Gerugte van reën. André P. Brink

sê hy moedswillig en hy kyk na my. “Toe sy en haar pa-hulle hier aangekom het, was sy maar twaalf of so. En ek was twintig. Sy’t vir my ‘oom’ gesê.”

      “Ek is lankal nie meer twaalf nie.”

      “Jy lyk nog niks ouer nie.”

      “Ek is negentien.”

      Hy trek sy skouers op en soen haar tergerig, soos ’n broer, op die punt van haar neus.

      Ons het nog ’n rukkie gesels. Toe ons loop, sê sy pront: “Ek sal julle sê: Pa gaan mos volgende Sondag vir buitekerk na julle plaas toe. Ek sal saamkom.”

      “Goed,” sê hy. “Ons wag vir jou.”

      Hy het dit van hom afgeskud. Miskien was dit uit noodweer. Want die manier waarop die distrik se boervroue daardie vakansie met hul hubare dogters op die plaas uitgeslaan het (“om vir tant Lenie te kom kuier”) was behoorlik skaamteloos. Die meerderheid van die dogters sou nie ’n nadere ondersoek deurstaan nie: selfs ek, jagser en jonger as Bernard, sou my nooit deur party van hulle laat verlei nie. Maar ander was verloklik mooi en reg om gekneus te word. Bernard het egter met verbasende diplomasie deur alles geskipper sonder om óf betrek te raak óf aanstoot te gee.

      Die volgende Sondag het Elise gekom. Ons het diens gehou in die groot voorkamer: seker veertig stuks boere van die verder plase in die distrik. Tee gedrink op stoep en kweek, terwyl die kinders rumoer oor die werf en hoenders en varke en honde op hol ja. Daarna het die meeste mense begin aanstalte maak. Die klompie wat vir middagete aangebly het, is ook vort in hul motors van wisselende grootte en jare. Net Dominee en gesin het die uitnodiging aanvaar om eers te rus. Bernard se ouers is na hul slaapkamer; Dominee-hulle vrykamer toe. Ons drie “jongmense” het die middag op die stoep begin. Darem nie met die “stigtelike leesstof” wat in my kinderjare Sondae op mens afgedwing is nie, maar met dieselfde gevoel van loomheid, luiheid, verveling.

      Dit was Bernard wat voorgestel het ons moet ’n ent gaan loop. Ek en hy het ons baadjies en dasse op die stoep laat lê. Elise het, vir die son, haar kerkhoed opgehou; selfs haar handskoene het sy behou, ingeval haar ouers beswaar het as hulle haar daarsonder sien. Traag en sonder om juis te gesels, het ons in die warm Aprilson oor die werf geloop. Die stukkende wa, ploegskare, onherkenbare stukke gereedskap, ’n ou vleishokkie, die omgekeerde bak van ’n afgeleefde motor, al die rommel het in vriendelike wanorde daar rondgelê. In die skuur het ons ’n ruk sit en gesels onder die hoë hanebalke waar honderde duiwe roekoer en pronk en paar op onbereikbare lysies; met die skerp geur van hawer en lusern en mis in mens se neus; die skielike gekekkel van ’n weglêhen agter die bale; die geblaas van makoue in ’n morsige plassie voor die wye deur waar die son verblindend inval.

      Die hele tyd was ek oorbewus van haar, so half uitsoortig in haar Sondagsklere. Toe het ons weer aangestap, óm die skuur en die perdestal waar die vosmerrie oor die onderdeur loer en saggies runnik as ons verbykom; verby die koeistalle wat nou leeg in die son lê en gons van brommers; blinkgeskuurde onderstebo-emmers op ’n ry teen die afleivoortjie daarbuite. Deur die toiingrige boord – want dit was ’n droë jaar – en verby die granate, af na die leidam: ’n onooglike sementkonstruksie onder die windpomp, met plate kweek teen die voor aan die onderkant. Ons het op die wal gesit en granate eet en die son oor ons voel brand, met die wal se warmte wat van onder af opslaan.

      “Hel,” sê Bernard, “vir wat het ons nie swemgoed gebring nie?”

      “Dis Sondag,” sê ek sedig.

      “Wat daarvan?” vra Elise.

      “Maar jou pa –”

      “My pa lê en slaap die slaap van ’n regverdige man. En ek dink nie ’n bietjie water op ’n warm dag sal mens in die hel laat beland nie.”

      Sy leun oor en skep ’n hand vol water en laat dit deur haar vingers uitloop, skitterend in die lig. Ek kyk na haar hand wat blink van nat, haar lang vingers, die patroon van aartjies op haar hand se rug.

      “Swem julle altyd hier?” vra sy.

