Triomf. Marlene van Niekerk

      Marlene van Niekerk

      TRIOMF

      Queillerie

      Removing the heat from inside a refrigerator is somewhat like removing water from a leaking canoe. A sponge may be used to soak up the water. The sponge is held over the side, squeezed, and the water is released overboard. The operation may be repeated as often as necessary to transfer the water from the canoe into the lake.

      Althouse, Turnquist & Bracciano. 1988. Modern Refrigeration and Air-conditioning. South Holland, Illinois: The Goodheart-Willcox Company Inc.

      Triomf is fiksie.

      1 Die honde

      Dis laatmiddag. Einde September. Mol staan agter in die jaart. Die son wat oor die prefabmuur val, tussen die huise deur, vat haar tot by haar housecoat se middelste knoop. Haar onderste helfte is in die skaduwee. Haar boonste helfte kry warm.

      Sy kyk na die klomp goed wat Lambert uitgegrawe het. Dis ’n helse hoop. Rooi bakstene, gladde stukke dreinpyp, snaakse dik hompe sement. Dit het blou gruisklippers in soos wat mens op graftes kry. Klein stukkies glas en goed blink tussenin. Maar die meeste het Lambert al uitgehaal al. Vir sy collection, sê hy. Lambert maak snaakse goed bymekaar.

      Gerty staan langs Mol. Sy snuif aan die hoop. Ruik seker nog na kaffer, dink Mol. Die hond trek iets tussen twee stukke sement uit en sit dit voor Mol se voete neer.

      “Wassit, Gerty? Hè? Wat het jy daar? Wys vir die ounooi!”

      Mol tel dit op. Dis ’n blikkie. Hy’s heeltemal plat en deurgeroes. Lyk soos ’n jamblikkie. Kafferjam! Sies, ga! Sy gooi dit weer op die hoop.

      Sy tel vir Gerty op. Sy kyk oor die lengte van hulle kaal jaart. Dis net droë, geel lawn tot by die draad voor. Lambert sê dis net rubble onder die grond in, hier waar hulle woon. Onder die paaie in ok, van Toby af tot agter in Annandale, net rubble.

      Die kaffers moes daai slag so vinnig hier padgee lat hulle nie eers tyd gehad het om hulle honde saam te vat nie.

      Baie van hulle goed het agtergebly. Hele dressers vol breekgoed. Dié kon jy hoor stukkend val toe die stootskrapers ingekom het. En beddens en enemmelkomme en sinkbaddens en goed. Alles voor die voet platgestoot.

      Dit was nogal ’n gesig.

      Die kaffers het geskrou en rondgehol soos mal goed. Wat hulle kon, het hulle probeer bymekaarkry om op die lorries te laai wat vir hulle kom wegvat het.

      En die kaffers se honde het getjou-tjou-tjou soos hulle gemaal het om weg te kom onder die goed wat val en breek.

      Mol onthou die dag nog goed. Toe hulle die eerste klomp kaffers weggevat het. Dit het gereën daai dag. Februarie ’55 was dit. Hulle het oorkant aan die bopunt van Ontdekkers langs die pad gestaan en kyk, want Treppie het toe al gehoor van Gemeenskapsbou se planne om goedkoop huise te bou vir “minder gegoede blankes”, hier waar Sophiatown was.

      Triomf, het hulle gehoor, sou die nuwe dorp se naam wees.

      Net vir blankes. Hulle sou hom in 1960 begin bou, het hulle gesê.

      “Van Fietas tot Triomf!” het Treppie nog gesê, en lat hulle darem nie kan kla hulle gaan nie vooruit in die lewe nie.

      Fietas is ok later platgestoot. Net ná hulle uitgetrek het.

      Dit was ok maar self ’n lekker deurmekaarspul daar in Vrededorp.

      Vrededorp was Fietas se regte naam.

      Gerty kriewel in Mol se arms. Sy sit haar neer. Sy draai weer terug om vir die hoop te kyk. Hoe diep daai gat nog moet kom, weet net die vader in die hemel alleen. Dis vir petrol, sê Lambert, hy wil petrol daar opgaar. Vir as die kak spat ná die verkiesing, sê hy. Dis Treppie wat die nonsens vir hom in die kop staan en praat.

      Gerty wil aandag hê. Sy grawe met altwee voorpote in die hoop en vroetel met haar neus tussen die kluite in, hy’s rooi van die baksteengrond. Sy kyk vir Mol met haar ore op punte. Sy wil speel, dink Mol. Sies tog, arme ou hondjie, ok maar min speelkans wat sy kry.

      Mol gaan sit swaar op die leë Dogmor-blik wat langs die huis staan. Sy steek haar hand in haar housecoat se sak en haal haar sigarette uit. Sy steek een op.

      Die kaffers was nie baie impressed met die affêre nie, daai’s for sure.

