Radetski Marşı. Йозеф Рот

sevindim.

      Manjeti masanın kənarında köynəyin içinə itələyincə sərt bir tıqqıltı səsi gəldi.

      –Davam et, – deyərək bir siqaret yandırdı. Bu, daha rahat davranıla biləcəyinə işarə idi. Karl Cozef papağıyla əlcəklərini kiçik bir masanın üstünə qoydu, ayağa qalxaraq son ilin bütün hadisələrini danışmağa başladı. Yaşlı Trotta başını yelləyib birdən dedi:

      –Oğlum, sən böyümüsən. Səsin qalınlaşıb. Yoxsa aşiqsənmi?

      Karl Cozef qızardı. Üzü qırmızı bir fənər kimi yanırdı, başını cəsarətlə atasına doğru qaldırdı. Bölgə qubernatoru dedi:

      –Demək hələ deyil. Narahat olma. Danışmağa davam et.

      Karl Cozef udqundu, üzünün qızartısı itdi, birdən üşüdü. Tez-tez ara verərək danışmağa davam etdi. Sonra cibindən kitab siyahısını çıxarıb atasına uzatdı.

      –Çox düzgün bir mütaliə siyahısıdı, – Bölgə qubernatoru dedi. – Zrininin qısa xülasəsini danış, zəhmət olmasa.

      Karl Cozef dramı pərdə əsasında danışdı. Sonra yorğun, solğun, ağzı qurumuş bir vəziyyətdə oturdu.

      Saata gözucu nəzər yetirdi, hələ on birin yarısı idi. İmtahan hələ bir saat yarım davam edəcəkdi. Atasının ağlına qədim dövr tarixindən və ya Cermen mifologiyasından sual vermək gələ bilərdi. Bölgə qubernatoru siqaret çəkərək otaqda gəzirdi. Sağ qolundakı manjet tıqqıldayırdı. Xalçanın üzərinə düşən günəş şüaları getdikcə genişlənir, pəncərəyə doğru yaxınlaşırdı. Günəş hələ indidən olduqca yüksəlmiş olmalı idi. Kilsənin zəngləri çalmağa başladı, sanki düz jalüzlərin arxasında çalınırmış kimi otağın içi zəng səsinə qərq oldu. Yaşlı Trotta bu gün təkcə ədəbiyyatdan sual verirdi. Qrillparzerin əhəmiyyətini detallı bir şəkildə vurğulayıb oğluna tətil günləri üçün "asan oxuma" olaraq Adalbert Stifterlə Ferdinand von Saarı tövsiyə etdi. Sonra yenə hərbi məsələlərə keçdi; növbətçilik vəzifəsi, Vəzifə təlimatnaməsinin ikinci hissəsi, Hərbi korpusun birləşməsi, alayların müharibə gücü. Birdən-birə soruşdu:

      –İtaət nədir?

      –İtaət hər aşağı rütbəlinin yüksək rütbəliyə; hər aşağının da…

      –Dayan, – deyə atası düzəliş verərək müdaxilə etdi, –… üstəlik, hər aşağının özündən yüksəyə…

      Karl Cozef davam etdi:

      –…qarşı əmr səlahiyyəti istiqamətində verilən əmri…

      Atası yenə düzəltdi:

      –… əmr səlahiyyətlərinin tələbincə verilən əmri qeyd-şərtsiz yerinə yetirmə öhdəçiliyidir.

      Karl Cozef dərin bir nəfəs aldı. Saat on iki idi.

      Tətil artıq başlamışdı. On beş dəqiqə sonra qışladan hərəkət edən orkestrin ilk baraban gumbultularını eşitdi. Orkestr hər bazar günləri günorta bu kiçik şəhərdə Əlahəzrəti təmsil edən bölgə qubernatorunun iqamətgahının qarşısında çalırdı. Balkonun sıx asma yarpaqlarının arxasında duran Karl Cozef hərbi orkestrin çaldığı musiqini bir lütf olaraq qəbul edirdi. Özünü bir az atasının burada təmsil edib müdafiə etdiyi və özünün də bir gün uğrunda döyüşə, hətta ölümə addım atacağı Habsburqlarla qohum hiss edirdi. İmperiya ailəsinin bütün üzvlərini adlarıyla tanıyır, hamısını səmimiyyətlə, uşaqcasına bir vəfa ilə sevirdi; xüsusilə də şəfqətli, böyük, sonsuz uzaqlıqda, amma çox da yaxın, uca, ədalətli və üstəlik, ordunun bütün zabitlərinə qarşı da lütfkar olan imperatoru. İmperatorun uğrunda ən yaxşı hərbi musiqinin müşayiətilə ölümə gedilərdi, ən asan da “Radetski” marşıyla. Ardıcıl atılan güllələr marşın ritminə uyğun olaraq Karl Cozefin başının ətrafında vızıldayır, çılpaq qılıncı parıldayır, ürəyi ilə beyni marşın şirin sürətiylə qanadlanmış bir şəkildə musiqinin coşqunluğuna dalır; qanı tünd-qırmızı, ensiz zolaqlar halında barabanların od tutub yanan qızılı rənginə, barabanların tünd qarasına, zənglərin zəfər dolu gümüşünə sarı axırdı.

