Сүз чыгар шагыйрьләрдән хикмәт берлән… / Мудры слова поэтов…. Акмулла

басыйрәтне ярук кылган234,

      Нәфис-хәсис арасыны фәрикъ кылган235;

      Адашканда кәиз236 килеп балга төшкәй –

      Мин байгыш237 бер кырмыска гарык булган.

      Унбиш ел «Назурә»сен238 алганыма,

      Карай-карай баш очыма салганыма;

      Шифаи садр239 аннан хасил итдек,

      Эленмәй хасидләрнең кармагына.

      Морадлары мөкәбәрә240 булганнан соң,

      Хасидләр күз салмайлар аръягына;

      Гавамнары241 – мулласына табигъ булып242,

      Дерләтеп243 ярып йөри ярма гына.

      Нигә мончә244 безләрдә әдәп кыска?

      Кәмаләт245 болай торсын, гакыл – вуста246.

      Бер йиргә килештереп хат язалмай –

      Берәүне яманнарга кандай оста!

      Бәгъзесе укый да алмай гыйбарәтен,

      Камилгә кандай кыла хәкарәтен?

      Дамеллалар бәгъзесе, белә торып,

      Хасмының247 морад кыла хәсарәтен248.

      Әдвия хамил булмас249 бәгъзе мәрыйз250,

      Нәсыйхәт кабул булмас фәззе, гализ251;

      Шәятыйнның әбһәрен252 өзеп киткән –

      Атылып түбәсеннән бәркул-вәмиз253 254.

      «Җарудә» иясенә255 сүземез юк,

      Аларга каршы килер йөземез юк;

      Рахимуллаһи рахмәтән васигатән256,

      Дөньяда сүземез бар, үземез – юк!

      Ул да бер галим икән сөйләй торган,

      Голяма мәҗлесендә мәйдан алган,

      Морадына мөнафины257 сөймәй торган,

      Курае килешкәндә көйләй торган.

      Без дә күрдек угының аткан йирен,

      Кай йиргә угы төшеп яткан йирен;

      «Фәли көлли вәҗһәтин мүәҗ-җиһәтин»258,

      Бәрәкәллаһ, килештереп тапкан йирен.

      Аңа шәрик259 дамелла Мөхибулла,

      Рәббани голяманы мөхиб260 мулла!

      Әүвәлдә кырын-ярын йөреп иде,

      Ахырында кайтып булды мөхикъ261 мулла.

      Дамелла Рәхмәтуллаһ аңа нәзыйр262,

      Тәхрират, иттиләгъда раушан замир263,

      Мәрхүмнәр Мәрҗанигә гакс төшкән264,

      Аларга һәм мөтабигъ җәме гафир265 266.

      Остазлары Кышкар хәзрәт алга чыккан267,

      Галәл-хосус Кәламдә268 данга чыккан,

      Бәрагатьтә269 дамелла Мәчкәрәдәй,

      Күп галимнәр, мөдәррисләр аннан чыккан.

*

      Курса хәзрәт алардан борын булган270,

      Мәдехкә271 ул бер лаек урын булган;

      Ул мәрхүм – Мәрҗанидәй мәфтүн булып272,

      Күп галим ул газизгә кырын булган.

      Бу

234

Таснилары басыйрәтне ярук кылган – язганнары күңелләрне яктырткан.

235

Фәрикъ кылган – аерып куйган.

236

Кәиз – тизәк, нәҗес.

237

Байгыш – мескен.

238

«Назурә» – Ш.Мәрҗанинең «Назурат әл-хак фи фәдийәт әл-гашаи вә ин ләм йагаб әш-шәфәкъ» («Шәфәкъ күмелгәндә кичке фарыз намазны үтәүгә бәйле хакыйкатьне яктырту») китабы хакында сүз бара.

239

Шифаи садр – җан дәвасы.

240

Морадлары мөкәбәрә – максатлары һавалы.

241

Гавамнары – кешеләре, кара халык.

242

Табигъ булып – буйсынып.

243

Дерләтеп – дөбер-шатыр, зер-зер.

244

Мончә – болай, бу рәвешле.

245

Кәмаләт – камиллек.

246

Вуста – уртача.

247

Хасмының – дошманының, көндәшенең.

248

Хәсарәтен – зыянын.

249

Әдвия хамил булмас – даруны күтәрә алмас.

250

Бәгъзе марыйз – кайбер авыруларга-чирләргә.

251

Фәззе, гализ – тупас, әдәпсез.

252

Шәятыйнның әбһәрен – шайтаннарның кан тамырын.

253

Бәркул-вәмиз – яшьнәгән яшен, яшен уты.

254

Атылып түбәсеннән бәркул-вәмиз. – «Бәркул-вәмиз» дип, автор Ш. Мәрҗанинең «Әл-бәркул-вәмиз фи рәдди галәлә-бәгыйзин әл-мөсәмми бин-нәкыйз» («Нәфрәтләнерлек ялганнарны сугучы яшен уты») китабына ишарә итә.

255

«Җарудә» иясенә… – сүз мулла Габдулла бине Мозаффар ән-Насави хакында бара. Ул «Мөзаһарат әл-кәлимә әл-җәрудә әлләти һийә фин-Назурат» («Назурат («Яктырту») китабыннан шомлы фикерләрне ачыклау») дип исемләнгән Ш. Мәрҗанигә каршы китабын Исмәгыйль Үтәмешев Кышкарый киңәше белән язган.

256

Рахимуллаһи рахмәтән васигатән – Аллаһының рәхмәте иксез-чиксез.

257

Мөнафины – каршы килүчене, килешмәүчене.

258

«Фәли көлли вәҗһәтин мүәҗ-җиһәтин» – «Һәр юлның юнәлгән бер урыны бар».

259

Шәрик – иптәш.

260

Рәббани голяманы мөхиб – Аллаһыга бирелеп, хакыйкатькә хезмәт итүче; саф күңелле галимнәрне якын күрүче-яратучы.

261

Мөхикъ – дөреслек яклы, гадел.

262

Нәзыйр – охшаш, иш, иярүче.

263

Тәхрират, иттиләгъда раушан замир – ирек бирү, азат итүдә күңеле нурлы.

264

Гакс төшкән – каршы төшкән.

265

Мөтабигъ җәме гафир – ияргән бик күпләр.

266

Аларга һәм мөтабигъ җәме гафир. – Бу шигъри юлларда дошманнарының Ш. Мәрҗанинең муллалык указын алдыртуларына ишарә ителә.

267

Остазлары Кышкар хәзрәт алга чыккан… – 1873 елда, Ш. Мәрҗани өстеннән Диния нәзарәтенә «рапорт» язып, аның эшен тикшерү өчен, Мөфтиятнең указы буенча төзелгән комиссиянең рәисе Исмәгыйль Үтәмешев (кушаматы – Кышкар хәзрәт) һәм шул комиссиянең әгъзалары күздә тотыла. Мәрсиядә ул хәзрәтләрнең исемнәре дә телгә алынып узыла.

268

Галәл-хосус Кәламдә – спекулятив теология үзенчәлекләрендә.

269

Бәрагатьтә – китап яки мәкалә керешендә алга таба бәхәс кылынырга тиешле мәсьәләләргә тукталып, мәсьәләләрнең куелышын белдергән өлеш; мәсьәләләр куелышында.

270

Курса хәзрәт алардан борын булган… – ислам дөньясында хөр фикер идеясенә хезмәт иткән галимнәрнең беренчеләреннән саналган Габденнасыйр Курсави (1776–1812) күздә тотыла.

271

Мәдехкә – мактауга.

272

Мәфтүн булып – бирелеп.