Məktəb şagirdlərinə tohfə. Mirzə Ələkbər Sabir

123-hali oldu təbah124.

      Tutdu dünyanı sellərin cuşi,

      Dər-zəman125 aldı, getdi camuşi.

      Kişi ağlar göz ilə qıldı fəğan;

      Söylədi oğlu: “Ağlama, baba can!

      Çünki su südlərə tüfeyl oldu126,

      Qatdığın su yığıldı seyl127 oldu.

      İndi camuşunu apardı isə,

      Başına məhşəri qopardı isə,

      Söyləmə kim, fələk qəzasıdır ol,

      Tutduğun işlərin cəzasıdır ol”.

      MOLLA NƏSRƏDDİN VƏ OĞRU

      Mollanın börkünü çalıb oğru,

      Yüyürüb qaçdı bir bağa doğru.

      Baxmadı oğrusu gedər nərəyə, –

      Özü ancaq yüyürdü məqbərəyə.

      Mollanı gördülər durur orada,

      Dedilər: “Durmusan neçin burada?”

      Dedi: “Bir oğru börkümü çaldı,

      Qaçdı getdi, başım açıq qaldı”.

      Dedilər: “Oğru qaçdı, getdi bağa,

      Burada boş oturma, dur ayağa,

      Bağa doğru get, eyləmə ehmal128,

      Oğrunu tap o yerdə, börkünü al”.

      “Nəmə lazım, – dedi ki, – bağ haradır,

      Oğrunun aqibət yeri buradır”.

      HÖRÜMÇƏK VƏ İPƏKQURDU

      Bir hörümçək özün öyüb durdu,

      Dedi fəxr ilə: “Ey ipəkqurdu,

      Nə kəsalətlə129 iş görürsən sən?

      Niyə bunca ağır hörürsən sən?

      Gəl mənim sənətimdə sürətimi

      Görüb, iqrar qıl130 məharətimi…

      İşə gircək tamamını hörürəm,

      Az zamanda necə çox iş görürəm”.

      Baxdı, güldü ona ipəkqurdu,

      Sərzəniş131 etdi, tənələr vurdu;

      Dedi: “Bərfərz132 olsa hər yerdə,

      Toxuyursan böyük, kiçik pərdə.

      De görək, onların nədir səməri?

      Bəlkə də, hər kəsə çatır zərəri!..

      Leyk məndə yox isə də sürət,

      Yapdığım işdə var ağır qiymət.

      Aləmə faidə verir karım,

      Hər kəs istər ola xəridarım133!”

      ARTIQ ALIB, ƏSKİK SATAN TACİR

      Bir nəfər tacir öz dükanında

      Oğlunu saxlayırdı yanında.

      Eləyirdi qəribə dadü sitad134:

      Satdığında – kəm135, aldığında – ziyad136.

      Məkrü təzvir137 idi onun hər işi,

      Düz deyildi bütün alış-verişi.

      Atanın şüğlünə138 olub adi,

      Gördüyün öyrənirdi övladi.

      Bir gün öz dərdinin ilacı üçün,

      Getdi tacir bir ehtiyacı üçün.

      Oğlu gördü ki, vəqti-fürsətdir:

      “Dəxli soysam, – dedi, – qənimətdir”.

      Əli dəxl139 içrə, gözləri nigəran,

      Atası bir tərəfdən oldu əyan.

      Daralıb büsbütün cəhan gözünə,

      Vurdu bir silli oğlunun üzünə.

      Gördü bir pir, xeyli təcrübəkar,

      Dedi: “Etmə əbəs buna azar.

      Əkdiyin danənin budur səməri,

      Səndən əxz eyləyib140 həmin hünəri.

      Lövhi-safında141 tifli-məsumun,

      Münəkisdirsə142 batini-şumun143;

      Çəkdiyin nəqşdir bu nəqşi-xəta144,

      Vermə isnadın oğluna əbəda.

      Tərbiyət müstəhəqqdir145, övlad

      Pədərindən nə görsə, eylər yad.

      Xah əmri-qəbih146, xah cəmil, –

      Edər övlad cümləsin təhsil.

      Saleh ol, saleh olsun övladın!

      Taleh ol, taleh olsun övladın!”

      YALANÇI ÇOBAN

      Bir çoban bir gün etdi dağda haray:

      “Canavar var, – dedi, – gəlin, ey vay!”

      Əhli-qəryə147 yüyürdü dağ tərəfə,

      Getməsin ta qoyun, quzu tələfə.

      Bunları müztərib görüncə çoban

      Gülməyə başlayıb dedi: “Yalan,

      Siz bunu sanmayın həqiqətdir,

      Damağım gəldi, bir zərafətdir!”

      Binəvalər

124

Təbah etmək – puç etmək, məhv etmək

125

Dər-zaman – öz vaxtında

126

Tüfeyl olmaq – dalınca düşmək, qoşulmaq, birləşmək

127

Seyl – sel

128

Ehmal eyləmək – etinasızlıq, əhəmiyyət verməmək

129

Kəsalət – yorğunluq, süstlük; burada: asta-asta

130

İqrar qılmaq – qəbul etmək, təsdiq etmək

131

Sərzəniş – qınama, tənə

132

Bərfərz – tutaq ki

133

Xəridar – satın alan, alıcı, müştəri

134

Dadü sitəd (sitad) – alver

135

Kəm – az, cüzi

136

Ziyad – artıq

137

Təzvir – hiylə

138

Şüğl – sənət, peşə, iş

139

Dəxl – girmə, girişmə, qarışma, müdaxilə etmə

140

Əxz etmək – almaq, əldə etmək, mənimsəmək

141

Lövhi-saf – təmiz beyin, saf qəlb

142

Münəkis – əks olunmuş

143

Batini-şum – pis ürək

144

Nəqşi-xəta – yanlış hərəkət

145

Müstəhəqq – həqiqi, layiq

146

Qəbih – pis, yaramaz

147

Qəryə – böyük kənd, kiçik şəhər