Susodźa. Ingrid Juršikowa

ale rubiško, fala, pjezl, to je, kaž by na prawym blaku njebyło. Wobličo je hłuboko schowane pod rubiškom, skoro kaž pola muzelmanki, a napadnej stej jenož wulkej čornej woči. Wobknježitej cyłe wobličo. Ale někajke dźiwne swětleško so w nimaj dymi, někajki fantastiski wuraz matej, kołujetej, sapatej, zašlewjeritej so, a wuraz jeje rukow podšmórnje dźiwnuške zadźerženje. Ludźo wo njej praja, zo njeje cyle prawa při rozumje. Ruce hiba a łama, bórčo njerozumne sady, zaswari, dźěćom hrozy. Wšitcy wědźa: To je Bětnarjec Madlena. Mój nan přeco powěda, kajka rjana a mudra holca je Bětnarjec Madlena była. Wón dźě dyrbi to wědźeć. Bě jeho přećelnica z dźěćacych zažnych dnjow. Su wjele kuskow hromadźe hrali, njerozdźělni mali worakawcy, na haćenjach a w lěsu, při pasenju hus, při kupanju a łójenju a hdyž zahrachu kwas. Kak sta so Bětnarjec Madlenje to njezbožo, zo bu duchownje chora? Nichtó to prawje njewě. Powěda so, zo bě w Drježdźanach, jako tam słužeše, swědk jednoho mordarstwa. Nětko je wona tak z přirodu zwjazana, zo je so snadź wotwobroćiła wot ludźi, natwari sej budku ze słomy a lěha w lěsu, chodźi po dalokich delanskich lěsach a wuznaje so wšudźe. Jědźe samo z busom a wulěze a dźe cyły dźeń do zdaleneho lěsa a wróći so w prawym času domoj. Chodźi kaž wšitcy ludźo njedźelu kemši a druhdy spěwa rjenje a prawje, a nadobo brunči a korči, zo so dźěći směja.

      Jako mój nan a jeho bratr-dwójnik prěni raz k spowědźi dźěštaj, tak bě to wulka wěc. A njebě scyła tak jednorje wšitke hrěchi wunamakać a na cedlku napisać. Bětnarjec Madlena dyrbješe pomhać. Bě starša a mudriša, ale wona to njechaše na žadyn pad zadarmo činić – mjenujcy te hrěchi napisać.

      »Što da chceš měć?«, so worakawcaj woprašeštaj, lesćiwaj a strachoćiwaj. Madlena so wiješe a so směješe a wubuchny: »Šokoladu!« Nan našeju hrěšnikow bě mały wjesny klamar. Měješe šokoladu w swojim wobchodźiku. »Haj!«, slubištaj kadličkaj.

      Jako dyrbješe so nětko ta cedlka pisać, lězechu wšitcy třo do sćiny hata.

      »Sy ty łžał?«, prašeše so Madlena wobchodnisce. Madlena zapisa »haj«.

      »Sy ty žaby rězał?«

      »Haj.«

      »Sy ty bratra přemłóćił?«

      »Sy ty na wowku jazyk wusunył?«

      »Haj.«

      »Na dočakajtaj«, wěšćeše Madlena, »to budźe ćežka pokuta.«

      Madlena naličowaše a zapisowaše. Na kóncu so cyle začerwjeni, hladajo na tu dołhu cedlku. »Wój staj hrěšnikaj!«, wobdźiwaše hólcow.

      »Daj nětk jow!«, kazaštaj bratraj. »To dosaha.«

      Madlena pak cedlku kruće dźeržeše: »Najprjedy zapłaćić!«

      Mój nan wućahny rjanu wulku taflu šokolady. Błyšćeše so jeno tak w slěbornej papjerje. Madlena ju hrabny a tykny ju za falu.

      »A nětko, mojej hólcaj, dyrbi hišće jedyn hrěch na papjeru: Sym šokoladu pokradnył!«

      Hólcaj na so hladaštaj. Bě to jenički hrěch, kotrehož běštaj sej wědomaj. Začerwjeništaj so hač za wuši, Madlena pak wuskoči a smějo so lećeše wotsal.

      Wusonjeny kóń

      Jurij Brězan

      Na kónc žiwjenja přebywaše naš nan husto pola nas w Hornim Hajnku. Při dobrym wjedrje wotběža wopyt přeco na jedne a te same wašnje: Nan wulěze z awta, zeprě so kruće wo swojeho konja – tak mjenowaše wón swój kij – a nastaji so na puć po zahrodźe.

