Məktəb şagirdlərinə tohfə. Mirzə Ələkbər Sabir

93?

      Görəyim, ver, nədir, nədir bu, oğul?”

      Dedi: “Buldum bunu içi dolu pul;

      Yol gedən bir qoca kişi nagah

      Düşürüb keçdi, olmadı agah.

      Görmədən kimsə mən qoşub aldım,

      Tez qaçıb kəndimi evə saldım”.

      Anası oğlunun cinayətini

      Görərək zahir etdi nifrətini;

      Dedi: “Oğlum, nə sərd94 imiş qanın

      Ki, buna razı oldu vicdanın?

      Tifli-məsum95 ikən günah etdin,

      Kəndi vicdanını təbah etdin96.

      Niyə verdin fənayə doğruluğu,

      İrtikab97 eylədin bu oğruluğu?

      Hiç zənn etməm, özgənin mali

      Bizi zəngin qılıb, edə ali.

      Yox, yox, oğlum, inan ki, xar98 oluruz!

      Ərzəli99-əhli-ruzigar oluruz!

      Xain olsaq əgər bu dünyadə,

      İrzü100 namusumuz gedər badə;

      Gözümüz müntəhayi101-zillətdən

      Baxamaz kimsəyə xəcalətdən;

      Gərçi pul çox fərəhfəzadır102, oğul,

      Leyk namus pək103 bəhadır, oğul!”

      İSKƏNDƏR104 VƏ FƏQİR

      Gün önündə bir acizü müztər105

      Yol kənarında tutmuş idi məqərr106.

      Ona bir çox milçək daraşmış idi,

      Yazığın haləti qarışmış idi.

      Əzəmətlə keçərkən İskəndər

      Onu görcək tərəhhüm107 etdi məgər:

      “Ey fəqir, ehtiyacını göstər,

      İstə məndən nə xatirin istər!

      Dərdini söylə ta dəva edəyim,

      Nə isə hacətin108 rəva edəyim!”

      “– Padşahim, sənə rica edərim:

      Bu milçəklərdən iştika109 edərim;

      Hökm qıl, ta uçub da getsinlər,

      Məni bir ləhzə110 rahət etsinlər”.

      “– Pah, adam, hacət istə də bari

      Ki, ona hökmümüz ola cari.

      Əbəda yox bu işdə imkanım,

      Deyil onlar mütiyi-fərmanım”.

      “Padşahim, bu əczin111 ilə əcəb

      Mənə dersən ki, hacət eylə tələb?

      Halbuki çox nəhifdir112 bunlar,

      Hər sinifdən zəifdir bunlar.

      Yox ikən səndə bir ufaq qüdrət,

      Mən nasıl səndən istəyim hacət?”

      Ey oğul, hacəti xudayə dilə,

      Dərdini zati-kibriyayə113 dilə.

      Cümlənin dərdinin dəvası odur,

      Acizin, qadirin xudası odur.

      AZARLI KƏNDÇİ

      Xəstə olmuşdu bir nəfər dehqan114,

      Gecə-gündüz edirdi ahü fəğan.

      Gəldi həmsayəsi115 əyadətinə,

      Qonşuluq həqqinin rəayətinə;

      Dedi: “Həmsayə, var nəyə meylin,

      Nə yeyərsən, nə istəyir könlin?”

      Dedi: “Əzbəs116 ki, halətim yoxdur,

      Yeməyə hiç rəğbətim yoxdur”.

      Dedi: “Meylin olurmu aluyə117,

      Təmi meyxoş, qızıl gəvaluyə?”

      Dedi dehqan: “Əcəb, əcəb, yeyərəm,

      Sənə min dəfə “çox sağ ol” deyərəm”.

      Dedi: “Qışdır, hənuz, həmsayə,

      Meyvə fəsli deyil, dayan yayə”.

      Dedi dehqan: “Nəinki yayə qədər,

      Bəlkə, sağ qalmaram bir ayə qədər.

      Məni tezdən əcəl təri bürüyər,

      Yay olunca sümüklərim çürüyər”.

      İşbu təmsilə məzhəriz118 biz də,

      Xəstə dehqanə bənzəriz biz də;

      Əğniya119 görcək ehtiyacımızı

      Göstərir bizlərə ilacımızı;

      Söyləyirlər ki, var həmiyyətimiz,

      Qoymarız puç ola cəmaətimiz.

      Hər kəs öz rəyini deyir məqul120,

      Ta ki söhbət olur, yığılsın pul,

      Dərmiyan121 eylədikdə “pul” sözünü

      Hər kəs işdən kənar edir özünü.

      Söyləyir, vəqt yox bu təşkilə,

      Bu işi saxlayaq gələn

94

Sərd – soyuq

95

Tifli-məsum – günahsız uşaq

96

Təbah etmək – puç etmək, məhv etmək

97

İrtikab – pis iş görmə, günah işləmə

98

Xar – həqir, zəlil

99

Ərzəl – ən rəzil, alçaq, rüsvay

100

İrz – həya, namus, qeyrət

101

Müntəha – son dərəcə

102

Fərəhfəza – çox fərəhverici, çox sevindirici

103

Pək – çox

104

İsgəndər (e.ə. 356-323) – qədim dünyanın məşhur sərkərdəsi və dövlət xadimi idi. E.ə. 336-cı ildən etibarən Makedoniya hökmdarı olmuşdur. 10 il davam edən işğalçı müharibələr nəticəsində Hind çayından Dunay çayına qədər geniş ərazini əhatə edən qüdrətli dövlət yaratmışdır.

105

Müztər – çarəsiz, zərurətdə olan

106

Məqərr – qərargah, məskən

107

Tərəhhüm – rəhm, acıma

108

Hacət – ehtiyac

109

İştika – şikayət

110

Ləhzə – az vaxt, bir an

111

Əcz – acizlik, bacarıqsızlıq

112

Nəhif – zəif

113

Kibriya – böyüklük, əzəmət, cəlal

114

Dehqan – kəndli

115

Həmsayə – qonşu

116

Əzbəs – o qədər ki

117

Alu – sarı gavalı

118

Məzhər – bir şeyin və ya hadisənin zahir olduğu, göründüyü yer və ya adam; layiq; nail

119

Əğniya – dövlətlilər

120

Məqul – ağla uyğun gələn, məntiqi

121

Dərmiyan etmək – ortaya qoymaq, araya çəkmək