Gerugte van reën. André P. Brink

en toe dowwe gloeiende koplampe wat op die regterbaan van voor af aankom en geluidloos verdwyn. Afdraai by die Monument, Unisa soos die boeg van ’n swaar skip, ’n Vlieënde Hollander wat gou weer verdwyn. En dan die logger teenwoordigheid van die stad rondom. Verkeersligte wat heeltemal sinloos by die kruising van leë strate hul groen en geel en rooi, groen en geel en rooi staan en flits. ’n Paar vragmotors. Putco-busse wat honderde swart bondels uitbraak; oomblikke van joel en roer, en dan weer stilte. Vroeë kafees waar goed in- of uitgedra word, skerms en tralies wat voor vensters verwyder word. Die gesuis en gekletter van melkwaentjies wat verbykom. Skielike walms van fish-and-chips; koerantflardes teen sypaadjies.

      Ek het my motor op die leë parkeererf teen Vermeulenstraat ingetrek. Die opsigter het my herken en met dik oë in sy kakiejas nadergestrompel om my ’n geel kaartjie te gee, en met ’n flambojante maar lui gebaar gesalueer. Ek het na Kerkplein toe begin aanstap, Hooggeregshof toe, my voete geprikkel deur die koue en my gesig brandend. Onderweg ’n paar koerante gekoop by ’n ou wat teen ’n konka sit en op sy bakhande blaas, en my aangluur sonder om te praat, sy oë bloedbeloop en geswolle. Seker gisteraand se skokiaan. In vlugtige wit wolkies het my asem voor my uitgestoot. Koffie by ’n kafeetoonbank, bedien deur ’n Griek met vuil vingernaels.

      Daar was ’n paar ander bejaste mense in die kafee: die boemelaar met stoppelbaard; die bleek kêrel in sy onvanpaste aandpak met verlepte strikdassie en al (waar het hý oorgeslaap?); die paar ouens in blou oorpakke, kosblik onder die arm; die swartman wat wou witbrood koop maar deur die Griek uitgeboender word: “Where you think I get change for two rand, bladdy fool?”

      “I know you got change in the till.”

      Die Griek wat om die toonbank kom, borshare deur sy oopknooptrui en los geruite hemp.

      “You look for trouble?”

      “I want my bread.”

      “Go get the right money first. Now you fuck off.”

      Toe die swartman bly staan, kom die Griek nader. Maar met dié dat hy gryp, word hy gepootjie. Hy val-val teen die toonbank, gryp na vashouplek en klap ’n ronde bottel met gekleurde lekkers van ’n glaskas af. Toe hy terugswaai, staan die swartman gebukkend voor hom en wag, mes in die hand.

      Die paar manne in blou oorpakke het tegelyk nader gekom, asof dit lankal so afgespreek was. Een het die Griek teëgehou; die ander twee het op die swartman toegesak. Daar was ’n kort, kwaai stoeiery. Nog iets het gebreek – die glas aan die toonbank se voorkant is uitgeskop – maar toe buk die swartman onder hulle uit en weg is hy. Met Griek en al is hulle agterna, maar toe hulle in die deur bondel om almal gelyk uit te kom, was daar g’n teken van hom buite nie.

      “I phone the police,” sê die Griek en kom blasend, soos ’n hartlyer, met roeiende dik getatoeëerde arms terug toonbank toe.

      “Los, man,” sê een van die werkers. “Hulle is nog kapabel en vat jóú hier weg. ’n Witman se woord tel mos nie meer vandag nie.”

      Die Griek bly eenstryk deur skakel – stellig verkeerde nommers, want hy is te boos om op te let in watter gate hy sy dik vingers steek. “You all see it,” sê hy oor sy skouer. “You witness for me.”

      “Ek moet gaan,” het ek gesê en die regte kleingeld vir my koffie uitgetel en op die gekraakte piering langs die kasregister neergesit. Daar was tog genoeg ander getuies. Bowendien was dit nie so ernstig nie. En ek verkies om nie in sulke dinge gemoeid te raak nie. (Wat sou die uitlander hom in elk geval verbeel? Hulle het altyd hul monde vol oor óns.)

      Maar dit het iets omtrent die dag vertroebel. En toe nog daardie laaste ure in die Hooggeregshof.

      Bernard, maerder en bleker as wat ek hom ooit gesien het – heeltemal sonder rede het ek met ’n skok onthou: sy skraal, gespierde, bruingebrande rug op die kano voor my in die rasende water – maar oënskynlik onverstoorbaar kalm. Daar was iets amper soos die atmosfeer in ’n kerk, iets gewyds, toe die regter begin praat. Geen ander geluid nie, behalwe die joernaliste se balpuntpenne wat glip oor hul notaboeke; ’n kosyn wat kraak toe ’n Veiligheidsman wat daarteen leun, sy gewig van een been na die ander verskuif sonder om sy gevoude arms oor sy bors te verroer of sy oë van die toeskouers weg te neem.

