Reën oor die Serengeti. Connie Luyt

het hy my die stof laat proe, ’n vuurtjie in die veld laat ruik. Deur sy oë het die uitgestrekte vlaktes, donderstorms en rooi sonsondergange vir my werklik geword, en het ek skaars agtergekom van die stof en rook en ontploffings wat bokant my plaasvind.

      Eers later, ná die oorlog, het Mutti vertel van my regte oupa.

      “Hy was ’n man van Afrika, dié Piet van Nieuwenhuizen.”

      “ ’n Swart man?” wou ek grootoog weet.

      “Nein, nein!”

      Hy was van Suid-Afrika, het sy vertel. ’n Afrikaner. ’n Burger wat in die Boereoorlog teen die Engelse geveg het. Ná die oorlog wat soveel verwoesting gesaai het, het hy en sy mense besluit om na Duits-Oos-Afrika te trek.

      Was dit ver?

      Ja, en moeilik. Vra onkel Willi om jou in die atlas te wys.

      En toe?

      Mutti het aanhoudend met haar duim oor die dun ringetjie aan haar trouringvinger gevryf, haar blik ver.

      “Hy was ’n grootwildjagter wat die land Tanganjika baie goed leer ken het.”

      “Maar hoe het hy my oupa geword?”

      “Toe die oorlog in 1914 uitbreek, het die Duitse beamptes al die mense van Suid-Afrika wat nie saam met hulle wou veg nie in ’n kamp gesit. Eendag kom sê ’n swart man daar is leeus by die beeste. My pa – jou oupa – gryp toe sy geweer en gaan uit die kamp om die leeus te skiet. Toe dreig die Duitse offisiere om hom voor die krygsraad te daag as hy nie by die Duitse weermag aansluit nie.”

      “Wou hulle hom dóódmaak?”

      “Waarskynlik. Maar hy het toe by die Duitsers aangesluit en is sommer die volgende dag na generaal Von Lettow-Vorbeck geneem. Van toe af was hy die generaal se regterhand. Hy het die Duitse manskappe deur die veld gelei en gesorg dat hulle nooit gevang word nie. Von Lettow-Vorbeck was die enigste Duitse generaal wat nooit oorgegee het nie – danksy my pa. Hy en die generaal het sulke groot vriende geword dat hulle ná die oorlog saam na Berlyn gekom het. Hier het hy my ma ontmoet.”

      Mutti se oë kyk ver in die verlede in.

      “O, hy was ’n mooi man. Jou ouma se gesig het sag geword as sy oor hom gepraat het. Hulle is in 1919 getroud. Maar jou oupa kon die koue Berlynwinters nie hanteer nie en toe gaan hulle terug Afrika toe. Ek is daar gebore.”

      “En toe?”

      “Toe gaan hy dood. Op ’n jagtog. ’n Leeu het hom bestorm en sy geweer het vasgehaak.”

      “Hoe oud was jy?”

      “Twee jaar oud.”

      Sy staar na haar hande, draai die palms na bo asof sy antwoorde in haar lewenslyne soek.

      “En toe kom Omi terug Duitsland toe met jou? En trou weer?”

      “Ja. Ernst Mandel was die enigste pa wat ek geken het.”

      Op hoërskool het ek ’n stuk daaroor geskryf vir ’n geskiedenisopstel. Die onderwyser het my goeie punte bederf deur my ná klas terug te hou en te waarsku dat ek liewer nie daaroor moet praat dat ek vreemde bloed in my are het nie. Verdammt.

      Daardie vreemde bloed in my are, daardie Afrikagene in my DNS, het bly spook. Van altyd af was my grootste wens om te gaan kyk waar my oupa vandaan kom. Die donker geheime opgesluit in die woord A-f-r-i-k-a wou ek oopsluit.

      Was dit nie vir Gardi se versoek nie, het ek dalk nooit die sleutel in my hand geneem nie.

      Hier in die land van my voorvader is daar herkenning. Ek verwonder my oor die landskap; die stede vervul my meestal met afgryse. Die rykdom van diere en vreemde kulture is verstommend, maar so ook die skreiende armoede en oorbevolking.

      Ook in my gees het ek die reis dualisties beleef. Enersyds het ek my oopgemaak om elke sensasie te ervaar; andersyds het ek met ’n skok besef dat ek steeds nie na Veruschka wil luister en my verlede konfronteer nie. ’n Filmrolletjie wat nie ontwikkel word nie.

