Krzyżacy. Генрик Сенкевич

– przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym. [przypis edytorski]

      28

      opatrzyłem się – dziś: zaopatrzyłem się. [przypis edytorski]

      29

      podjezdek – koń mniejszej wartości, słaby a. młody. [przypis edytorski]

      30

      pawęż (daw.) – wysoka, czworokątna tarcza z drewna obitego skórą lub blachą. [przypis edytorski]

      31

      Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim – (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle. [przypis edytorski]

      32

      siedziało książę – w dawnej polszczyźnie wyraz ”książę” miał rodzaj nijaki. [przypis edytorski]

      33

      najprzedniejszy (daw.) – najlepszy, najwyższej jakości. [przypis edytorski]

      34

      Burgund – mieszkaniec Burgundii, regionu w centralnej Francji. [przypis edytorski]

      35

      dzieci Beliala – przen. poganie; Belial a. Baal – bożek pogański wspominany w Starym Testamencie. [przypis edytorski]

      36

      Mikołaj z Moskorzowa – dowódca obrony górnego zamku w Wilnie w r. 1390. [przypis edytorski]

      37

      zamkuście nie dali – gdy Krzyżacy zaatakowali Wilno w jesieni 1390, górny zamek obroniła załoga dowodzona przez Mikołaja Moskarzewskiego; w obronie zamku dolnego dowodził i zginął wówczas brat Jagiełły, Korygiełło. [przypis edytorski]

      38

      tedy (daw.) – więc, zatem. [przypis edytorski]

      39

      służały – mający za sobą długą służbę (w domyśle: w wojsku), doświadczony. [przypis edytorski]

      40

      potykać się – walczyć. [przypis edytorski]

      41

      chrobry – dzielny, odważny. [przypis edytorski]

      42

      któren – dziś popr.: który. [przypis edytorski]

      43

      przedziać (daw.) – przeszyć, przebić; por. „nadziać”. [przypis edytorski]

      44

      brzeszczot – ostrze, tu: miecz. [przypis edytorski]

      45

      przymawiać – czynić zarzuty a. wymówki. [przypis edytorski]

      46

      Saraceni – Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów. Tu ogólnie o poganach. [przypis edytorski]

      47

      sąd boży – w średniowieczu pojedynek sądowy, mający dowieść racji jednej ze stron i uważany za dowód. [przypis edytorski]

      48

      zrok (daw.) – umówione miejsce i czas spotkania. [przypis edytorski]

      49

      Wacław IV Luksemburski (1361–1419) – król niemiecki 1378–1400 i czeski 1378–1419, nazywany tu „rzymskim” przez wzgląd na tradycję Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. [przypis edytorski]

      50

      kasztelan – średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla. [przypis edytorski]

      51

      chrobry – dzielny, odważny. [przypis edytorski]

      52

      zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]

      53

      Saraceni – Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów. Tu ogólnie o poganach. [przypis edytorski]

      54

      każden – dziś popr.: każdy. [przypis edytorski]

      55

      gdy diabła w katedrze w Płocku na ziem zrzucono, kazał mu ogarek postawić – anegdota dotyczy udziału Jagiełły w misterium wielkanocnym, w trakcie którego zrzucano na ziemię postać pokonanego diabła. Wzięło się stąd przysłowie „Stawiać Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek”. [przypis edytorski]

      56

      kniaź – książę. [przypis edytorski]

      57

      sparszeć – nabawić się grzybicy głowy, zwanej parchem. [przypis edytorski]

      58

      drzewiej (daw.) – dawniej. [przypis edytorski]

      59

      numa – litewska chata z ziemi i nieociosanych bierwion. [przypis edytorski]

      60

      ninie (daw.) – teraz. [przypis edytorski]

      61

      tęskności – dziś popr.: tęsknoty. [przypis edytorski]

      62

      mecher – pęcherz. [przypis edytorski]

      63

      jarzębowym – jarzębinowym. [przypis edytorski]

      64

      przedaż – dziś popr.: sprzedaż. [przypis edytorski]

      65

      skojec – średniowieczna moneta, 1/24 grzywny. [przypis edytorski]

      66

      trefić – układać w loki. [przypis edytorski]

      67

      jedle – dziś: jadle, jedzeniu. [przypis edytorski]

      68

      człeku