Gerugte van reën. André P. Brink

besig (sy het, soos by ’n paar vorige geleenthede, tussen haar werk by die universiteit deur uitgehelp met Afrikaanse klasse in ’n skool in Soweto); en net ’n naweek sou al paradyslik wees. Toe het dit noodsaaklik geword dat ek plaas toe gaan voordat die transaksie deur Sy Edele minister Calitz gefnuik word, en ek moes haar bel om ons reëlings te kanselleer.

      Sy het dadelik gevra: “Is dit oor die onluste by Westonaria?”

      “Nee. Ek moet dringend plaas toe.”

      “Jou ma siek?”

      “Nee. Dis … besigheid.”

      Toe was daar ’n baie lang stilte voor sy ingetoë sê: “O.”

      “Ek sal jou alles vertel.”

      Sy sê niks.

      “Maandagaand is ek weer terug. Ek sal jou Dinsdag sien.”

      “Ja.”

      “Hoekom klink jy so negatief?”

      “Ek is nie negatief nie. Ek is mos daaraan gewoond om tweede viool te speel: dit is tog my ‘rol’, dan nie?”

      “Asseblief, Bea!”

      “Ek is jammer. Ek het nie bedoel om – as jy moet gaan, dan moet jy gaan, ek weet.”

      Sy was in haar woonstel in die ou gebou in Berea, agter die jakarandabome teen die stil, smal opdraandestraatjie; by die venster. Dit was of ek haar so met haar rug na my toe kon sien staan. (Ek probeer weer kyk soos ’n “skrywer” sou kyk:) Die buiging van haar nek, die smal skouers, skraal heupe, lang bene; kaalvoet seker. Haar oë in dié vertroude omgewing onbeskut deur die donkerbril. Die “vrou van dertig jaar”, deurwinter en deursomer, met al die oorbodigheid van jeug en lente van haar afgestroop; sonder omweg of versinsel, nie skaam vir die eerlikheid van begeerte of drif nie. Nakend, eintlik, oop vir lig of pyn, en nie bereid tot bedrog of selfbedrog nie. Tog is dit vreemd hoe so ’n vrou wondbaar is. ’n Andersoortige wondbaarheid as dié van die adolessent, maar volstrekter blootgestel – nie aan buig nie maar aan breek of splinter. Elke litteken sit kaal, verhard en ontoegeeflik. Kyk, ek kan ly, ek ly, ek gee nie om om te ly nie. Wat anders? Want ek lewe. Ek is uitgelewer aan die lewe: en tóg tot niemand se beskikking nie.

      “Ek is net so jammer, Bea,” het ek aangedring. “Jy weet hoe ek uitgesien het na die naweek. Maar ons kan tog nog altyd later – oor ’n week, enige tyd. Ons is aan niks gebonde nie.”

      “Natuurlik.” Met ’n doodse tamheid in haar stem. En ek kon die stroewe verset van haar skouers teen die venster sien: Hoekom lui jy nie maar in godsnaam af nie? Moenie probeer “goed” of “bedagsaam” wees met my nie.

      “Asseblief, Bea, glo my.”

      “Ek sê mos dit maak nie saak nie.”

      “Maar ek kan aan jou stem hoor.” Ek het die telefoon vervat. “Bea, sê my wat dit is.”

      ’n Kort stilte, asof sy eers haar asem intrek. “Daar’s iets wat ek jou wil sê. Maar nie oor die foon nie.”

      “Ek sal jou Dinsdag sien.”

      “Ek weet. Dis net … Ek het gedink dis nogal dringend, maar dit kan seker wag. Alles kan mos wag.”

      “Pas jou op. Dis tog net ’n paar dae.”

      Skielik vra sy, ’n drif wat seker opgedam het en nou losbreek: “Martin, is dit hééltemal onmoontlik om die plaasding ’n week uit te stel? Ek móét jou sien.”

      “Ek sê jou mos.”

      “Nou ja, as dit nie anders kan nie.” En effens gesmoord, asof dit nie vir my ore bedoel is nie: “Ag, God.”

      “Tot siens, Bea. Tot Dinsdag.”

      Sy het net afgelui.

      Mens onthou elke woord van so ’n gesprek. Want dit was ons laaste.

      Daar is ’n dam met ’n waterlelie in die middel wat al groter en groter word. Ek wil ingaan om dit te pluk vir Bea wat aan die oorkant staan en wag. Maar net as ek aan die stingel vat, begin my voete in welsand wegsak. Ek kan nie loskom nie en skree om hulp. Op die duskantse wal staan ’n swart gedaante. Dit moet Pieletjie wees, maar hy lyk soos Charlie. “Help my!” skree ek. “Help my, ek sak weg!” Maar hy staan net met sy arms oor sy bors gekruis en kyk hoe ek dieper en dieper onder die modderwater wegsak en verdrink. Natuurlik, dis net ’n droom.

