Radetski Marşı. Йозеф Рот

xanım, qəssabdan yumşaq ət istəmək yetərli deyil. Ətin necə kəsildiyinə də diqqət yetirmək lazımdır. Yəni şaqulimi, yoxsa üfüqimi… Qəssablar hal-hazırda artıq sənətlərinə hakim deyil. Ətin ən yaxşısı belə səhv bir kəsimlə pozulur. Budur baxın, xanım! Bu əti bütöv saxlamaq çox çətindi. Liflərə ayrılır, az qala tökülür. Bir bütöv olaraq baxınca “yumşaq” deyilə bilər. Lakin çox tezliklə görəcəyiniz kimi, parçalar sərt olacaq. İmperiya almanlarının deyimiylə, qarniturlara gələcək olsaq, gələn dəfə turpu bir az daha quru istəyirəm. Dadını suyunun içində itirməməlidi. Üstəlik, xörəyin yağı masaya gətirilməzdən qısa müddət əvvəl tökülməlidir. Çox uzun müddət yağın içində qalıb. Yanlışdır!

      İllərcə Almaniyada yaşayıb şivəsiz şəkildə yüksək səviyyəli alman dilində danışmağa diqqət göstərən və baron von Trottanın da bu vəziyyəti bilərək seçdiyi "qarnitur" sözü onun da ədəbi ölçülərinə uyğun gələn frauleyn Hirşvits deyilənləri təsdiqləyici mənada yavaşca başını tərpətdi. Başındakı toppuzun nəzərəçarpacaq ağırlığı təsdiq mənasında edilən bu hərəkəti çətinləşdirdiyi, bir az ölçülü etdiyi, hətta frauleyn Hirşvitsin nəzakətinə bir növ müqavimət əlavə etdiyi üçün bölgə qubernatoru özünü "hər halda haqsız sayılmaram, xanım" deməyə məcbur hiss etdi.

      Bölgə qubernatoru yüksək rütbəli məmurlar və kiçik aristokratiyanın boğazdan gələn Avstriya almancası ilə danışırdı. Bu alman dili bir az gecələr uzaqdan gələn gitara səsləriylə getdikcə itən zəng səslərinin yumşaq titrəşmələrini xatırladırdı, bu sakit, lakin açıq-aydın bir alman dili idi, eyni anda həm şəfqətli, həm də pis niyyətli. Danışanın zəif, sümüklü çöhrəsinə və cingiltili, yüngül hüznlü samitləri ehtiva etməsi yəqin ki, incə, qövsvarı burnuna uyğun idi. Bölgə qubernatoru danışarkən ağzı və burnu üzündəki bir üzvdən çox bir növ nəfəs alətinə bənzəyir, çöhrəsində dodaqlardan başqa heç bir şey tərpənmirdi. Herr von Trottanın bir uniforma parçası, I Frans Cozefin xidmətində olduğunu sübut edəcək bir nişan, sülaləyə bağlılığının bir ifadəsi olaraq saxladığı bakenbardları da herr von Trotta-Sipolje danışarkən heç hərəkət etməzdi. Masada sanki əllərində cilov tuturmuş kimi dimdik otururdu. Oturarkən ayaq üstə dayanırmış kimi görünür, ayağa qalxınca isə uzun boyu ilə insanları çaşdırardı. Qış olsun, yaz olsun, həftə içində də, sonunda da həmişə əynində göy geyimlər olardı; göy pencək və balaqlara keçirildikdən sonra yarımboğaz çəkmələrinin altından keçirilən lentlər vasitəsilə möhkəmləndirilən göy xətli, güləbətinli boz bir şalvar. Yeməyin ikinci ilə üçüncü növü arasında "hərəkət etmək" üçün ayağa qalxardı. Ancaq bu cəhdi daha çox ev sakinlərinə hərəkətsizliyi pozmadan necə dikəlib ayaq üstə durula biləcəyini sərgiləmək məqsədini daşıyardı. Jak əti masadan götürdü, amma bu zaman frauleyn Hirşvitsin ət yeməyinin yerdə qalanının isidilib daha sonra otağında yenə ona gətirilməsinə eyham vuran xəbərdaredici baxışına məruz qaldı. Herr von Trotta ölçülü addımlarla pəncərəyə sarı getdi, pərdəni bir az aralayaraq masaya geri döndü. Elə o anda albalılı kekslər böyük bir qabın üstündə masaya gətirildi. Bölgə qubernatoru sadəcə bir dənəsini götürdü, qaşığıyla ortadan iki yerə bölüb frauleyn Hirşvitsə dedi:

      –Gilaslı keks nümunəvi mükəmməllikdədir. Ortadan kəsincə yaxşı bişdiyi aydın görünür, ağızda da dərhal əriyir. – Sonra Karl Cozefə dönərək əlavə etdi. – Bu gün iki dənə götürməyini tövsiyə edirəm.

