Qaçaq Kərəm. Fərman Eyvazlı

da yenə ümidini itirmirdi. Nəsə allahdan bir möcüzə gözləyirdi. Özü xısın-xısın içində ağlasa da heç kimi vay-şivən qoparmağa qoymurdu. «Biz ağlayıb düşməni sevindirə bilmərik» – deyirdi.

      O, başı ilə Kərəmə işarə elədi ki, anasını bayıra çıxarsın. Qanı ağzında dayanan Fəxrənsə hamilə idi. Rəngi-rufu qaçmışdı, qəhərdən ürəyi sıxılırdı. Kərəm onu həyətə toplaşan qonşu arvadlara tapşırıb geri qayıtdı.

      Bu zaman İsgəndər dərindən inildədi.

      – Can, can, a qardaş! – Zal qızı ondan da betər sızıldadı. Otaqdakıların ürəyindən qara qanlar axdı. Gülnaz yaralı qardaşının əlini əlinə alıb ucları get-gedə saralan barmaqlarına baxdı, sonra da onları qəhərdən qurumuş dodaqlarına sürtdü. İsgəndərin əli bu təmasdan sanki qüvvət aldı. Astaca yuxarı qalxıb başındakı qanlı sarığın üstündə qərar tapdı. Kişi yenə dəli bir ah çəkdi. Onun ömrü gödəldikcə iniltisi artırdı. Gülnaz ürək-dirək verdi:

      – İyid İsgəndərə inilti yaraşmır. Gözünü bir aç bax, bütün qohum-əqrəban, balaların hamısı sağ-solunda dayanıb, sağ-salamatdır. Səndə də heç nə yoxdur. Yaran yüngüldür, sağalacaqsan!

      Ürəyini qubar bürümüş Kərəmin gözləri yaşarmışdı. Qəzəbdən üzündəki əzələlər oynayırdı. O, qəhərli-qəhərli dedi:

      – Ata, intiqamını alacam!

      Hərdən şüurunu itirib hərdən özünə gələn İsgəndər tanış səs eşidib gözlərini açdı. Sorğulu nəzərlərini bacısının üzünə dikdi. Zal qızı onun qan sızmış gözlərini silib başını Kərəmə tərəf çevirdi.

      – Gör, oğlun nə deyir?!

      Kişi işığı öləzimiş gözlərini Kərəmə zillədi. Kərəm xəncərini qınında şaqqıldatdı:

      – Deyirəm, qisasını yerdə qoymayacam!

      İsgəndərin iniltisi azaldı. Gözlərinə işıq gəldi. Rəngi-rufu özünə qayıtdı. Üzündə-gözündə xəfif təbəssüm baxışlarında bir xumarlıq göründü. Bəlkə Zal qızı Gülnazın gözlədiyi möcüzə bu idi? Kişi ölümə qalib gəlmişdi? Amma yox! Bu, onun son nəfəsi imiş. Ruhu can evi ilə vidalaşırmış. Azca dikəlib son dəfə həsrətlə əlləri qoynunda dayanan uşaqlarına, bacı-qardaşlarına və elə bu zaman: «Vay, vay, qoymayın, evimin çırağı sönür!» – deyə qışqıraraq içəri girib, özünü ərinin üstünə salan Fəxrənsəyə baxdı, baxdı… eləcə də əcəl onu qucaqladı. Səs-səda kəndi başına götürdü. Balalar yetimləşdi, qohumlar kimsəsizləşdi. Zal qızı Gülnazın ürəyindən bir ağı qopdu:

      Güllə dəydi sərindən,

      Yer titrədi nərindən,

      Mən gözünü aç dedim,

      Niyə yumdun dərindən?

      İsgəndərin ölüm xəbəri ildırım sürətilə el-obaya yayıldı. Yasa qonşu mahallardan da dostlar, tanışlar gəldi. Mərəkəyə Kavı koxa, Abbas kişi, Zal qızı başçılıq edirdi.

      Ağ dırnaqlı, göy xallı köhləni qaraya tutmuşdular. Mərhumun tüfəngini, xəncərini, qoltuqaltı və kəmərini dal ayaqları pələngin pəncəsinə bənzəyən atın qara tumac dərili, yumşaq yastıqlı yəhərindən asmışdılar.

      Gülnaz atın gəlin saçları kimi ipək yalını oxşaya-oxşaya deyirdi:

      Boz at səni öyən hanı?

