах аан дойдуга кинилэр эрэ арыыланан хаалбыттыы, бэйэ-бэйэлэригэр абылаппыттыы таалан турбуттара. Үҥкүүлүүр диэҕи үҥкүүлээбэккэ дылылара. Көстүбэт иэйии долгунугар уйдаран хамсаннаҕа буолаллара. Ол кэннэ Туолук таалата, Бэрэньиикэ халдьаайыта аахсыллыа дуо. Субу түгэн, билигин эрэ баарын кэннэ.

      Соннук сиэтиспитинэн үс күннээх түүн ыһыахтаабыттара. Уонна сайыны быһа арыт Хатыҥнаахха, арыт Таалаҕа көрсүбүттэрэ. Төлөпүөнтэн түспэт буолбуттара. Төлөпүөн диэн, суоҕунааҕар эрэ. Саха оҕото санаатын сатаан этэр үһү дуо. Илэ көрүстэхтэринэ да итини-маны, олох атыны кэпсэттэҕэ буолаллар. Биирдэһин санаата биирин туһунан, биирин киэнэ син биир оннук. Салгыбакка санаһаллар, субу көрсөөт ахтыһаллар. Итинниги оттон дьол диэн эрэллэрэ дии… Ситинник сэмэйдик, сарсыҥҥыны сэгэтиминэ, инникини ирдэһиминэ, иэйиини ааттаамына устан истэрбиэн, ууллан ылларбыан…

      Тэһийбэккин, тугу да атыны баҕарбаккын, ааһан-араҕан биэрбэт ахтылҕан аалар да аалар – таптал сибикитэ. Кыраттан сылтаан кынаттанан хаалаҕын, уоскуттан мичээр түспэт, сирэйгиттэн сыдьаай ааспат – эмиэ таптал сибикитэ. Биэрэ Халдьаайыга хаайтарар, Туолук Таалаҕа таскаатыйар. Ыаллыы нэһилиэк оҕолоро курдуктар да, Туолук Халдьаайылыыра сатаммат. Онтон атын уол оҕото күн аайы да онно тиэстиэ этэ. Ыксаабыт киһи ыллык устун сатыы тиийиэн сөптөөх сирэ ээ. Ону баара диэххэ, бу оҕолор оҥоһулла да иликтэринэ олохтоммут атааннаһыы саҥа тапталга быыс буолан эрдэҕэ. Биир сахалар, биир улуустар, уруккута биир сопхуостар – туохтарын былдьаһан өстүһэллэрин ким билиэ баарай. Кэлиҥҥинэн таала халдьаайылыын ханыыласпыта диэн суоҕун кэриэтэ буолла. Ханна көрсөн ханыылаһыахтара этэй. Ыһыахтан ыһыахха эрэ. Былыргылыы. Аппанаастаах Аанча холбоһорун холбоспуттара да, билиҥҥээҥҥэ диэри тыл-тылларыгар киирсибэт курдуктар. Халдьаайыга Биэрэ хаайтарар. Эмиэ даҕаны, Эмиэрикэҕэ буоллаҕай