Opieka logopedyczna nad mową dziecka. Małgorzata Kitlińska-Król

które w opiniach respondentów, wywołują zmiany w strukturze i organizacji opieki logopedycznej. Badani rodzice, nauczyciele i logopedzi wskazali pozytywne oraz negatywne aspekty życia społecznego występujące w woj. śląskim, które w przekonaniu respondentów, wywierają wpływ na funkcjonujący tu s.o.l. Wyliczyli swe oczekiwania względem nowoczesnego modelu opieki uwzględniając zarazem potencjalne możliwości, którymi dysponuje społeczność regionu.

      Rozdział siódmy składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera wyniki analizy dokonanej w oparciu o opinie wyrażone przez badaną populację o współczesnym s.o.l. Stanowi bogate źródło informacji charakteryzujące pacjentów tego systemu. Ustalenia dotyczą między innymi przyczyn rozpoczęcia terapii logopedycznej, czasu jej trwania, osób i instytucji współpracujących w procesie terapeutycznym, zrealizowanych rodzajów działań oraz ich efektów dostrzeganych przez rodziców dzieci, na które s.o.l. oddziaływał. Tak więc, rodzice wyrażając opinie o s.o.l. dokonali oceny jego funkcjonowania przez pryzmat własnych dzieci, które były odbiorcami usług logopedycznych.

      W drugiej części rozdziału siódmego dokonałam opisu dwóch indywidualnych przypadków dzieci z deficytami mowy. Analizy pozwoliły na zarysowanie sieci osób i instytucji skupionych wokół problemu danego dziecka, a funkcjonujących w ramach systemu opieki logopedycznej na Górnym Śląsku. Tak zebrany materiał badawczy wskazał na dotychczasowe indywidualne – systemowe rozwiązania stosowane w s.o.l. w naszym regionie.

      Zaprezentowane wyniki badań pozwalają zająć stanowisko wobec sformułowanych w pracy problemów badawczych oraz wygenerować wnioski, co zostało zawarte w zakończeniu niniejszego opracowania. W zakończeniu podjęto również próbę nakreślenia szkicu systemu opieki logopedycznej, który mógłby stanowić alternatywne, czy uzupełniające rozwiązanie dla obecnie funkcjonującego.

      Rozdział 1

      Logopedia jako nauka i działalność społeczna

      1. Interdyscyplinarne podstawy logopedii

      Logopedia postrzegana, jako dyscyplina naukowa uprawiana teoretycznie i praktycznie, funkcjonuje w Polsce stosunkowo niedługo. Jej rozkwit nastąpił w latach sześćdziesiątych XX wieku, gdy za sprawą profesora Leona Kaczmarka, czołowego przedstawiciela tejże dyscypliny, zaczęło ukazywać się specjalistyczne pismo „Logopedia” (od 1960 roku). W roku 1963 w Lublinie powstało Polskie Towarzystwo Logopedyczne, którego celem było (i nadal jest) popularyzowanie wyników badań z zakresu patologii mowy. Również dzięki staraniom Leona Kaczmarka powołano przy Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie studium logopedyczne, z którego w 1972 r. wyszli pierwsi absolwenci z dyplomami.

      Obecnie logopedia zajmuje wśród innych nauk istotne, jednak trudne do jednoznacznego określenia miejsce. Trudność sprecyzowania jej lokalizacji na arenie dyscyplin naukowych wynika z kilku przesłanek, a to między innymi z:

      − wielości definicji samej dyscypliny,

      − niejednoznacznego wyznaczania jej przedmiotu i zakresu badawczego,

      − stosowania bogatej, wieloznacznej terminologii i metodologii badawczej, często zaczerpniętej z innych dziedzin nauki,

      − silnego związku, a tym samym wpływu, podstawowych dyscyplin naukowych, z których wywodzą się logopedzi.

      Do powstania logopedii przyczynili się zarówno lekarze, jak i pedagodzy, językoznawcy, a także fizycy, biolodzy i neurobiolodzy, neuropsychologowie, czy akustycy. Lista specjalistów jest bardzo bogata, a współcześnie stale uzupełniana o nowe profesje (na przykład informatyków, programistów, mikrobiologów), które w znaczący sposób przyczyniają się do jej skuteczności i efektywności oddziaływań.

      Logopedia, gr. „logos” – słowo, mowa; „paideia” – wychowanie; ang. logopedios, speech therapy, speech correction; franc. logopedie, orthophonie, niem. Logopädie, Rehabilitationspädagogik für Sprachgeschädigte, Logopedie.

      W zasadzie od początku istnienia logopedii trwa spór o jej przynależność i miejsce wśród innych nauk. W Europie i Polsce znane są zasadniczo trzy koncepcje teoretyczne logopedii i praktycznie wszystkie jej kierunki można ulokować w jednej z grup definicji traktujących logopedię, jako:

      1. naukę medyczną –

      Tak definiuje ją E. Fröschels2. W Polsce za tym poglądem opowiedział się T. Bardadin, który pisze, że „logopedia to dział medycyny zajmujący się badaniem prawidłowego rozwoju mowy i zapobieganiem powstawania jej wad i ich leczeniem”3.

      W tym ujęciu przedmiotem badań logopedii są zaburzenia mowy.