      Karl Cozef iki dənə götürdü. Keksləri dərhal silib-süpürdü, atasından bir saniyə əvvəl bitirdi, şirniyyatı yemək borusundan mədəsinə göndərmək üçün bir stəkan su içdi, şərab təkcə axşamlar içilərdi. Atasıyla eyni ritmi izləyərək salfetini qatladı. Ayağa qalxıldı. Çöldə Tannhauser operasının uvertürası çalınırdı. Musiqinin gur səsinin müşayiətilə ən qabaqda frauleyn Hirşvits olmaqla siqaret otağına gedildi. Jak qəhvəni oraya gətirəcəkdi. Orkestr rəhbəri herr Nexval gözlənilirdi. Musiqiçilər aşağıda yola çıxmaq üçün toplaşarkən, tünd mavi mərasim formasını geyinib parıldayan qılınc taxmış Nexval gəldi; yaxasında iki kiçik qızıl arfa vardı.

      –Konsertinizə heyran qaldım, – hər bazar olduğu kimi herr von Trotta dedi. – Bu gün xüsusilə qeyri-adi idi.

      Herr Nexval baş əydi. Bir saat əvvəl zabit kazinosunda yeməyini yemiş, amma qara qəhvəsini gözləyə bilməmişdi; ağzında hələ də yeməklərin dadı vardı, ürəyi də bir Virciniya siqareti istəyirdi. Jak bir qutu siqaret gətirdi. Orkestr rəhbəri Karl Cozefin səbirlə, barmaqlarını yandırma bahasına siqaretin ucuna tutduğu alışqandan uzun-uzadı çəkərək siqaretini yandırdı. Geniş dəri kreslolarda oturulurdu. Herr Nexval Vyanada səhnəyə qoyulan ən son “Lehar” operettasından söz saldı. Orkestr rəhbəri əsil-nəcabətli bir cənab idi. Ayda iki dəfə Vyanaya gedirdi. Karl Cozef musiqiçilərin ruhunun dərinliklərində gecə həyatına dair xeyli çox sirr saxladığını hiss edirdi. Orkestr rəhbərinin üç uşağıyla "sadə bir sosial ətrafı olan" arvadı vardı, lakin özü ailəsindən ayrı bir yerdə, həyatın parıltılı tərəfində dayanır, bundan həzz alır, böyük bir keflə yəhudi lətifələri danışırdı. Bölgə qubernatoru lətifələri anlamır, bunlara gülmür, amma yenə də "çox yaxşı, çox yaxşı" deyirdi. Herr von Trotta illərdən bəri nizamlı bir şəkildə soruşardı:

      –Xanımınız necədi?

      Xanım Nexvalı heç görməmişdi, "adi bir sosial ətrafı olan bir qadınla" qarşılaşmaq da istəmirdi. Orkestr rəhbəri ayrılarkən ona həmişə deyərdi:

      –Tanış olmasaq da xanımınıza salamlarımı çatdırın. Herr Nexval isə bunu məmnuniyyətlə edəcəyini bildirib arvadının çox sevinəcəyini deyərdi. Uşaqlarının qız yoxsa oğlan olduğunu hər dəfə unudan herr von Trotta soruşardı:

      –Uşaqlarınız necədi?

      Orkestr rəhbəri deyərdi:

      –Ən böyüyü məktəbdə çox yaxşı oxuyur.

      Herr von Trotta yüngül bir həqarətlə soruşardı:

      –Hər halda musiqiçi olacaq?

      –Xeyr, – deyə herr Nexval cavab verərdi, – gələn il hərbi məktəbə girəcək.

      –Eləmi, zabit olacaq, demək, – bölgə qubernatoru demişdi. Herr Nexval gülümsəmişdi:

      –Əlbəttə! Çox çalışqandır. Bəlkə günlərin birində Baş Qərargaha girər.

      –Əlbəttə, əlbəttə, – bölgə qubernatoru demişdi. – Belə vəziyyətlər əvvəllər də reallaşıb.

      Hələ heç bir həftə belə keçmədən bütün bunları unutmuşdu. Orkestr rəhbərinin uşaqlarını xatırlamaq vacib deyildi.

      Herr Nexval nə az, nə də çox – iki kiçik fincan qəhvə içdi. Virciniya siqaretinin son üçdə bir qismini kədərlənərək söndürdü. Getməyə məcbur idi; tüstülənən bir siqaretlə qalxmaq yaxşı görünməzdi.

      –Bu gün hər şey mükəmməl idi. Xanımınıza salamımı çatdırın. Onunla təəssüf ki, hələ də tanış ola bilmədik, – herr von Trotta-Sipolje dedi. Karl Cozef topuqlarını bir-birinə vurdu, orkestr rəhbərini pilləkənin ilk pilləsinə qədər müşayiət etdi. Sonra siqaret otağına geri döndü. Atasının qarşısında dayanıb dedi:

      –Mən