1. Vrydag

      1

      ’n Hele swerm muggies vasgepleister teen die voorruit. Ek begin weer daar, want om die een of ander rede bly dit vir my belangrik. Op sigself was dit tog niks buitengewoons nie, dit gebeur dikwels op ’n lang reis, veral voor die reën kom. Maar skielik was daar net dié wolk van wirrende vlerkies en hul olierige geelgroen smeersel oor die ruit, bespikkel met bloed. En toe ek die veërs aanskakel en die waterspuit se knoppie druk, gebeur daar niks. Eintlik was dít die rede vir my ontsteltenis. Mens verwag dit eenvoudig nie van ’n 350 SE nie. Ek weet daar is mense wat ’n Mercedes koop met bymotiewe, maar ek het daarop besluit omdat sy tegniese byna-volmaaktheid my bevredig; omdat ek bereid is om duur te betaal vir dié vorm van geborgenheid, dié belofte van onfeilbaarheid, dié estetiese beheerstheid. En toe, ewe skielik, wil ’n nietige onderdeel soos die ruitveërs nie werk nie. Daarmee is alles wat ek op ’n reis as vanselfsprekend aanvaar, bevraagteken. As die veërs nie reageer nie, kon enigiets anders my ook in die steek laat. (En selfs die pistool wat ek altyd op reis in my paneelkissie saamry: as ek dít eendag nodig kry?) Dit is nie waarvoor ek betaal het nie. Bowendien het dit my te ontstemmend herinner aan die middag, drie maande tevore, by Bea: toe ons mekaar by die gat ontmoet het, en daarna in die woonstel. Waar die liggaam, nóg ’n meganisme waarop mens jou so sonder nadenke verlaat, ook sy feilbaarheid bevestig het. En nou ’n spul muggies, op die stuk pad anderkant Theunissen. Wie het voorspel dat wanneer die mens uiteindelik van die aarde af verdwyn, die insekte sal oorneem?

      Heel moontlik is die defek veroorsaak deur die garagemense wat die ruit vervang het wat by Westonaria verpletter is, ’n herinnering wat ek liefs gespaar sou gebly het. Soos ander. Maar ek het nou eenmaal hiermee begin.

      Om te vergeet en om weg te kom: dít het, deur die rommel van die voorafgaande dae, vir my die oorheersende motief geword van daardie naweek waarna ek begin verlang het soos ’n boer na reën in ’n droë tyd. (En dit wás ’n droë tyd. Die hele land soos ons gery het, was stof en vaalte en wit wintersgras.) Ek móés gaan om Ma tot verkoop te oorreed (vir so ’n delikate onderneming was die telefoon, veral die plaas se partylyn, te openbaar; en Ma ook te koppig: ek het haar eenvoudig ’n telegram gestuur om te sê dat sy my moet verwag). Sonder dié motivering sou niks anders gebeur het nie. Maar ek het inderwaarheid opgehou om aan die naweek te dink as ’n projek waar iets uitgerig moes word. Dit het al meer gelyk na uitkoms en ontkoming om terug te gryp na die plaas se skyn van vastigheid ná die woelinge van die afgelope tyd: die spanninge tuis, rondom Louis; en Bernard se saak. Oor hom moet ek eerste uitpraat, dat ek hom kan opruim.

      Ek sou wou wegkom van daardie hofsaal. Maar ek het die beeld met my saamgedra. Die vuilgeel mure en die houtbeskot agter die regbank met die baldakyn daarbo, die rooi leer van die stoele, die lang tafels met relinkies aan die voorkant, die vaalgetrapte bruin mat, die grou gordyne teen die panele agter die bank en teen die symure, die twee hoë dakvenstertjies met geel glas, die waaier met die drie lemme aan ’n lang stang wat wikkel as die ding begin te draai, die groot lugter met lelike blomskermpies oor die gloeilampe. (Daar was net so ’n blomskerm oor die lampie in my kamer toe ek ’n kind was. Ek onthou hoe hy teen die muur gerinkel het die aand toe ek dronkerig orent kom om water te drink; en hoe die dokter oorhaastig by die deur ingekom het en daar half omgedraai het na Ma-hulle om te sê: “Nou kan julle maar ontspan, hy sal lewe.”) En Bernard wat in die beskuldigdebank ’n hele sittingsdag lank met vaste, egalige stem sy verklaring voordra. Ek het ’n kopie in my briewetas saamgeneem. Ek wou dit lankal vernietig, maar ek kon om die een of ander rede nog nie so ver kom nie. Selfs hier na Londen toe het ek dit saamgebring – dit lê hier langs my waar ek sit en skryf.

      Wanneer ’n mens aangekla