Susodźa. Ingrid Juršikowa

dał do kućika, kotryž bě wón sam za sebje zamknył.

      Silwester na hłownym křižowanišću

      Beno Budar

      Susod Hinc bě nas před tójšto lětami, hdyž bě so zboha sněha našło, přeprosył na silwesterski woheń. Hinc bě tajki prawy šibałc, wučer biologije na wotpočinku, zahority hajnik a rybar. Je samo štyri semestry prawo studował.

      Ze swojeho lěsa přiwjeze ze swojim starym čerwjenym Wartburgom a klepotacym připowěšakom – zo sy hižo zdaloka słyšał, štó jědźe – kopicu drjewa a je wušiknje na hromadu kładźeše. Ja jemu šćěpki podawach. Hižo na pózdnim popołdnju so woheń rjenje palić poča. Hinc bě gulašowu poliwku zwarił a ju w kotole nad woheń powěsnył. Měješe so tam dowarić, kaž rjekny. Jeje dobru wóń čuju dźensa hišće w pomjatku. Njewědźach scyła, zo bě tajki wuběrny kuchar. Hinc by tež na samotnej kupje přežiwić móhł. Kóžda fałda w jeho mjezwoču bě pokazka na jedyn z jeho talentow. A tych bě wjele, jara wjele.

      Delnje susodźic psy započachu šćowkać, jako so jich knjez k nam na hłowne křižowanišćo poda. Hač bě jim wóń warjeneho mjasa do nosa zajěła? Tamni susodźa so tołsće zababjeni a z někotrymi přikrywami přidružichu. Hinc witaše wšěch z krótkej narěču: »Kóždy čłowjek ma susodow, nimale kóždy, tež hdyž bydli samotny kaž ja. Moje susodstwo je snadnuške, mam jenož pjeć susodow.«

      Dopomnich so, kak su mi naši susodźa pomhali. Dźensa hišće so dokładnje na to dopominam. Běchmoj stary tykowany dom kupiłoj, po jara dołhim pytanju za swójskim hnězdom. Z njeho pochadźeše mój pradźěd, wón měješe dźesać dźěći. Tole wučitach ze swojeho rodopisa, za kotryž počinaš so z třiceći lětami bóle zajimować. To bě hłowna přičina za rozsud, tykowanu ruinu kupić – wosrjedź polow, na kromje lěsa.

      Knjez domu bě bórze přezjedny a mi ležownosć scomt tej hypoteku předa, byrnjež so hižo mnozy druzy zajimcy přizjewili. Běch tak zbožowny tehdy, hdyž móžachmoj tónle sam stejacy statok kupić, k tomu čwak pola a lěsa. Sym čłowjek přirody a swójby!

      Nocy dołho tehdy njejsym spał. Mějach dom swojich prjedownikow. W sonach počach tykowany dom rózno brać. Tola njemějach žane nazhonjenje. Hrožeše strach, zo so při tym zranju. Zo do hozdźa stupju abo sej wulki špak zašćěpju abo hewak někak znjezbožu. Tuž rěkaše: Kedźbuj, hólče, wšudźe kedźbuj! A kak dóńdźe k njezbožam? Wězo přez hektiku při dźěle. Tak přemyslowach a přemyslowach bjez kónca.

      Hdyž dach so potom samlutki do wurumowanja, přidružeše so kaž z dźiwom dźeń a wjace dźěći a młodostnych ze susodstwa. Chcychu mi pomhać. Prima, runje w prawym času … Dźensa wěm: Přichadźachu z luteje wćipnosće. Ja so jenož dźiwach, z dweju statokow na dźesać dźěći a młodostnych. A jedyn wušikniši hač druhi.

      Dny pozdźišo přidružichu so tež dorosćeni. Najprjedy susodaj, tón jedyn muler, tamny ćěsla. Běštaj sej swoju chěžu samaj twariłoj. Chěžu sam twarić? Za mnje bě hižo wottorhanje teje ruiny wulki problem. Bjesadowachmy a pijachmy piwo a »Goldbrand«, a to nic přemało! Tak wjele zhonich – a widźach, zo móžachu mi wšitcy derje pomhać. Běchu sylni a wušikni traktorisća. Móžachu ći traktor rozebrać a zaso hromadźe twarić a mějachu za mnje tójšto praktiskich namjetow.

      Jedyn namjet bě wosebje praktiski: Wšo drjewo z tykowaneho domu chcychu na druhi dźeń na připowěšak zmjetać a potom z traktorom na hromadu za chodojtypalenje dowjezć. Hdźe pak to? Hdźe bě najbliša hromada? Na mojej wulkej łuce by so blak za hromadu namakał.

      »Da njetrjebamy te stare drjewo dołho wokoło wozyć«, měnjachu susodźa, »trjebaš jenož k wjesnjanosće jěć a jemu to přizjewić.«

      Wulkotna ideja. Jědźech hnydom k wjesnjanosće z pisomnej próstwu w zaku. Rozpowědach jemu wšo, tež zo su wšitcy susodźa pódla, zo mi pomhaja a sobu na woheń kedźbuja.

