Boereverraaier. Albert Blake

verraad twee dekades voor die Anglo-Boereoorlog van 1899-1902 beoordeel het.11

      Van der Linden se vrou is sowat ’n halfuur voordat hy na die plek van die teregstelling geneem is, laat haal om hom te groet. Du Plessis beskryf die tragiese afskeidstoneel: “Om haar te zien aankomen, in het rouwkamertje te zien ingaan en hem om den hals te zien vallen en afscheid nemen, is voor mij te zwaar en niet mogelijk te beschrijven. Ik hoor haar nog tegen hem zeggen: - ‘Ik heb jou gezegd moet nie . . .’.”12

      Daarna het die prediker eerw. D. van der Hoff die terdoodveroordeelde geestelik gaan bystaan. Intussen is ses gewere in die Potchefstroomse raadsaal gelaai, drie met dodelike ammunisie en drie met loskruit. Volgens Du Plessis is ses burgers op ’n onpartydige wyse uit die aanwesige burgers as lede van die vuurpeloton aangewys. Die gewere is aan hulle oorhandig son­der dat hulle geweet het watter daarvan met die dodelike koeëls gelaai was.13

      Onder begeleiding van Lemmer en ’n wag van 25 burgers is Van der Linden na die oewer van die Mooirivier geneem, waar die graf reeds gegrawe was. Sowat 300 mense het saamgegaan om die teregstelling te aan­skou. Of hulle uit blote morbiede nuuskierigheid saamgegaan het en of toeskouers doelbewus toegelaat is om as ’n afskrikmiddel vir ander verraaiers te dien, kon nie vasgestel word nie.

      ’n Sombere spektakel het hom afgespeel toe Van der Linden sowat 40 treë van die oop graf eerbiedig sy hoed afgehaal het. Die aanwesiges, wat hom klaarblyklik stip dopgehou het, het sy voorbeeld gevolg.14

      Die stemming by die graf was droefgeestig. Van der Hoff het “een kort maar hartroerende gebed . . .” gelewer.15 Terwyl die aanwesiges ’n gesangevers gesing het, is Van der Linden aan die kop-ent van die graf laat kniel. ’n Engelssprekende inwoner van Potchefstroom, George Austen, het op dieselfde dag nog in sy dagboek geskryf: “Certain religious formalities were gone through but it was thought by men of the world . . . who were there that it was only prolonging the agony.”16

      Die reeds makabere gebeure het ’n amper surrealistiese karakter aangeneem toe ’n doodskleed oor Van der Linden getrek is. “Een lang wit overkleed, met zwart afgezet, en nog al fraai opgemaakt, werd hem over’t hoofd getrokken met een breede strook afhangende tot de knieën,” skryf Du Plessis.17

      Die ses lede van die vuurpeloton het sowat drie treë van die veroordeel­de stelling ingeneem. Lemmer het langs Van der Linden gaan staan en sy linker­hand op die veroordeelde se kop gesit. Daarna het Lemmer met die knop van sy rysweep beduie waar die lede van die vuurpeloton Van der Linden op sy liggaam moes skiet. Du Plessis het gemeen dit is ongevoelig: “Ik keur de handelwijs van den commandant af, en laat het verder aan zijn eigen oordeel over.”18

      Drie koeëls het Van der Linden getref wat sy liggaam agteroor laat ruk het. Tog het hy steeds tekens van lewe getoon. ’n Aanwesige geneesheer, waarskynlik die Hollander dr. Poortman, het aanbeveel dat hy nog ’n koeël moes kry.19 Die kommandant het een van die jong burgers van die vuurpeloton, ene J. Grundling, beveel om Van der Linden nog ’n skoot te gee, wat hy gedoen het.

      Later het van die nabye omstanders aan Du Plessis vertel Grundling het dié profetiese woorde geuiter: “Ja, nu moet ik u schiet; maar mijn tijd is nabij.”20 Inderdaad het Grundling net die volgende dag in ’n skermutseling met die Britse troepe by Potchefstroom gesneuwel.21 Lemmer het as Boere­generaal in Desember 1900 in die Tweede Anglo-Boereoorlog omgekom.22

      Na die teregstelling het die skare stil na die dorp teruggekeer. Du Plessis sluit sy beskrywing van die teregstelling so af: “Ieder betreurde het lot van een verrader van zijn eigen natie.”23

      C. WOITE

      † 6 Januarie 1881, Potchefstroom

      Die 42-jarige Christiaan Woite het sy dienste as geneesheer aan die Boere­magte by Paardekraal aangebied. Weens die skaarste aan sulke dienste voor die Eerste Anglo-Boereoorlog het die burgers sy aanbod met groot waardering aanvaar. “Hij kwam als engel,” is gesê.24

