– zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy. [przypis edytorski]
38
tu czuć siarkę – zapach siarki symbolizował piekło. [przypis edytorski]
39
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
40
knecht (daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej. [przypis edytorski]
41
niepodobna (daw.) – niemożliwe, nie da się. [przypis edytorski]
42
snadnie (daw.) – łatwo. [przypis edytorski]
43
rad (daw.) – chętnie. [przypis edytorski]
44
zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
45
niski (daw.) – zły, podły, nie zasługujący na szacunek. [przypis edytorski]
46
walny – mający decydujące znaczenie. [przypis edytorski]
47
nieodzowny – niezastąpiony. [przypis edytorski]
48
tedy (daw.) – więc, zatem, wówczas. [przypis edytorski]
49
zasie – dziś popr.: zaś. [przypis edytorski]
50
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
51
żywo (daw.) – szybko. [przypis edytorski]
52
popoić (daw.) – upić. [przypis edytorski]
53
niedojda – niedorozwinięta. [przypis edytorski]
54
wielki szpitalnik – urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur elbląski. [przypis edytorski]
55
na karb (daw.) – na odpowiedzialność. [przypis edytorski]
56
kapituła – rada sprawująca władzę w zakonie. [przypis edytorski]
57
folgować (daw.) – traktować łagodniej. [przypis edytorski]
58
chuć (daw.) – żądza. [przypis edytorski]
59
Duch Światłości – być może Sienkiewicz czyni tu aluzję do imienia Lucyfera, pochodzącego od łac. lux ferrens, niosący światło. [przypis edytorski]
60
wielki szpitalnik – urzędnik zarządzający krzyżackimi szpitalami, a jednocześnie komtur elbląski. [przypis edytorski]
61
Janusz I Starszy (Warszawski) – (ok. 1346–1429), książę mazowiecki, lennik Władysława Jagiełły. [przypis edytorski]
62
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy. [przypis edytorski]
63
warchoł – siejący zamieszanie hulaka a. przestępca. [przypis edytorski]
64
przechodzić (daw.) – przekraczać. [przypis edytorski]
65
Ziemowit IV – (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator. [przypis edytorski]
66
samosześć (daw.) – w sześciu ludzi. [przypis edytorski]
67
Ziemowit IV – (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator. [przypis edytorski]
68
Władysław II Jagiełło – (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem. [przypis edytorski]
69
rad (daw.) – zadowolony. [przypis edytorski]
70
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
71
stropić się – wpaść w zakłopotanie, stracić pewność siebie. [przypis edytorski]
72
komtur – zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy. [przypis edytorski]
73
odjąć (daw.) – zabrać. [przypis edytorski]
74
knecht (daw.) – żołnierz piechoty niemieckiej. [przypis edytorski]
75
rozgłośny (daw.) – głośny, znany. [przypis edytorski]
76
poczytać (daw.) – uznać. [przypis edytorski]
77
zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
78
karmia – dziś popr.: karma. [przypis edytorski]
79
kasztel (daw.) – zameczek, niewielka twierdza. [przypis edytorski]
80
piędź – dawna miara długości, ok. 18–22 cm. [przypis edytorski]
81
wżdy (daw.) – przecież. [przypis edytorski]
82
wiano (daw.) – posag. [przypis edytorski]
83
tedy (daw.) – zatem. [przypis edytorski]
84
onego (daw.) – tego. [przypis edytorski]
85
przeto (daw.) – więc, zatem, toteż. [przypis edytorski]
86
szranki – ogrodzenie placu na turnieju rycerskim. [przypis edytorski]
87
rękojmia (daw.) – poręczenie, gwarancja. [przypis edytorski]
88
szranki – drewniane ogrodzenie placu turniejowego a. miejsca pojedynku. [przypis edytorski]
89
wprzód (daw.) – wcześniej, dawniej. [przypis edytorski]
90
możny (daw.) – potężny. [przypis edytorski]
91
mizerykordia – (od łac. misericordia czyli miłosierdzie), krótki, wąski sztylet do dobijania rannych. [przypis edytorski]
92
odjąć się – tu: uratować się. [przypis edytorski]
93
gonić na ostre – pojedynkować się konno na ostre, nie zaś stępione kopie a. włócznie. [przypis edytorski]