      2. naukę głównie pedagogiczną –

      Autorzy tej koncepcji stanowią najliczniejszą grupę. Zdaniem Ireny Styczek „Logopedia jest nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad mowy oraz nauczaniu w wypadku jej braku lub utraty”4. Swe zadania spełnia za pomocą metod pedagogicznych korzystając z osiągnięć językoznawstwa, fonetyki, foniatrii, psychologii i innych dziedzin. To zdaniem autorki decyduje, iż powinno się traktować logopedię, jako odrębną dyscyplinę pedagogiczną5. Podobne podejście prezentuje L. Edelsberger, M. Sovak6. Genowefa Demel logopedię definiuje, jako dział pedagogiki opierając swoje stwierdzenie na fakcie wypełniania swych funkcji za pomocą metod pedagogicznych. Podaje, że jest to nauka, która tłumaczy odstępstwa od normy, w rozwoju mowy, zajmuje się etiologią i patogenezą zaburzeń mowy, ich rozpoznawaniem (diagnostyka logopedyczna) i zapobieganiem (profilaktyka logopedyczna), a także usuwaniem wad i zaburzeń mowy (terapia logopedyczna)7.

      Część autorów takich jak M. Szymczak, W. Pisarek definiują logopedię, jako dział pedagogiki specjalnej8. Jako subdyscyplinę tejże pedagogiki specjalnej postrzegają logopedię A. Mieszkowa, E. Olszyńska, J. Surowaniec. I tak J. Surowaniec proponuje następującą definicję: „logopedia – samodzielna nauka pedagogiczna, to nauka o zaburzeniach mowy, sposobach zapobiegania ich powstawaniu i metodach postępowania korekcyjnego”9. W tak określonej nauce wymieniony autor wyróżnia następujące jej działy10:

      − logopedię wieku rozwojowego (w tym logopedię wieku dziecięcego, logopedię wieku przedszkolnego, logopedię wieku szkolnego),

      − logopedię wieku dojrzałego,

      − oligofrenologopedię,

      − surdologopedię,

      3. samodzielną naukę –

      pogląd ten zrodził się w ośrodku lubelskim, nieco wcześniej wskazującym na logopedię, jako dział językoznawstwa stosowanego11. L. Kaczmarek w artykule „O polskiej logopedii” napisał, iż „logopedia jest dyscypliną samodzielną multiinterdyscyplinarną, a jako taka stanowi część składową bloku humanistyczno-biologicznego”12.

      Według słownikowego hasła, opracowanego przez K. Polańskiego, logopedia jako odrębna dyscyplina zaczęła kształtować się w XX wieku13. Autor ten zwraca uwagę na interdyscyplinarny charakter logopedii podkreślając, iż korzysta ona z osiągnięć pedagogiki, językoznawstwa, psychologii, filozofii, psychiatrii i neurologii. Tę interdyscyplinarność należy rozumieć – podkreśla K. Polański – jako scalanie pewnych elementów nauk pogranicznych, a nie utożsamianie się logopedii z nimi. Nie jest to także zawłaszczanie obszarów tych dyscyplin.

      Uznając logopedię za samodzielną dyscyplinę naukową L. Kaczmarek wskazał na podwaliny holistycznej koncepcji tej dziedziny

2

por. Fröschels E.: Logopädie. 3 Aufl. Leipzig 1931. E Fröschels był współtwórcą foniatrii w Wiedniu, a następnie współorganizatorem I Międzynarodowego Kongresu Logopedów i Foniatrów. Pod wpływem jego poglądów (szkoły wiedeńskiej) rozwijała się logopedia na Słowacji; patrz także A. Edelsbergerová-Zelienková; Logopedia na Slovensku, [w:] Československá logopedie. Praha 1956.

3

Bardadin T.: Wady słuchu i mowy są uleczalne. Warszawa 1960, s. 70.

4

Styczek I.: Logopedia. Warszawa 1980, s. 13 i kolejne.

5

por. Styczek I.: Zarys logopedii. Warszawa 1970, s 8-10.

6

por. L. Edelsberger: Logopedie jako védni úsek defektologie, [w:] Československá logopedie. Praha 1956; L. Edelsberger: Metodologickie otázky logopedie. Praha 1969; M. Sovak: Organisováni logopedicke peče v rudnych zemich, [w:] Československá logopedie. Praha 1956; M. Sovak: Z dĕjin logopedie, [w:] Československá logopedie. Praha 1956 i inne.

7

Demel G.: Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa 1978.

8

Pisarek W.: Logopedia, [w:] S. Urbańczyk (red.): Encyklopedia języka polskiego. Wrocław 1991, s. 190.

9

Surowaniec J.: Logopedia a dyscypliny pograniczne, [w:] Logopedia, jako nauka interdyscyplinarna – teoretyczna i stosowana, pod red. J. Nowakowskiej-Kępnej. Katowice 1998, s. 30; por. także Surowaniec J.: Słownik terminów logopedycznych. Kraków 1992; Surowaniec J.: Przedmiot logopedia, [w:] Logopedia 21, s. 53-64.

10

Op. cit., s. 30.

11

Kaczmarek L.: O przedmiocie i zadaniach logopedii, [w:] Logopedia 1962/4, s. 7; Kaczmarek L.: O polskiej logopedii, [w:] S. Grabias (red.): Przedmiot logopedii. Lublin 1991, s. 23.

12

Op. cit., s. 5.

13

Polański K. (red.): Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław 1993, s. 314.