      »Ow, da so njetrjebaš bojeć, hdyž woni sobu na woheń kedźbuja. Maš jara wušiknych susodow, ja jich derje znaju.«

      A hlej, wjesnjanosta to dowoli.

      »Ale kedźbujće, zo so lěs sobu njezapali! A žane stare wobruče!«

      To jemu slubich. Z pisomnej dowolnosću jědźech wjesoły zaso na twarnišćo. Wšitcy so sobu wjeselachu, zo změjemy prěni raz chodojtypalenje tu w móličkej wjesce. Wulka starosć bě ze swěta. Wšitcy chcychu mi na druhi dźeń pomhać stare hozdźikate drjewo, prochniwe hrjady a sto lět stare deski, dele brać a połsta metrow dale na hromadu zwozyć. Bojazny skedźbnich na strachi wokoło stareho drjewa, na z ruku kowane wótre hozdźe. Maćij pak potom tola do błyšćiteho kónčka hozdźa stupi. Přez póduš so do mjasa zaštapi. Bohudźak njebě tak zlě, rana so njejětřeše.

      Na Wałporu so wšitcy pola nas na łuce wokoło wulkeje hromady zhromadźichmy. Mužojo přinjesechu stólcy a ławki, piwo a limonadu za dźěći, žony w korbikach kisałe kórki a kołbaski, pokładźene pomazki a wězo blešku twjerdeho abo mjechkeho palenca. Hromada bě nastała kaž sama wot so. Za kóždy susodźic statok witana składnosć, hałuzy, kerki abo stary čapor hnydom sobu spalić. Přihódny pódlanski efekt wšeje prócy. Ja na to dźiwach, zo nichtó stare wobruče na hromadu njećisnje – kaž bě to něhdy z wašnjom. Te drje so wulkotnje palachu, ale kurješe so při tym jara a chětro smjerdźeše.

      Njebjo bě jasne, jenož hišće hwězdy a měsačk. Stefan měješe něšto syna w horšći, zo by hromadu zapalił. Horjeka tčeše šikwana, zboha wutykana chodojta. Hižo so drjewo knyskotajo paleše, wosebje te stare deski. Nadobo přijědźe mała wjesna wohnjowa wobora. Młodźi wobornicy so dźiwachu, najskerje bě tu cyła naša wjeska prěni raz takle hromadźe. Chětře ja, stajiwši sej stary kłobuk, někotre štučki přečitach, na staru chodojtu, na nas wobydlerjow a na nas Serbow. Po tym poskićachu žony nam dorosćenym a młodym wobornikam škleńčku samodźěłaneho.

      Tež Heidi bě pódla, přećelka Hinca. Ju scyła njeznajach. Měješe słódny zelowy liker a palenc z jahodkow w rjanych bleškach, a kóždy chcyše woboje woptać. Hincowa šikwana přećelka z cyle čornymi włosami naliwaše jednu škleńčku po druhej. Wona bě chorobna sotra a česćowarka přirody, znaješe mnohe zela wokoliny.

      A Hinc? Wědźach jenož, zo bě sawna-přećel našeho susoda-spisowaćela. Pochadźeše z bliskeje wsy a nětko bydleše tu w něhdyšej hajnkowni, kotruž bě sej kupił. Do toho tež jeho njeběch znał, jenož tak wot słyšenja.

      Naju něšto wosebite wjazaše. Zhromadny wosud: Wobaj mamoj Rusu za nana. Hincowu mać je kónc Druheje swětoweje wójny w Smječkečan lěsu, do kotrehož bě ze strachom před bližacej so frontu cyle sama ćeknyła, ruski wojak wumocował. Tehdy šwižna šikwana holca bě po tym wša molata a ani njewědźeše, što je so jej stało a kak tón bjezbóžnik wupada. Tak je mi to jónu skrótka powědała, jako zběrach pola serbskich žonow wójnske dopomnjenki, pozdźišo mi napřećo tute złóstnistwo ženje wjace naspomniła njeje. Po dźewjeć měsacach bu z toho złóstnistwa za nju wulke zbožo, samo jara wulke. Narodźi so jej strowy synk, pozdźišo jeje lubušk a zastaraćel hač do smjerće. Hinc a ja wědźachmoj kóždy wo dóńće tamneho, tuž bě wšo dalše powědanje zbytne. Ženje njejsmoj ze sobu wo tym rěčałoj.

      Tak plećeše so přećelstwo mjez namaj. Zhromadny wosud ludźi hromadźe kowa. Druhdy mje wón wopyta, hdyž měješe jeho Heidi słužbu w chorowni. Hinc bě spokojny a měrny čłowjek. Dźěći swojeho wučerja jara lubowachu, dokelž z nim stajnje něšto dyrdomdejske w přirodźe dožiwichu. To jeho duši jara tyješe. Skónčnje móžeše paslić, do swojich wulkich lěsow chodźić, kotrež běše wot »Treuhand« za tuni pjenjez kupił. Za to bě ekstra do Berlina jěł.

      Nět móžeše tež swoju granitowu chěžku dale twarić. Haj, chěžku z luteho