Susodźa. Ingrid Juršikowa

so Buldokrynč zadźiwa. »Ně! Jutře, Marja, jutře!« Wón wućahny z laca wotpřimanu a wolijojtu knižku. »Tu«, praji. »Jutře je sobota a za sobotu mam zapisane, zo mam wzać twoje brjuchate měchi sobu na železnicu!« Wón knižku Mari pod nós dźeržeše. »Njejsy to sama zapisała?«

      Trundlata Marja nygny a potom wupluny. »Roztejće! Dźensa dźě je hakle pjatk. Kak lochce móže so čłowjek tola mylić!«

      Wona so wobroći, pohonč so wobroći, a ja so wobroćich. Běda, połojcu měchow běchmy na wrótnej honjeńcy zhubili. Rěblowany wóz bě nimale prózdny. Měchi ležachu rozbrojene w hrjebjach, po puću a w lěsu. Na jězbje wróćo je zezběrachmy a na wóz zmjetachmy.

      Ludźo so dźiwachu, hdyž so z połnej fóru zaso nawróćichmy. Trundlata Marja pak mjelčeše. Samo z našej wowku wjele njerěčeše.

      To drje běše posledni raz, zo bě štó Trundlatu Marju po našich wjeskach chodźić widźał. Někotři chcychu pozdźišo wědźeć, zo hižo trundle njehromadźi, zo je so na wotpočink podała. Za to ju jako wosobnu knjeni w měšćanskej kofejowni widźachu.

      Našej wowce hišće někotre razy kartu napisa. Ale potom tež tale wuwosta. Šćežka dobreje a dušneje žony k nam do wsy bě zarostła. A hač dodźensa njewěm, kak wona poprawom z prawym mjenom rěkaše.

      Józef

      Benedikt Dyrlich

      Słónco smaleše z jasneje módriny nad hórkatym Banatom. Běchmy na wróćojězbje do Temeswara. Jědźechmy přez płódnu krajinu na mjezach mjez Serbiskej a Rumunskej. Podłu derje wutwarjeneho puća njeličomne plantaže z jabłukami a přeco zaso pola ze słónčnymi róžemi, kotrež Serbiska »sćele do Moskwy«, kaž namaj Slavomir Gvozdenović rjekny, basnik a zapósłanc serbiskeje narodneje mjeńšiny w Rumunskej. Jězba so ćehnješe, kaž wumóženje bě namaj skónčnje dojězd do dosć chłódneho a čisteho hotela w Temeswarje.

      Z basnikom a nakładnikom Traianom Popom a jeho Doris, kotrajž staj lěta 1990 z Temeswara do Ludwigsburga wupućowałoj, skočichmy do parka města, wupichmy piwo w krasnej zahrodźe a podachmy so do stareje cyrkwički w parku, hdźež so runje wěrowanje zakónči. Potom dožiwichmy křćeńcu z młodym duchownym a wupikanymi młodymi ludźimi: mužojo w ćmowych woblekach, žony w módrych a fijałkowych lochkich šatach. Hólčka wotunkachu, kaž je pola prawosławnych z wašnjom, ze zadkom a brjuškom cyle w kotole ze swjećenej wodu. Ceremoniju přewodźachu lute paćerje.

      Na pózdnim popołdnju pak sej dojědźechmy do bliskeje ródneje wsy Herty Müller, znateje nošerki Nobeloweho myta za literaturu. Wjes, kotrejž rumunsce Nitchidorf a němsce Nitzkydorf rěkaja, dźěla wjacore aleje. Podłu nich steja lute statoki, kiž skutkowachu kaž wosyroćene (a to tež zdźěla běchu). Na křižowanišću nam młoda žona, tujkaca dźěćo we wozyčku po wsy, pokaza ćmowje čerwjeny barbjeny dom, w kotrymž bě so spisowaćelka němskeje narodneje mjeńšiny w Rumunskej narodźiła.

      Njejapcy so dohladach šumjela, kiž na zelenym ladku pódla domu trawu cybaše. Před konjom, za domskim, sedźeše mjeńši a šwižny starc na ławce a so pod kłobukom na mnje smějkotaše. Pod padacymi směrkami wša wokolina chětro drěmaše. Dźiwna atmosfera. Z kedźbliwych, tola přećelnych woči starca wučitach, zo smy witani. Sydnych so pódla njeho na ławku a so němsce woprašach: »Je to twój kóń?« Wón mi hnydom němsce wotmołwi: »Haj, to je mój.« A doda: »Sym přeco konja měł.«

      Zhonich, zo je dwajawosomdźesat lět stary a jedyn ze štyrjoch poslednich Němcow we wsy. »Najmłódši je pjećapołsta. Před połsta lětami bě wjes hišće cyle němska!« Wón mi ruku poskići a praji: »Rěkam Józef.«