      “Van kleins af,” sê Bernard. “Ek en my maters het hier geboer.”

      “Jy’s gelukkig,” sê sy met dieper, wranger stem. “As mens so grootword soos ek, so heeltemal allenig, jou lewe lank tussen reg en verkeerd, alles vir jou uitgemeet … Selfs om te gaan verder leer was ’n prestasie. Want wat wil ’n vroumens nou met geleerdheid doen?”

      Bernard het met ’n klein glimlaggie sy granaat verder oopgebreek, rooi pitte in ’n bakhand uitgeskud en vir haar gehou: “So ’n bek moet iets kry,” sê hy.

      Elise lag, net bietjie heftig; en terwyl sy sy hand met albei hare vashou, eet sy die soet pitte daaruit en kyk met ’n rooi besmeerde mond op. Toe wip sy skielik ligvoets van die wal af en skop haar skoene uit. Met daardie oergebaar van grasie onder vroue steek sy haar hande onder haar rok in, en stroop haar kouse een vir een oor haar gepunte tone af. Ek waag dit nie om na Bernard te kyk nie. Eintlik is ek ook sku om na háár te kyk. (Maar mens sien mos sonder kyk!) Sy haal luiters haar kerkhoed af, knip haar armbandjie en horlosie en halssnoertjie los, en draai haar rug na my.

      “Sal jy vir my die knippie losmaak?” vra sy.

      My hande sukkel maar. Nog met haar rug na ons, trek sy die ritssluiter oop, stroop haar rok af en skop-skop dit van haar voete los. Die onderrok ook, en die kousophouer. (Wat vroue nie daardie jare alles gedra het nie.) Ek het verwag – en Bernard seker ook? – dat sy haar onderklere sou behou. Maar sonder ’n oomblik se aarseling, so nugter asof sy alleen in ’n badkamer is, bring sy haar hande agter haar bruingebrande rug en knip die bra los. Sy trek die klein wit broekie uit. Skielik is sy kaal.

      Bo van die wal af kyk sy om. Son op haar borste.

      Op die een of ander manier het ons haar gevolg: ek half skuins van die wal af dat sy my voorkant nie moet sien nie, want toe staan ek al styf.

      Ons het laf in die water rondgebuitel en na ’n ruk nie mooi geweet wie eerste moet uitklim nie. Uiteindelik was dit weer Elise. Maar sy het nie, soos ek eintlik gehoop het, agter die wal padgegee om te gaan aantrek nie. Nat en kaal het sy op die sementrand bly sit, met haar rug na ons, haar kop agteroor om haar hare te laat droog word of die son op haar gesig te voel. Verleërig het ons toe maar by die oorkantse wal uitgeklouter en eers gaan aantrek. Met die een of ander voorwendsel wat ek nie mooi gehoor het nie, is Bernard tussen die vrugtebome in. Ek het agter die wal bly talm en nie eintlik geweet wat om te doen nie.

      Tot sy my roep: “Martin! Waar is jy?”

      “Kan ek maar kom?” Toe ek om die hoek kom, het ek vasgesteek. “O, ekskuus. Ek dag jy –”

      “Hier is vir jou ’n stuk granaat.”

      “Dankie.”

      Ek het nader gekom tot by haar. Haar knieë, soos sy op die wal bo my gesit het, het teen my bors gedruk. Sy het ’n hand vol pitte na my uitgehou, soos Bernard vroeër na haar (was dit wraak wat sy op hóm neem?). Ek het klein spatseltjies sap rooi oor haar palm sien afloop, en taaierig oor haar vol borste. Ek het die pitte uit haar hand geëet en toe impulsief die hand bly vashou en gesoen. Toe ek opkyk, was haar oë op my, met dieselfde onverstoorbare kyk van die kerkdiens. En met ’n onverduidelikbare durf het ek teruggekyk: na haar gesig, en na haar lyf.

      “Jy nog nooit ’n meisie gesien nie?”

      Uit my onvoorspelbare keel het ek ’n geluid gemaak wat moes sê: “Nie soos jy nie.”

      Sy het haar klam hare oor haar skouers teruggeskud asof sy weer haar gesig wou oplig na die son, ongeërg oor my teenwoordigheid en my kyk.

      “Ek verstaan jou nie, Elise.”

      “Is daar dan soveel om te verstaan?” En toe, eintlik kortaf: “Gee nou pad, ek wil aantrek.”

      Sy het bly sit en wag tot ek weg was: ek weet, want ek het omgekyk. En toe maar gewuif, om my lugtig voor te doen. Maar sy het nie gereageer nie.

      Daarna het Bernard ons agter die huis om teruggeneem, waar Elise eers in die badkamer haar hare kon borsel voor ons weer by