Gerugte van reën. André P. Brink

van haar oë sien. “Dis of hulle iets van ons afgeneem het.” En bietjie stroewer: “Ons het min genoeg.”

      “Ons is nog dieselfde, ek en jy.”

      “Is ons? Weet ons selfs dit?” Sy het haar kop gedraai asof sy na die afgrond wou kyk, maar toe weer straat toe gekeer. “Ons kom maar hier verby, so een maal elke paar weke, en dan gaan ons weer weg. Maar Dullabh’s Corner … Ek is seker verspot, maar hy was altyd hier, altyd dieselfde lelike ou baken, so gerusstellend, so ’n stukkie sekerheid. Ek het partykeer gedink: Eendag sal ek en jy daarmee heen wees, maar party dinge sal darem agterbly en iets van ons bly vashou. Dullabh’s Corner sal nog daar wees. Nou’s dit net ’n gat.”

      “Mens moet maar met gate leer saamleef,” het ek moedswillig lig geskerts. “Intimations of mortality.”

      Snaaks dat ek dit toe gesê het. (Het ek regtig? Of fabriseer ek dit nou?) In die lig van wat later die middag gebeur het, toe sterflikheid so reëel geword het.

      Om met die dialoog voort te gaan:

      “Kom ons gee pad,” het sy aangedring. “Ek wil nooit weer hier kom nie. Ek ry saam met jou.”

      “Wat van jou motor?”

      “Ek het hom daar anderkant gelos.” Sy het beduie. “Ek kan wel later reël, dit maak tog nie saak nie. Op die oomblik voel ek te bewerig.”

      “Stap ons nie sommer hier na ons kerrieplek toe nie?”

      “Nee, kom ons gee so ver as moontlik pad. Uit die stad uit.”

      In die motor het sy ’n sigaret aangesteek en lank stilswyend gerook. Die verkeer was druk en ons het maar stadig gevorder tot ons die M1 bereik het.

      “Snaaks,” sê sy naderhand, kalmer, “hoe mens tog maar vashouplek buite bly soek. Getuies vir die oomblikke wat verbygaan. Maar jy leer nooit dat ’n spieël nie sy beeld kan vashou nie. Simpel, nè?”

      “Maak die spieëltjie aan die wand regtig so saak? As jy self weet wie jy is …”

      “Weet jý dit so seker?” vra sy.

      “Ek dink so.”

      “Ek dink nie so nie.” Met ’n glimlaggie blaas sy rook uit. “Dis maar deel van jou illusie, of van jou arrogansie. Dis dié dat jy my so moedeloos maak. En miskien is dit dié dat ek jou liefhet.”

      “Ek is ten minste nie so ’n deurmekaarspul soos jy nie!”

      “Nee,” sê sy en kyk my deur die donkerbril stip aan. “Maar jy’s ’n Afrikaner. En dis amper net so erg.”

      “Ons is Afrikaners. Dié identiteit sal ons bewaar. En ons sal ons deur niemand laat voorskryf nie. Laat die wêreld soos Gadareense swyne in die afgrond van permissiewe identiteitloosheid instorm. Ons sal ons nie van ons koers laat afbring nie.” Aldus (vryelik geparafraseer) minister Calitz, ná ons sending vandag uit die konferensiesaal moes padgee.

      Ons het bietjie moeilikheid gehad met Sy Edele. Dit mag anders verloop het as hy gisteraand se onthaal vir die afgevaardigdes bygewoon het, want daar kon die een en ander nog onderhandel word. Maar by die Ambassade se private cocktailparty net vóór die onthaal het hy hom – ten spyte van ’n paar van ons se verbete pogings – aan die KWV te buite gegaan en toe vroegtydig na sy hotel teruggekeer. (Waarvandaan hy later uitgeglip het na Raymond’s Revue Bar: so iets gaan ongelukkig nie onopgemerk verby nie.) Daarmee was ons deelname aan die konferensie vir goed die nek ingeslaan.

      Ek moet ons sending verduidelik. Die Britse United Nations Association het die konferensie oor die ekonomiese ontwikkeling van die Derde Wêreld gereël, met nadruk op die benutting van minerale hulpbronne. En vir ons by die Afrikaanse Handelsinstituut het dit na ’n goeie geleentheid gelyk om Suid-Afrika se leidende rol op die gebied te “stoot”, terwyl mens tegelyk die kans kon gebruik om ’n paar minerale-uitvoerkontrakte te beding en veral om nuwe beleggingskapitaal te probeer werf. As voorsitter van die AHI se mynkamer het ek die saak heelhartig gesteun en ook voorlopig begin reël om met ’n paar groot invoerders in Stockholm, ensovoorts, te gaan onderhandel. Maar toe Calitz van die konferensie te hore kom, het hy op sy taamlik onsubtiele manier te kenne gegee dat hy graag die sending wou vergesel – met die lofwaardige doel om onder die dekmantel van ’n handelstog ook ’n bietjie politieke lobbying te gaan doen. En uit die aard van die saak het die president van die AHI toe vir hom teruggestaan as leier van die sending.