      Powědaše mi, zo sam bydli. A zo ma syna, kiž pak so wo njeho njestara. Za to pomhataj jemu susodka, kotruž potom tež zeznachmy, a jeje muž. Józef bě ratar z pjeć hektarami, z konjom a kruwu. Hdyž so skónčnje na dwór statoka podachmy, do kotrehož bě nas prosył, wuhladachmy tež hišće swinje, w chlěwje pod hołym njebjom. W bróžni so syno kopješe, drje za konja. »Kokoše hižo nimam, jejka sej mjeztym w konsumje kupuju«, rjekny. Z konjacym zapřahom pak jězdźi samo druhdy »do města« nakupować. »Wšo, štož je tak trěbne za wšědne skromne žiwjenje.«

      Na dworje nas Józef na kólnju skedźbni, w kotrejž ćěłowy wóz steješe. »Z nim wožu wumrětych na kěrchow, kóždeho zemrěteho z našeje wjeski sym tam w minjenych lětach ze swojim šumjelom dowjezł.« Praji to bjez kóždeježkuli styskniwosće, samo wěsty posměwk so na jeho strowym, tola hłuboko fałdatym mjezwoču zjewi.

      Skónčnje widźachmy, kak starc ze swojim haplkom do dwora »přićahny« a konja do hródźe za domskim zaja. Potom so něhdźe na zahrodźe za bróžnju zhubi. Wróćiwši so mi přikiwny a nas prošeše do swojeho niskeho domskeho.

      Wuhladachmy mału kuchničku z kachlemi a spansku stwu, kotraž bě zdobom bydlenska. Zo nam to pokaza, bě drje wuskutk mojeho prašenja za telewizorom. Chcych prosće wědźeć, hač ma Józef tež telewizor.

      W pukloće z wulkim łožom a małym telewizorom na wysokej komodźe nam přeradźi, zo je žona jemu před dwaceći lětami zemrěła. Tež rjekny, zo je sam pod kóždej diktaturu w Rumunskej ćerpjeł. »Susod, nan Herty Müller, pak bě hač do smjerće zažrany naci. Tež jeho sym na swojim wozu na kěrchow dowjezł«, Józef runjewon přispomni. A po chwilce doda: »Mać spisowaćelki pak nochcyše ničo wot nacijow widźeć a wědźeć. Wona lubowaše žiwjenje z połnej wutrobu a wšěmi zmysłami.«

      W kuchničce zeznachmy potom jeho pomocliwu susodku, kotraž bě jemu něšto k wječeri přinjesła. Pječenku Józef jenož rozkuskowanu žwamleše a póžěraše, pijo čaj k tomu. Tež nam čaj poskići, ale dyrbjachmy wotkiwnyć, dokelž so hižo chětro ćmičkaše.

      Rozžohnowachmy so wot Józefa a wopušćichmy statok. Józef a jeho susodka namaj před domskim stejo kiwaštaj, jako na křižowanišću před wopušćenym ródnym domom Herty Müller a statokom Józefa do awta lězechmy. Nam štyrjom bě chětro styskno, štož so hišće zesylni, jako na kěrchow bywšeje němskeje a nětko skoro cyle rumunskeje wsy stupichmy, k rowu staršeju spisowaćelki. Pohrjebnišćo bě dźělene: na prawym boku lute stare a starše šěre rowy z němskimi a chětro wuwjedrjenymi napisami, na lěwym pak nowe rownišća, z kotrychž so we wječornej ćmowinje z běłych kamjenjow mjena a připisy rumunsce błyšćachu.

      W susodstwje

      Róža Domašcyna

      za Doune Porter

      maš křidło durjow pozběhnyć, prjedy hač kluč w zamku zwjertnješ, pozběhnyć a zwjertnyć zrazom, zwuk wubudźi psycu, Sienu, wona přińdźe do wochěže mje postrowić, pomajkam ju, potom stupam po drjewjanym schodźe do prěnjeho poschoda, trjepuški stonaja ze zazwukom a pozwukom, bjez stonanja njebychu to tele trjepuški byli, njeby to tónle stary dom był, do kotrehož mje ćehnje …

      hdy su trjepuški stonać počinali, hdy je kóždy swój zwuk wuwił, schód stona dołhož móžu myslić, bě potajkim přede mnu tu, a trjepuški stonaja přeco na samsne wašnje, lědy zo sym kluč do zamka tyknyła, Sienu wubudźiła a na prěni trjepušk stupiła, woršty běłeje barby njejsu zwuki pohłušić zamóhli, a mylu so, hdyž myslu, zo so z kóždej dalšej worštu nimo zežołtnjenja a zawostateje wónje něšto změni, schód je konstanta mjez schodźišćom deleka a schodźišćom horjeka …

      najhusćišo přińdu zahe wot Rue des Casernes z nakupami wróćo a přinjesu zapach wuskeje hasy sobu do domu, wóń z boulangerije, z klamarstwa, hdźež tobak předawaja, přinjesu smjerd asfalta ze sobu, tón hač ke kromje domow saha a so w lěću na póduše lěpi, čwak toho njesu po schodźe horje, kładu jón na wurjedźene špundowanje …

      hnydom