      Başındakı yüyən hanı?

      Bu dünyada gün görməmiş,

      Söylə igid yiyən hanı?!

      Dil bilirmiş kimi, qəhərlə kişnəyən vəfalı atın qumral gözlərindən gilə-gilə yaş axdı.

      Cənazəni yerdən oğlanları götürdü. Arvadlar yenə şivən qopardılar. Kimi saçını yolub meyitin üstünə atır, kimi yerdən bir ovuc torpaq götürüb öz başına səpirdi.

      Ağıçı qadınlardan Balgöz Yetər, Zorba Gözəl, Telli evinin Sənəmi növbə ilə ağı deyirdilər. Zal qızı da onlara qoşulmuşdu.

      Sən gəzərdin o Rüstəmin elində,

      Can bəslərdin köhlənlərin belində,

      Niyə öldün ağa, düşmən əlində,

      Atıb-vuran kamandarım ölübdür.

      Əldən gedib ümidvarım ölübdür.

      «Boz»u aşanda cənazəni arabaya qoydular «Çörək yeyənin fağırı olmaz» demişlər. Qohumların hamısı silahlanıb arabanı ortalığa almışdılar. Onlar indi bir nizamı orduya bənzəyirdilər. Lal sükut içərisində yavaş-yavaş addımlayırdılar.

      İsgəndəri qəbiristanlığın ətəyində atası Molla Zalın qəbri yaxınlığında basdırdılar.

      Mollazalların adamları kəndə qayıdanda «Boz»a çatar çatmaz İsgəndərin atı birdən şahə qalxıb kişnədi, çırpınıb geri dartıldı. Əsəd cilovu əlində saxlaya bilmədi! Köhlən teylənmiş ceyran kimi baş alıb «Qarasu»nun qırağı ilə cələyə tərəf götürüldü. Hamı yerindəcə donu atın bu hərəkətinə mat qalmışdı. Məşədi Fərəc oğlu Səməd dedi:

      – At igidin yoldaşıdır. Etibara bir bax, o da İsgəndərsiz evə dönmək istəmir. Yaxşı dost yaman gündə tanınar Bu sözlər Zal qızının ürəyini riqqətə gətirdi. Ağzından çıxan kəlamlar inci kimi qatarlandı:

      Boz atım niyə getdi?

      Nə dedik, niyə getdi?

      Evdən bir arxa gedər,

      İkisi niyə getdi?!

      Kərəmlə Balasöyün əlüstü atlanıb köhlənin dalınca çapdılar. Cələnin başında onu haqladılarsa da at cilovu ələ vermədi. Aradan çıxıb meşəyə qaçdı. Onu gün batana kimi axtardılar. Tapılmadı. Meşənin dərinliyində gözdən itib qeybə çəkilmişdi.

      Artıq şər qarışmaq üzrə idi. Kərəmgil uğursuz geri qayıdırdılar. Aşağı Kəsəmənə yaxınlaşanda birdən Kərəmin gözləri kəndin girəcəyində bir dəstə atlı gördü. Diqqətlə baxanda onların arasında Ağstafa pristavı Aleksandr Yüzbaşovu tanıdı, Başında da üç-dörd strajnik vardı. İsrafil ağa ilə Niftalı koxa da yanlarında idi. Onlar dayanıb Kərəmgilin yaxınlaşmasını gözləyirdilər.

      Dünən polis dəftərxanasında Kəsəmən ağalarının iştirakı ilə keçirilən gizli məşvərətdə belə qərara alınmışdı ki, İsgəndər dəfn olunan kimi oğlu Kərəmi tutub Sibirə göndərmək lazımdır. Çünki o dikbaşdır, kənddə heç kəsi saymır. Hökuməti bəyənmir. Atası onun da qanını zəhərləmişdir.

      …Kərəm onları görəndə cilovu azca geri dartdı. Divanın niyyəti sanki ürəyinə dammışdı. Balasöyün də onlardan şübhələndi. Hələ arada bir güllə mənzili məsafə vardı. Atlar yavaş-yavaş irəliləyirdi. Kərəm xəyalında nəsə götür-qoy eləyirdi. Balasöyünü də fikir çulğamışdı. Onun da əli qanlı idi. Dünənki atışmada o da iştirak etmişdi.

      – Onlar bizi tutmağa gəliblər…

      – Elədir, – dedi Kərəm. – Aradan çıxmaq lazımdır.

      Onlar