      Daar waar hulle oorkant die pad gestaan het, het hulle gesien hoe steek hulle die busse wat verbykom onder die klippe. Die trems ok.

      Daai dae het daar nog ’n trem geloop heelpad Roodepoort toe.

      Treppie was baie opgewerk oor die hele platstotery. Party dae as hy van skof af kom, het hy op en af met die trem in Ontdekkers gery om te kyk hoe vorder dit. En partykeer as hy nagskofte gewerk het, het hy ok nog eers daar ’n draai gaan maak. Te voet. Dan kom hy by die huis en vertel vir haar en Pop vir ure aanmekaar wat hy daar alles gesien het, “daar waar ons toekoms lê”, het hy gesê, “daar waar ons ’n nuwe begin gaan maak”, en dan lag hy so met ’n skewe mondjie. Sy’t daai tyd nooit goed verstaan wat beteken daai laggie van Treppie nie, maar sy’t geleer intussen. Niks om oor te lag hier by hulle in Triomf nie. Hier neuk dit maar aan. En nou se dae neuk dit woes.

      Daar was ’n dun priestertjie daai tyd met die platslanery, met ’n lang, swart rok aan, wat tussen die stootskrapers rondgehol het en die kaffers probeer help het met hulle goed, het Treppie vertel.

      Al die kafferhonde het hom geken. Hulle het teen hom opgespring lat daai swart rok van hom naand die ene stofpote was.

      Maar hy kon ok maar niks vir hulle doen nie. Dis nou vir die honde. En hulle kaffers.

      Dit was ’n Engelse priester en ’n regte kafferboetie. Huddleston was sy naam, maar Treppie het hom ou Muddlebek genoem, of ou Meddlebones, want hy was een van daai holier-than-thou-grootbekke van oorsee af wat hier in die land kom interfere het met goed.

      Sy kerk staan nou nog hier agter. Lyk deesdae maar dooierig as hulle daar verbyry. Dis nou die PPK van Triomf. Pinkster Protestantse Kerk, maar daai Protestante lyk vir haar maar min. Nie veel meer as die Lede in Christus nie. En húlle pas almal in een kombi in. Sy sien partykeer die pastoor in Marthastraat met die kombi verbyry om die lede op te laai. LEDE IN CHRISTUSKERK staan daar in groot, blou skoonskrifletters op die een kant geskryf. Hier een, daar een, laai hy op. Hoendertande.

      So, dis die PPK’s, die Lede, die Apostolies en die Jehovasgetuies hier in Triomf. Daar’s ok nog ’n NG regoor Shoprite, maar hy’s leeg, behalwe as hulle basaar hou. Net langs die NG, sien sy, vlak voor die polisieflats, is daar nou ’n nuwe, wit bord op met pienk letters: DAY SPRING CHRISTIAN CHURCH. Sy sien hulle gáán nogal, raai, die poliesmantjies en hulle vrouentjies. Seker ’n lekker kerk, daai. Priesters sien jy nie eintlik meer hier nie. Behalwe reg onder in Annandale aan die agterent van Triomf, Martindale se kant toe. Daar’t hulle eendag een gesien, maar hy’t ’n wit rok aangehad, nie ’n swarte nie. Hulle hou deurmekaar kerk daar. Sy en Pop en Treppie – Lambert was nie by nie – het van die panelbeaters af gekom en toe sien hulle hoe kom die deurmekaar kerk uit – seker ’n troue of iets – en hoe staan die priester by die deur en groet die kaffers en die hotnots en die wit mense. Vol smiles. Almal met dieselfde hand.

      Dis ’n Roomse kerk, sê Treppie. Hy sê dis volksvreemd om volk so te groet, en dan wil hy hom doodlag. Hy sê tussen die twee volke in daai een sin lê ’n hemelse verskil. Maar hulle in Triomf weet, dis eintlik net Ontdekkers wat tussenin lê. Want anderkant Ontdekkers lê Bosmont en in Bosmont wemel dit van die volk.

      Nie lat hulle eintlik las het van die volk hier in Triomf nie. Net by die Spar in Thornton bedel die hotnotskindertjies. Pop gee vir hulle ’n sweetie partykeer as hulle vir Toby en Gerty uitvat na die veldjie toe daar agter die Spar. Dan wil die klonkies met Toby en Gerty speel, maar Toby en Gerty wil nie. Hulle wil net die kaffers jaag wat sokker speel op die veldjie. Dis sulke jong, wilde kaffers met sterk, blink bene en kwaai gesigte, en hulle speel rof. Toby het eendag een agter aan die been gebyt en toe kry hy ’n skop in die wind in. Pop sê dis oor Toby ’n wit hond is, want kaffers hou oor die algemeen nogal van honde. Treppie sê dit mag wees, maar dit hang net af hoe honger ’n kaffer is, en dan vertel hy weer daai stuk van