      En toe die onverwagse van die swart toeskouers wat onmiddellik ná die vonnis soos een man opstaan en begin sing: “Nkosi sikelel’ iAfrika”. Tot dit onderbreek is deur die regter se hamer en hofordonnanse wat roep: “Maak skoon die hof! Maak skoon die hof!” En polisie wat oor die relings spring.

      Ek het hom nie gaan groet nie. Waarskynlik sou hulle my in elk geval nie onder in die selle by hom toegelaat het nie. Wat sê mens nou ook? Tog het dit my bly hinder. Miskien moes ek maar. Maar met dié Nkosi sikelel’ in my ore was ek eintlik te diep ontsteld om hom ook nog te sien – al sou dit seker vir laas gewees het.

      Op pad terug deur die strate, nou kant aan wal van ongeduldige verkeer en mense, het ek dit moeilik gevind om op te let. Telkens het ek teen iemand gebots. Een keer selfs ’n vrou se stapel pakkette oor die sypaadjie laat saai, sodat ek verbouereerd moes buk om dit op te tel terwyl sy aanhou sê: “Can’t you look where you’re going, hey?” Daarom het ek nie dadelik besef wat aangaan toe ek vlak teen die parkeererf voorgekeer word deur ’n skare wat die verkeer opdam nie. Eers toe dit tot my deurdring dat die mense te dik staan om verby te kom, het ek bewus geraak van die getoeter en die gebalk van ’n polisiemotor, van ’n skreeuery, van iets buitengewoons wat aan die gang was.

      Nege of tien verdiepings op teen ’n nuwe gebou het ’n swartman op ’n lysie gesit, sy bene oor die rand. Uit hoër vensters het trosse mense halflyf uitgeleun om te kyk; onder het hulle bankvas gestaan rondom ’n oopte wat ’n kordon konstabels voor die gebou afgebaken het.

      “Wat maak hy daar?” het ek iemand gevra.

      “Hy sit al van elfuur af daar, hulle sê hy wil spring.”

      Uit die venster vlak bo die lysie het ’n polisieoffisier geleun en met die swartman probeer praat. Dit was te hoog om te hoor wat gesê word. Maar die swartman het sy bene opgetrek en vasgeskop, klaarblyklik reg vir spring.

      En toe begin die mense onder die sypaadjie en op die betonvierkant voor die gebou skreeu: “Spring! Komaan, spring!”

      Ek sien hom huiwer en balanseer oor die afgrond. Sien hom sy kop skuins draai. En selfs op dié afstand sien ek die wit van sy oogballe soos ’n dier s’n.

      “Spring, man, spring! Komaan! Spring!”

      Hy huiwer op die kantjie. En leun dan weer agtertoe met sy kop teen die muur. Miskien is hy duiselig.

      Bokant hom praat die polisieman weer. Hy reageer nie.

      “Spring!” brul die skare. Dis soos ’n rugbywedstryd. “Nou! Nou! Nou!”

      Die man daar bo beweeg weer. Hy skuifel ’n voet of twee verder links, nader aan die hoek van die gebou. En onder hom rumoer die skare en maak vir hom ’n nuwe kol beton oop. Hy stoot een voet oor die rand, soos iemand wat wil swem en die water met sy tone toets. ’n Paar meisies gil ekstaties. Hy trek die been weer terug.

      “Spring!” bulder die mense.

      Nou hurk hy op die lysie. Dit is so smal dat sy tone oor die rand verbysteek. Hy is kaalvoet: sy skoene staan vier, vyf tree verder op die lys.

      Hy leun verder vooroor. Ek kan nie sien of sy oë oop of toe is nie.

      ’n Gejuig gaan onder hom op. Woorde kan ek nie meer onderskei nie, dis net ’n rou gebrul.

      En toe spring hy. Tussen die juigende mense in. Wat eers na ’n halfminuut skyn te besef wat gebeur het en dat dit verby is. En toe begin dit stadig stil word, so stil dat mens ’n vrugteventer op die volgende straathoek kan hoor skree: “Bananas! Bananas!”

      Van die agterkant van die mense het ek begin verbydruk.

      Eers toe hy my aan die arm vat, het ek opgekyk.

      “Louis! Hoe’t jy hier gekom?” Maar natuurlik: ons het tog so afgespreek.

      “Het Pa gesien?”