Katalekte. Breyten Breytenbach

betekenis van die brief

      die palimpses as testament:

      hoe ’n ontwrigte weegskaal se gewig

      die versreëls in bewieging bring

      sodat woorde nog kruip

      en segment vir segment sing

      soos die knypers van ’n kreef

      wat die onnoembare lyk gevreet het

      23 september 2010

      (vir Ounooi)

      ek lees dat die gedig

      die ompad is van hier na hier

      en die paradyspaadjie waarlangs taal

      al vertalende taal blootlê:

      wat sigbaar is sal sterwe

      en in die ewening van dag en nag

      met maan weer in die klipbuik purper put

      in ondergrondse soet herinnering

      skyn die byna vergete ontmoeting

      van verwondering en pyn

      is jou verjaarde gesig weer ’n wysie

      met die verrimpelende gewig van afbeelding

      wanneer wind die watermaan roer:

      ek is vlees van jou vlees moeder:

      wat sigbaar is sal verniet

      die lewe is ’n gedagte ver

      die 14de Oktober, dit was ’n gedagte,

      om wes teen die draai van die aarde

      te vlieg, hierdie land, hierdie planeet,

      hierdie lewe benede, bewerkte landerye,

      en dan rivierlope, spatsels water

      wat mere mag wees so blou

      soos spieëls die ewigheid weerkaats,

      kaal granietspitse, woestyne van vergetelheid,

      strepe, bakens, patrone, klossies

      mensgeboude nedersettings, en skeure

      in die kors van die nag, dit was ’n gedagte,

      die lewe my lewe ’n legkaart waarvan

      nog slegs die sluitstuk van herkenning makeer,

      dat dit ’n gedagte is wat nooit

      bedoel was om tot begrip te prent

      op hoë berge vergeet soos sneeu in die somer,

      dat dit ’n gedagte is ewig vlugtig

      op vlug na iewers waar dit altyd dag is

      op hoë berge vergeet soos sneeu in die somer

      hierdie 14de Oktober.

      oupa

      Toe ons nog klein was, B en ek, het ons in eenderse huise gebly met net ’n draadheining om ons werwe te skei. By elkeen van ons het ’n grootvader in die stoepkamer gewoon. Van kleins af, ek weet nie hoe dit begin het nie, wanneer B en ek stry gekry het, het die oupas mekaar getakel. Mettertyd het ons dit aspris gedoen, gemaak of ons ’n huilende uitval het net om te sien hoe die twee oumense bolle rol, vuisslaan en skop en soms stoei in die stof. Hulle het goed opgeweeg teen mekaar, was dieselfde ouderdom en portuur, eers veel later het ons geweet hulle is ’n tweeling, en beide van hulle was ewe verknog aan ons, B en ek hulle kleinkinders, en sou ons met hand en tand verdedig. Behalwe vir die gevegte het hulle nooit enige kontak gehad of selfs met mekaar gepraat nie. Vir B en ek was hulle die versigbaring van ons grootword. Op maanskynnagte het een van ons deur die draad geklim om voor die ander se huis te gaan staan en roep soos ’n naguiltjie totdat ’n lig aangaan in een van die kamers, en dan sou die een wat buite is ’n belediging skree en die ander sou begin huil, “Oupa! Oupa!” net om te sien hoe die twee oues soos steunende skimme baklei op die donker grasperk.

      En ons het groter geword, skool toe gegaan, saam begin werk, verhoudings gehad, vrou gevat en laat staan. Met die wegval van ons onderskeie ouers en familie het ons elk sy oupa geërf. Hulle was soortgelyk vol knoppe en rowe, ewe taai, en het ’n fenomenale kennis opgedoen van messe, kneukelysters en knuppels. Soms was die situasie ongemaklik. Op laerskool al het die twee oues partykeer geduldig in die reën buite die skoolterrein moes wag, kiertsregop sy aan sy sonder om ooit ’n dooie woord te wissel, tot wanneer die klok lui vir speeltyd en ons, B en ek, stry kon kry en die twee aanhits om mekaar te pak. En in later jare was dit omslagtig om te reis want ons moes altyd plekke bespreek vir vier mense saam op treine en in vliegtuie.

      Nou is ons albei oud en der dae sat, B en ek. Ons het in dieselfde ouetehuis beland, Herfsvreugde, en gevra dat ons oupas saam met ons opgeneem word want wie sou omsien daarna dat hulle nie verwaarloos en vereensaam nie? Dikwels sit ons saam op die agterstoep om die laatmiddagson te koester. En dan sal ons oudergewoonte begin kibbel, B en ek, ou-ou griewe opdiep, hier kiep-kiep en daar kiep-kiep totdat een van ons skree:

      “Jou oupa is die skelmste oupa in die wêreld!”

      En die ander antwoord:

      “Issie! Issie! Jou oupa is skelmer as myne. Jou oupa se poes!”

      Net om te sien hoe die twee ou here verbete maar byna statig nou

      met hygende asems mekaar te lyf gaan in die naderende skemer.

      Dit gebeur soms dat B en ek ongesiens ’n sakdoek deel om ons trane af te vee.

      onderweg

      somewhere halfway from here

      there are half-empty boxes”

      nou is elke nag ’n reis

      deur onbekende landskappe

      van lig en van skaduwee

      oor barre vlaktes

      of skielik in klowe

      met druipende eksotiese bome

      daar is soms ’n dooie dorp

      ’n modderblink hond

      met gesperde kake blind vasgekolk

      in die kopligte

      maar nooit ’n lewende siel

      en elke nag is die bestuurder langs my

      ’n dooie vriend lankal vergeet

      ’n dooie broer van wie ek niks weet

      nou is elke nag ’n bitter argument

      want waarheen is ons op pad?

      ek wil die stories nie hoor nie

      nou klim ek elke oggend uit in die dag

      met ’n keel seer van stof en van skrywe

      ’n bietjie betekenis

      “To celebrate beauty we must swallow

      all of death” – Milosz

      ’n bietjie betekenis? sê jy

      leiding? rigting? doel?

      maar ek is die digter, sê ek

      ek skryf in die kantlyn

      (kantelwerk: om die lyne te laat kantel)

      ek kan nie in die hoofstroom

      waar geskiedenis en ordonnansies gestalte kry

      beweeg nie

      my woorde het geen hoofletters

      soos aas aan die hoeke om die leser wat swem na sin

      te fop nie

      ek is die opligter