      Eers by ons vertrek uit Johannesburg is dié verwikkeling wêreldkundig gemaak, met onmiddellike reperkussies in Londen: beskuldigings dat ons ’n byeenkoms van sakelui die skyn van ’n interstaatlike onderhandeling wou gee, ensovoorts, die soort argument waarvoor die Engelse Arbeidersbewind natuurlik taamlik kwesbaar is. Daarvandaan was die verloop voorspelbaar. Calitz het geen geloofsbriewe vir die byeenkoms gehad nie maar het klaarblyklik aanvaar dat ons Ambassade dit sonder meer vir hom sou reël. Toe dit onmoontlik blyk en hy derhalwe sitting geweier word, moes ons hele sending uit “lojaliteit” onttrek. Die soort insident wat mense soos Calitz so gereeld veroorsaak, op ’n tydstip dat ons dit waaragtig nie kan bekostig nie.

      Wat anders kon mens van die man verwag? Toe hy Minister geword het, was sy enigste onderskeidende kenmerk ’n Hitlersnorretjie wat met die jare kleiner en gryser geword het totdat dit deesdae by oningewydes die indruk skep van twee silwer snotstrepe op sy bolip.

      Hy het darem uit die staanspoor sy bes gedoen om die Suid-Afrikaanse ekonomie te dien en spoedig ’n noemenswaardige aandeel bekom in diverse maatskappye, asmede ’n wynplaas in die Boland, ’n veeplaas in die Vrystaat, ’n jagplaas in Suidwes en ’n paar strategiese lappe grond in die Oos-Kaap.

      Nadat Calitz gisteraand na sy kaalklub vertrek het, het ’n paar van ons ander afgevaardigdes saam met die Ambassadeur tentatief ’n diplomaties bewoorde verklaring opgestel wat uitgereik kon word as ons ons vandag aan die konferensie moes onttrek. En toe dit inderdaad gebeur, het ek die dokument aan Sy Edele oorhandig. Miskien moes iemand anders dit liewer gedoen het, aangesien ek en Calitz – soos al sou geblyk het – nie baie erg aan mekaar het nie (vergelyk hierná, wanneer die Oos-Kaapse storie ter sprake kom: want op die praktiese vlak was juis dit die motivering vir daardie hele “apokaliptiese” naweek). Gevolglik het hy hom glad nie aan ons versigtige formulering gesteur nie en besluit om – met die oog op die “galery” tuis – uit die vuis ’n perskonferensie toe te spreek, “dat die donners ’n slag kan sien ons laat nie op ons trap nie”.

      Ek moes my ergernis sluk: ek weet beter as om in die openbaar met so iemand te bots, en ek sal hom wel weer later kan bykom soos ek hom dáárdie naweek bygekom het. Maar ek erken reguit dat sy optrede my in die wiele gery het. Die referaat wat ek by die konferensie sou lewer (Die Strategiese Waarde van Suid-Afrika se Minerale Hulpbronne vir die Weste) was ingestel op die soort reaksie, ook tuis, wat my sou help om binne die volgende twee jaar president van die AHI te word. Byna twintig jaar al beplan ek my loopbaan soos skaakspel vooruit, vandat ek en Elise van oorsee teruggekom het. Regsadviseur; skakelhoof by die mynhuis. En toe die kans kom om vinnig uit te spring en ondernemer in my eie reg te word (die besonderhede is nie ter sprake nie), was ek daarvoor gereed. Daarvandaan stap vir stap verder: die oorneem van klein uitgewerkte myntjies wat vir die groot maatskappye onlonend was; prospekteer en opsies uitneem tot ek my eie span geoloë in die veld kon stoot; aandele; hier en daar op geleë oomblikke inbeweeg met oornames of konsortiums; grond opkoop vir dorpsgebiede net betyds vir proklamering, in die dae van die groot eiendomsbloei: elke keer, ook danksy my kontakte in en om die Kabinet, net een stappie vóór bly. En die versigtige maneuvers binne die AHI. Berekening: in die mynkamer staan die Afrikaner nog swak, die mededinging is gering – daarom het ek dít my kanaal gemaak: jaarvergaderings bywoon en “gesien” word, voorstelle sekondeer, die regte mense lobby, mettertyd my eie beskrywingspunte voorlê, tot ek die hoofbestuur gehaal het. Soos ’n generaal sy strategie op die slagveld beplan. Tot waar ek nou is. My hoofkwartier op die elfde en twaalfde verdiepings van die gebou in Mainstraat. My eie gebou (dit was een van my grootste coups by ’n oorname), al gebruik ek self net die twee verdiepings. Die res word verhuur. My domein. Die groot kantoor gemoderniseer met matte en perspex en potplante, beskerm deur my valk van ’n sekretaresse (veertig en bekwaam: sedert die episode met Marlene