Kobiety niepokorne. Отсутствует

pamiętniku wspominała Pachucka:

      Gdy Kuczalska była mózgiem polskiego feminizmu, Bojanowską porównać można do jego serca. Gdy pierwsza planowała, druga w lot chwytała jej myśl, by przekształcić ją w realny czyn104.

      Kobiety świetnie uzupełniały się nawzajem pod względem temperamentu, urody czy upodobań. Trudno określić jednoznacznie, jaki charakter miał związek tych nieprzeciętnych kobiet, ale wydaje się dość naturalne, iż łączyło je coś więcej niż zwykła przyjaźń. Utrzymywanie tak bliskich stosunków pomiędzy dwiema kobietami w dziewiętnastowiecznym społeczeństwie polskim można uznać za akt odwagi, a także głębokiej samoświadomości. Kuczalska żyła tak, jak chciała, wedle swoich zasad, łamiąc tym samym konwenanse społeczne.

      Wielką odwagą wykazała się także Orzeszkowa, która szybko zaczęła zauważać, iż jej małżeństwo z Piotrem nie należało do szczęśliwych. Małżonkowie nie mieli wiele wspólnego. Podczas powstania styczniowego, Eliza działała w służbach pomocniczych, sympatyzując z białymi, ukrywała Romualda Traugutta i przewiozła go przez kordon z Królestwa Polskiego, szyła konfederatki, koszule, przewoziła pocztę i żywność. Po powstaniu Piotr oskarżony o współudział stracił majątek i został zesłany na Syberię. Eliza zdecydowała się na niespotykany, czy wręcz brawurowy krok i wbrew zasadom kodeksu obyczajowego, nie podążyła za mężem. Złamała tym samym obowiązujące konwenanse społeczne. Drugim nietuzinkowym krokiem było wszczęcie starań o rozwód, który uzyskała w roku 1869, wydawszy na niego około sześciu tysięcy rubli105

      1

      Tamten tom nosi tytuł Wciąż pod prąd? Reformatorki – buntowniczki – rewolucjonistki.

      2

      L. Irigaray, Rynek kobiet, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2003, nr 1, s. 15–30.

      3

      Na temat feminizmu Astell zob. m.in. B. Hill The First English Feminist: Reflections Upon Marriage and Other Writings by Mary Astell, New York 1986; R. Perry, The Celebrated Mary Astell: An Early English Feminist, Chicago 1987. W roku 2008 na Uniwersytecie Łódzkim Michał Krysiński obronił pracę magisterską pt. Mary Astell, uczennica Kartezjusza omawiająca poglądy Astell. Krysiński pokazuje również, dlaczego Astell nie powinna być nazywana feministką.

      4

      Na temat idei racjonalizmu propagowanej przez kobiety zob. np.: M. Atherton, Cartesian Reason and Gendered Reason, [w:] A Mind of One’s Own: Feminist Essays on Reason and Objectivity, L. M. Antony, C. Witt (eds.), Boulder and Oxford 1993, s. 19–34; J. Broad, Women Philosophers of the Seventeenth Century, Cambridge 2002.

      5

      Arystoteles, O rodzeniu się zwierząt, ks. II, 738b, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 4, Warszawa 1993, s. 150: „Zatem ciało noworodka pochodzi od samicy, dusza od samca; dusza bowiem jest esencją danego ciała”.

      6

      Zob. idem, Polityka, ks. VII, 1324a, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa 1993, s. 185–86; Arystoteles, O rodzeniu się zwierząt, ks. I, s. 128–132; ks. II, 737a, s. 146–147.

      7

      Idem, Fizjognomika, 809b–810a, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 4, Warszawa 1993, s. 323–24.

      8

      Kartezjusz, Rozprawa o metodzie, Warszawa 1980, s. 29.

      9

      Najobszerniejsze informacje nt. biografii i poglądów oraz bibliografii dotyczącej Mary Astell znajdzie czytelnik np. w: A. Sowaal, „Mary Astell”, [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Zalta E. N. (ed.), Summer 2008 Edition, http://plato.stanford.edu/archives/sum2008/entries/davidson/; J. Broad, op. cit., s. 90–113. W swej pracy magisterskiej (zob. przyp. 1) Krysiński przedstawia bardzo ciekawą charakterystykę pracy Astell oraz jej metodę „filozoficznych” rozważań.

      10

      A Serious Proposal to the Ladies for the Advancement of Their True and Greatest Interest. By a Lover of Her Sex, London, 1694. Tekst został opublikowany anonimowo przez wydawcę Richarda Wilkina w oficynie King’s Head. Astell podpisywała się pod niektórymi publikacjami jako Mr. Wotton, gdzie indziej używała opisowych określeń takich jak „córka Kościoła Anglikańskiego”, „posłuszny poddany Królowej” etc. Oprócz wspomnianej książki Astell jest także autorką: Some reflection upon marriage. Letters concerning the love of God, The Christian religion as proffesed by a daughter of the Church of England, wydanych drukiem za jej życia.

      11

      M. Astell, A Serious Proposal to the Ladies, Parts I and II, P. Springborg (ed.), London 1997, s. 10–40.

      12

      Zob. A. Sowaal, op. cit.

      13

      M. Astell, op. cit., s. 119.

      14

      Ibidem, s. 10–11.

      15

      Ibidem, s. 32.

      16

      Na temat Mary Wollstonecraft na Uniwersytecie Łódzkim w roku 2011 powstała doskonała praca Zefiryny Żegnałek Rozumność i wolność u Jana Jakuba Rousseau i Mary Wollstonecraft. W pracy tej czytelnik znajdzie najnowszą bibliografię dotyczącą Wollstonecraft, jej biografię oraz znakomite omówienie jej poglądów filozoficznych i politycznych. Obszerne i bardzo ciekawe omówienie poglądów Wollstonecraft znajdzie czytelnik również w: S. Tomaselli, Mary Wollstonecraft, [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy, E. N. Zalta (ed.), Summer 2013 Edition, http://plato.stanford.edu/archives/sum2013/entries/wollstonecraft/.

      17

      Zob. J. B. Landes, Mary Does, Alice Doesn’t: The Paradox of Female Reason in and for Feminist Theory, [w:] Mary Wollstonecraft and 200 Years of Feminism, E. Yeo (ed.), London–New York 2002, s. 50.

      18

      Zob.

104

Ibidem, s. 161.

105

A. Górnicka-Boratyńska, op. cit., s. 88.