      Gaan ek die antwoorde kry as ek terug is in Berlyn en my dosyne rolle film ontwikkel? Sal ek dán weet of dit oeroue herinneringe is, ’n bewustheid van my voorgeskiedenis, of die verskrikking van my eie binnereis?

      Carl Jung het, toe hy in die 1920’s hier was, verklaar dat die veld en die bos se ongereptheid ’n helende ervaring was.

      Nee. Van heling kan ek nog nie praat nie.

      Ek bly ’n halwe mens.

      Die ander helfte is van my weggeneem toe ek skaars ouer was as Mutti toe haar pa dood is. The absence of presence. Die afwesigheid van die aanwesigheid van my tweelingsussie het my ganse lewe met grys skakerings van skuldgevoel ingekleur. Hoe kon ek treur oor iemand wat ek skaars kon onthou? Hoe kon ek meeding om my ma se liefde met iemand wat nie bestaan nie?

      Ek was klein toe Rozl weggeraak het, maar die storie is so dikwels vertel dat ek nie kan onderskei tussen wat ek self onthou en wat ek gehoor het nie.

      Mutti het in die jaar net voor die oorlog begin het, verlief geraak op ’n student: Mannfred Wolff, ’n skraal, ernstige man met donker hare en oë. Sy was agtien en hy was twintig.

      Haar ouers het haar verbied om hom te sien. “Jode is verboten. Kyk maar om jou rond wat gebeur met die Jode. Hulle mag nie meer motor bestuur nie, mag nie boeke koop nie, mag nie in sekere strate verskyn nie. Liewe aarde, Marianne, jy stel ons in gevaar deur jou vriendskap met hierdie mannetjie!”

      Maar sy het nie geluister nie.

      In Junie 1939 verander alles. Mannfred word in die middel van die nag deur die Gestapo weggevat. Mutti word na ’n tante in Grünwald gestuur, uit vrees dat sy ook gearresteer sal word. Voor die maand om is, weet sy sy is swanger. Maar voordat sy iemand kon vertel, word haar ouers gearresteer as “Jodevriende”.

      Sy het eendag vertel hoe koud sy gekry het daardie winter van 1939. Het die yslaag wat ek altyd in haar aangevoel het in daardie maande in haar binneste gestol? Het sy gehuil toe die dokter vir haar sê sy het ’n tweeling? Het sy ons vergelyk: toontjies, vingers, oortjies? Die een blond soos sy, die ander een donker, met die pa se bruin oë.

      Het sy vooraf ons name uitgedink, geoefen op haar tong, neergeskryf in sierskrif? Rozalinde met die blou oë en Gretchen met die effense haakneus. Het sy gedurende haar swangerskap gewonder of sy Mannfred se van moet aanneem as minagting van die Nazi-beleid teenoor die Jode? Wat het haar laat besluit om ons onder haar eie van te laat registreer?

      Sy het teruggetrek Berlyn toe en as ’n verpleegstershulp gaan werk by ’n hospitaal, waar daar iemand was wat na haar twee dogtertjies kon kyk. Sy het ’n woonstel gekry in Behrensstrasse, naby Willi Schroeder se fotografiewinkel.

      Rozl en ek het albei masels gekry, albei in die hospitaal beland. ’n Dokter het na ons kom kyk.

      “’n Tweeling met verskillende kleur oë?” het hy gevra.

      “Tweelinge is mos nie almal identies nie,” het Mutti geantwoord.

      “Dalk kan ek probeer om hulle meer identies te maak?” het hy met ’n vreemde glimlag gesê.

      Hoeveel keer het ek nie dié woorde gehoor wat Mutti so ontstel het nie … Het sy iets in sy oë gelees? Het dokter Mengele vermoed daar is Joodse bloed in ons are?

      Mutti wou ons dadelik huis toe neem, maar Rozl se koors was nog te hoog, het die verpleegster aan diens gesê. Toe vat sy net vir my saam met haar.

      Toe sy ’n paar uur later by Rozl se bed kom, was dit leeg. Dokter Mengele het haar gevat – Auschwitz toe. Vir die verpleegster gevra waar Marianne Mandel bly, want hy wil die ander een ook kom haal.

      Van die paniek wat gevolg het, weet ek net uit die vertelling. Mutti het nooit weer teruggegaan na haar werk by die hospitaal nie. Sy het dieselfde dag nog al ons besittings gepak en ’n kamer by onkel Willi gehuur. Weke lank is ek daar binne gehou.

      My kind is weg, krap Mutti in haar swart boek waarin sy daagliks geskryf het. Lieber