      Na kloftraj šćěpkow wón jenož, móhłrjec nimoducy, zabórča. Přidam, zo kloftraj njeběštej tak runej, kaž by wón je twarił, ale njeběštej tež tak křiwej, zo byštej hubjene swědčenje wo mni dawałoj. Naš nan pak by na njej zabórčał, prjedy hač by so wón na kritisku inspekciju mojeho dalšeho hospodarstwa podał. Z krutym wóčkom stareho burskeho čłowjeka wobhlada wón moje poł ara wulke ratarstwo, porokowaše mi křiwosć běrnjacych rynčkow, wobžarowaše běrny, kotrež dyrbjachu sej bjez hnojiwow pomhać, a měješe tež něšto wustajić na mojich bunjacych žerdźach. Jeho hłowna, wótra a njesmilna kritika pak so na knoty, hrjebate myše, běrnjace bruki a čertowu francosku njerodź měrješe.

      Něšto mało słowčkow – druhdy samo připóznawacych – měješe wón za sadowe štomy a zeleninowe rjadki.

      Z tym bě wón spjelnił – kaž drje wón to widźeše – swoju winowatosć jako nan: radźić synej we wěcach, na kotrež so wón sam derje wusteji – a smědźeše so nětko z čistym swědomjom wěnować swojemu – a cyle swojemu – radowanju.

      Podłu dołheho rynka parkowych róžow wón kóžde tři kročele stejo wosta a so, wot róžow sem abo róže zapřijejo, rozhladowaše po cyłym: za płotom šěroke pola, je wobrubjaca, wjace razow přesunjena lěsna kulisa, w srjedźišću wobraza naša wjes a w pozadku módre hórki, kiž so ći znazdala zdadźa być hory; w zahrodźe zaso kćějate kerki a štomy z pisanym lisćom, złaha stupaca łuka a šěroko tulny a jasny do zelenje jałorcow a chójnow sadźeny dom.

      Nan by tam stał, kruće sprěty na swój kij, přeco hišće sylne ramjenja skulojćene, staru, wotpřimanu čapku z čoła sunjenu, a by mjelčał.

      Jenički raz wón wupraji, štož wón začuwaše. Wón rjekny: »Kóń by so jow pasć dyrbjał. Wrobel ma rjaneho žrěbca.«

      Wrobel ma rjaneho žrěbca, a hdy by žrěbc so tule pasł, by wšo před płotom a za płotom rjany ramik był za to najrjeńše na swěće: za konja – to nan měnješe.

      Kóń bě jeho són čas žiwjenja. Hač by wón konja wobsedźeć chcył abo prosće jenož měć – picować, česać, gratować, přahać –, ženje so dowědźał njejsym a ani pospytał, za tym so doprašeć. Jónu je nan konja poměł – dwaj dnjej abo tři –, hnydom po prěnjej wójnje, něchtó je jemu jeho wulišćił, za tuni kroš, nan to ženje sebi a tamnemu wodał njeje. A jónu sym jemu konja kupić chcył, hdyž bě wón sydomdźesat. A wón praji: »Što ha dyrbju hišće z konjom …«

      Tež sony maja swój čas.

      Dawno, dawno hižo bě wón zamknył swój són do tajneje komorki, před sobu a scyła před kóždym druhim. Přetož njech by tón druhi tež – samo hnuty a z lubosću – so na schowany són posměwknył, wobsedźer sona by jón wusmjaty widźał.

      Hdyž by nan zahrodu přechodźił, by wón najradšo w swětłym sćinje dweju brězow blisko chěže sedźał, dalokowid na hrudźi, a hdyž so jemu jara derje dychaše, wostatny, njeskamjentnjeny kusk płucow jeho bjez přewulkeje prócy z kislikom zastaraše, zažehli sej wón swoju krótku fajfu.

      Druhdy sej wón tež podrěmny.

      Jónu wón z drěmnjenčka wujědźe, hdyž ja přistupich. Jeho cyłe mjezwočo so wjeseleše, a wón měješe jara módrej woči.

      Wón praji: »Mi je so runje něšto dźało. Mějach konjej, jednoho brunaka – walacha – a čornu kobłu. Kobła so wožrěbi, bě to kaž wosrjedź někajkeje jasneje žurle, ale konjenc to bě, rěble běchu natykane ze synom. Ale deleka bě špundowanje a na nim rozesłane wjele čisteje słomy, kaž bychu ju wupłokali. Žrěbjo přińdźe, wone měješe běły blečk na hrudźi. Ja je na słomu połožich a je wotšudrowach. Potom walacha a kobłu zapřahnych, najprjedy bě to kaž kuča, ale potom bě to wulki žnjenski wóz, z lutymi młodymi brězami potykany. Žrěbjo běhaše po dworje, bě to naš dwór, a tež na plestrje ležeše ta rjana čista słoma. A my běchmy wšitcy hromadźe, mać a ja a wy dźěći. Ja mějach słomjany kłobuk na hłowje a za paskom kłobuka kwěćelk kostrjanca. A spěwał sym, pomysli sej: Ja sym spěwał!«

      Wón so posměwkny,