      Woite se oogmerk was egter nie om die Boere se saak te bevorder nie. Hy het sy vertrouensposisie doelbewus misbruik deur inligting van die Trans­vaalse burgers se voorbereiding vir die naderende wapenstryd aan die Britte op Potchefstroom oor te dra. Sy oudste seun, die 19-jarige Wilhelm, het hom waarskynlik in sy verraad teenoor die Boere bygestaan.25

      Woite was nie ’n gekwalifiseerde geneesheer nie, maar het sy mediese kennis deur ondervinding opgedoen. Met die uitbreek van die oorlog het hy ’n gevestigde reputasie as ’n medikus op Potchefstroom gehad.26

      Al het Woite hom onder valse voorwendsels met die Afrikanersaak vereenselwig, kan hy nie streng gesproke as ’n volksverraaier beskou word nie, want hy was ’n Duitser van geboorte.27 Dat hy hom wel doelbewus deur spioenasie aan verraad teenoor die Boere skuldig gemaak het, spreek vanself.

      Nadat Woite met die geveg op 16 Desember 1880 by Potchefstroom gevange geneem is, is hy op die dorp aangehou. Soos met die geval van Van der Linden is daar ook by maj. Clarke verdoemende verslae van Woite oor die Boere se voorbereiding vir die komende stryd gevind.28

      Op 6 Januarie 1881 het ’n krygsraad hom verhoor. Waarskynlik omdat hulle onafhanklik van mekaar op die Boere gespioeneer het, is Woite en Van der Linden se sake afsonderlik afgehandel. Volgens die dagboek van George Austen is Woite reeds teen 10:00 die oggend aan hoogverraad skuldig bevind en ter dood veroordeel. Daar is gelas dat die vonnis nog dieselfde middag voltrek moes word. Woite se seun Wilhelm, wat ook aangekla is, is onskuldig bevind en vrygelaat.29

      Na vonnisoplegging is Woite in dieselfde kamertjie geplaas waar Van der Linden voor sy teregstelling aangehou is. Toe die nuus van die vonnis deur die dorp versprei, het lede van die klein Duitse gemeenskap vergeefs gepoog om die krygshof inderhaas met ’n petisie tot begenadiging van die doodstraf oor te haal.30

      Woite se vrou Anna (gebore Blase) en hul nege minderjarige kinders is die geleentheid gebied om hom te gaan groet. Austen, wie se sentimente sterk pro-Brits was, skryf nog dieselfde dag in sy dagboek: “His wife and family were allowed access to him for a brief parting interview over the heart rending and agonizing nature of which a veil must be drawn – there are scenes in human life and suffering that though not beyond the deepest yearning sympathy are beyond it(s) adequate expression.”31

      In wat ’n besondere indruk op die aanwesiges moes gemaak het (dit word in verskeie berigte van destyds aangeteken), het Woite in sy laaste ure in Duits teen die muur van sy aanhoudingskamertjie uitgekerf: “Ek vertrou in Jesus. Ek het my in sy hande oorgegee. Ek is dankbaar om te sterf. Oor ’n kort rukkie sal julle my nie meer sien nie, ek gaan na die Vader – Christiaan O. Woite.”32

      Woite is omstreeks 14:00 met geboeide hande onder sterk gewapende begeleiding na die plek van sy fusillering geneem, volgens Du Plessis op dieselfde paadjie as Van der Linden vroeër.33 Austen skryf die graf is in die vlei naby die rivier aan die onderkant van die Royal Hotel gegrawe.34 Weer was daar ’n groot skare toeskouers, onder wie ’n hele aantal gewapende burgers. ’n Vriend en buurman van Woite, die Duitse prediker eerw. B. Köhler van die Berlynse Sendinggenootskap, het ’n kort en kragtige gebed by die graf gedoen. Woite self “bleef stil en kalm tot eindelijk het vonnis over hem voltrokken werd . . . ”35

      Hierdie keer is die vuurpeloton tot agt man vergroot, heel waarskynlik om ’n herhaling van die debakel rondom Van der Linden se teregstelling te verhoed. Na ’n teken gegee is, is die skote afgevuur. “Woite gave one convulsive bound upwards and fell with 3 bullets in the breast and one in the forehead.”36 Op sy sterfkennis word die oorsaak van sy dood so aangeteken: “Dood geschoten te Potchefstroom by vonnis van de Krijgsraad gedurende den oorlog.”37

      Köhler het Woite se oorskot uit die graf verwyder en in die tuin van die tereggestelde se huis op Potchefstroom herbegrawe. Austen skryf ietwat emosioneel daaroor in sy dagboek: “Kohler . . . had the body subsequently removed and buried in (the) deceased’s own garden, where he had spent many of the long summer evenings surrounded by those who loved him, when peace ruled in the land and none dared to make afraid.”38

      Sy oorskot is later in die ou Potchefstroomse begraafplaas herbegrawe. ’n Grafsteen met die Engelse bewoording het sy laaste rusplek daar aange­dui: “Sacred to the memory of Christian Woite born in Hornowd Prussia Germany November the 3rd 1838, died January