Krzyżacy. Генрик Сенкевич

      201

      opat – przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. [przypis edytorski]

      202

      jen (daw.) – który. [przypis edytorski]

      203

      więcej zbójem niźli zakonnikiem patrzył – bardziej wyglądał na zbójcę niż na zakonnika. [przypis edytorski]

      204

      knecht – żołnierz piechoty niemieckiej, pachołek; tu użyte w charakterze obelgi. [przypis edytorski]

      205

      sokolnik – treser ptaków drapieżnych używanych do polowania na mniejsze zwierzęta. [przypis edytorski]

      206

      zabaczyć (daw.) – zapomnieć. [przypis edytorski]

      207

      Rusin – dziś: Ukrainiec, względnie Białorusin. [przypis edytorski]

      208

      onych – tych. [przypis edytorski]

      209

      olsnąć (daw.) – oślepnąć. [przypis edytorski]

      210

      knecht – żołnierz piechoty niemieckiej. [przypis edytorski]

      211

      bartnik – osoba zajmująca się hodowlą pszczół w barci, to jest w wydrążonym pniu drzewa w lesie. [przypis edytorski]

      212

      mąt – zamęt. [przypis edytorski]

      213

      wsiów – dziś popr.: wsi. [przypis edytorski]

      214

      Nałęcze – śrdw. ród wielkopolskich możnowładców, który dał początek herbowi Nałęcz. [przypis edytorski]

      215

      grzywna – śrdw. jednostka płatnicza, o wartości pół funta złota lub srebra. [przypis edytorski]

      216

      kaczy kłapak – kołpak z kaczymi piórami. [przypis edytorski]

      217

      wolej (daw.) – lepiej. [przypis edytorski]

      218

      sparcieją – tu: osłabną; parcieć (o tkaninach): rozpadać się ze starości. [przypis edytorski]

      219

      blanki – zwieńczenie muru obronnego. [przypis edytorski]

      220

      benedyktyni – zakon założony w 529 r. przez Benedykta z Nursji, w średniowieczu bardzo aktywny w Polsce; jego motto brzmi po łac. Ora et labora, czyli: Módl się i pracuj. [przypis edytorski]

      221

      między dworzany (daw.) – między dworzanami. [przypis edytorski]

      222

      legenda o Walgierzu Wdałym (tj. pięknym) – wzięta przez Sienkiewicza z Kroniki Wielkopolskiej (XIV/XV w.), oparta na zachodnioeuropejskim eposie o Walterze i Helgundzie. [przypis edytorski]

      223

      zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]

      224

      terminy (daw.) – sytuacje, okoliczności, przeważnie stanowiące zagrożenie. [przypis edytorski]

      225

      światowy (daw.) – świecki. [przypis edytorski]

      226

      grzech pierworodny – według doktryny chrześcijańskiej ludzie rodzą się grzeszni, a dopiero chrzest zmywa ten grzech. [przypis edytorski]

      227

      gorzeć (daw.) – płonąć. [przypis edytorski]

      228

      kopijnicy – ciężka jazda uzbrojona w kopie i miecze. [przypis edytorski]

      229

      włodyka (daw.) – tu: pan, władca. [przypis edytorski]

      230

      wasal – rycerz bądź szlachcic, który złożył komuś hołd i przysięgę na wierność, obiecując mu pomoc i wsparcie, a w zamian otrzymując lenno (posiadłość ziemską). [przypis edytorski]

      231

      Popiel – legendarny władca, po raz pierwszy wspomniany w kronice Galla Anonima jako przedstawiciel dynastii poprzedzającej Piastów. Pod wpływem modyfikacji legendy w kronice mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem stał się symbolem złego króla. [przypis edytorski]

      232

      grabstwo – hrabstwo, okręg. [przypis edytorski]

      233

      Rynga – w wersji z Kroniki Wielkopolskiej siostra Wisława nazywała się Marzanna. [przypis edytorski]

      234

      wasal – rycerz bądź szlachcic, który złożył komuś hołd i przysięgę na wierność, obiecując mu pomoc i wsparcie, a w zamian otrzymując lenno (posiadłość ziemską). [przypis edytorski]

      235

      suzeren – zwierzchnik wasala, ofiarowujący mu ochronę i ziemię (lenno) w zamian za przysięgę wierności. Jak widać z tego fragmentu, w roli suzerena mógł występować również dostojnik kościelny, w tym wypadku opat tyniecki. [przypis edytorski]

      236

      abbas centum villarum (łac.) – opat stu wiosek; ma to oznaczać potęgę i bogactwo opata klasztoru w Tyńcu. [przypis edytorski]

      237

      głowa wygolona na wierzchu – mowa o tzw. tonsurze; tonsura, stosowana od roku 633 do 1972, była kręgiem wygolonym na głowie zakonnika, oznaczającym jego przynależność do stanu duchownego. [przypis edytorski]

      238

      sadzony – tu: wysadzany. [przypis edytorski]

      239

      po kądzieli – w linii żeńskiej; kądziel – pęk włókien przygotowanych do przędzenia. [przypis edytorski]

      240

      św.