      Karl Cozefin arxasında dayanan Jak yüngülcə öskürdü. Demək, günorta yeməyi başlamaq üzrə idi. Musiqi ara verdikdə yemək otağından yüngül qab şaqqıltıları eşidilirdi. Yemək otağı balkondan iki otaq aralıda, birinci mərtəbənin düz ortasında idi. Yemək əsnasında musiqi uzaqdan, amma diqqətə çarpan şəkildə eşidilirdi. Çox təəssüf ki, hər gün olmurdu. Musiqi həm yaxşı, həm faydalı idi, yeməyin mərasimsayağı ab-havasını yumşaq, barışdırıcı bir ədayla bürüyür, atasının başlamağı sevdiyi xoş olmayan, qısa, sərt söhbətləri önləyirdi. İnsan susub dinləyə, bundan həzz ala bilirdi. Boşqabların üstündə ensiz, solğun, zərli zolaqlar vardı. Karl Cozef bunları sevir, il boyunca tez-tez xatırlayırdı. Qablar, “Radetski” marşı, (artıq xatırlaya bilmədiyi) mərhum anasının divardakı rəsmi, ağır gümüş çömçə, balıq qabı, meyvə bıçaqları, xırdaca qəhvə fincanları, namnazik, gümüş pullar kimi kövrək qaşıqlar – bunların hamısı birlikdə yay, azadlıq, doğma torpaq mənasını bildirirdi.

      Karl Cozef qılınc qayışı, papaq və əlcəklərini Jaka verib yemək otağına girdi. Onunla eyni anda içəriyə addım atan yaşlı Trotta oğluna baxıb gülümsədi. Evin idarəsinə məsul olan frauleyn Hirşvits bazar günləri geyindiyi boz ipək paltarıyla bir az sonra gəldi; başını xeyli yuxarıya qaldırmış, saçını arxada böyük bir toppuz şəklində yığmışdı; sinəsindəki nəhəng qövslü sancaq tatar qılıncına bənzəyir, zireh qurşanıbmış kimi görünürdü. Karl Cozef qadının uzun, sərt əlini öpdü. Jak kresloları çəkdi. Bölgə qubernatoru oturmağı işarə elədi. Jak otaqdan çıxıb bir müddət sonra əlində ağ əlcəklərlə geri qayıtdı; ağ əlcəklər onu tamamilə dəyişdirmiş, onsuz da ağappaq olan üzünə, bakenbardlarına, saçlarına qar kimi parlaqlıq vermişdi. Əlcəklərin parlaqlığı hər halda bu dünyada parlaq kimi təyin oluna biləcək hər şeyi kölgədə qoyardı. Jakın əlcəkli əllərində tünd bir sini, sininin üstündə buğlanan şorba qabı vardı. Jak qabı göz açıb yumana qədər etinayla, səssizcə, amma sürətlə masanın ortasına qoymuşdu. Frauleyn Hirşvits əvvəldən bəri alışıldığı kimi boşqablara şorba çəkdi. Uzatdığı boşqablar minnətdarlıqla gülümsünərək alındı. O da gülümsədi. Vermişel şorbası boşqabların içində isti, qızılı rəngli bir parıltı kimi üzürdü. Şəffaf, sarı qızıl rəngli, kiçik, iç-içə keçmiş narın vermişellər. Baron von Trotta-Sipolje çox sürətlə, bəzən də hiddətlə yeyirdi. Sanki yeməkləri səssiz, nəcib, qıvraq bir nifrətlə yox edirdi, onlara meydan oxuyurmuş kimiydi. Frauleyn Hirşvits süfrə arxasında hər yeməkdən lap azca götürür və yemək bitdikdən sonra otağında hər növ yeməkdən yenə yeyirdi. Karl Cozef qaşıqlar dolusu isti şorbayla nəhəng loxmaları tələm-tələsik udurdu. Beləcə hər kəs şorbasını eyni anda bitirdi. Herr von Trotta-Sipolje susqun qalınca bir söz belə danışılmazdı.

      Şorbadan sonra qarniturlu qaynadılmış mal əti verildi, bu, yaşlı Trottanın uzun illərdən bəri dəyişməyən bazar yeməyi idi. Yeməyi bəyənərək süzməsi bütün yemək vaxtının yarısından daha uzun çəkdi. Bölgə qubernatoru baxışlarıyla hər şeydən əvvəl böyük ət parçasını əhatələyən qızarmış kənarları, sonra da tərəvəzlərin, ərqəvan rəngində parıldayan yerkökünün, tünd yaşılın ciddiliyini əks