(daw.) – zupełnie. [przypis edytorski]
130
zasromany (daw.) – zawstydzony. [przypis edytorski]
131
wynalazek nowego utrzyjzadka – Bystrość uczonych komentatorów miała w tym rozdziale szerokie pole do dociekań. Jeden z nich twierdzi, iż autor ma tu na myśli samowolę Franciszka I i obchodzenie się jego z różnymi przywilejami, z których czynił użytek, jak wskazano w tytule rozdziału; drugi dopatruje się w tym aluzji do licznych kochanek króla! [przypis tłumacza]
132
żali a. zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
133
ochędożnie (daw.) – porządnie, z dbałością. [przypis edytorski]
134
wraz – tu: zaraz, niezwłocznie. [przypis edytorski]
135
Niechże ogień świętego Antoniego sparzy kiszkę stolcową złotnika – „Ogniem św. Antoniego” nazywano chorobę różę. [przypis tłumacza]
136
Nie ma (…) potrzeby ucierania zadka (…) rozum masz nad lata – Drwiny z dialektyki scholastycznej. [przypis tłumacza]
137
miast (daw.) – tu: zamiast. [przypis edytorski]
138
mistrz Jan ze Szkocji – Duns Scot. [przypis tłumacza]
139
Jako Gargantua kształcony był przez pewnego teologa w alfabecie łacińskim – Satyra Rabelais'go wymierzona przeciw współczesnemu scholastycznemu wychowaniu i jego poglądy pedagogiczne stanowią rozdziały pierwszorzędnej wagi w jego dziele. W poglądach tych wyprzedza Rabelais o wiele swój wiek i wiele z jego zapatrywań (zrozumienie dla nauk przyrodniczych, wyższość nauki opartej na obserwacji i zetknięciu z życiem nad wiedzą formalną, szerokie uwzględnienie rozwoju fizycznego) dopiero w naszych czasach zaczyna znachodzić pełne urzeczywistnienie. [przypis tłumacza]
140
Donat – Donatus, gramatyk z IV wieku. [przypis tłumacza]
141
de Modis significandi – Książka Jana de Garlandia, dzieło barbarzyńskiej scholastyki. [przypis tłumacza]
142
de modis significandi non erat scientia (łac.) – [księga] o rodzajach znaczących nie była wiedzą. [przypis edytorski]
143
Computum – mały podręcznik astronomiczny do użytku laików. [przypis tłumacza]
144
W roku (…) z wielkim gustem – Podobnej treści nagrobek ułożono po śmierci Franciszka I: L'an mille cinqcent quarante sept,/ François mourut è Rambouillet,/ De la vérole qu'il avoyt. [przypis tłumacza]
145
Hugocjo – biskup Ferrary z XIII w., autor traktatu o gramatyce. [przypis tłumacza]
146
„Grecyzmy” Hebrarda – wierszowana gramatyka grecka Ewerarda z Bethuno (1212). [przypis tłumacza]
147
Doktrynal – wierszowana gramatyka łacińska dla początkujących, rozpowszechniona między XIII a XVI w. w całej Europie. [przypis tłumacza]
148
Partes – Partes orationis, również zastarzały podręcznik. [przypis tłumacza]
149
„Quid est” – podobnej treści dzieło w pytaniach i odpowiedziach. [przypis tłumacza]
150
Supplementum – Supplementum chronicorum Jakuba Filipa Bergano. [przypis tłumacza]
151
Marmotret – podręcznik przygotowawczy do czytania Biblii pt.: Marmotractus sive expositio in singulis libris Bibliae. [przypis tłumacza]
152
De moribus in mensa servandis – przepisy zachowania się przy stole ułożone w formie eleganckich wierszy. [przypis tłumacza]
153
Seneki „de Quantor virtulibus cardinalibus” – traktat pióra Marcina, biskupa Montonedo (zm. 583). [przypis tłumacza]
154
Passvantus cum commento – Jakub Passavent, mnich florencki, autor licznych traktatów łacińskich. [przypis tłumacza]
155
Dormi secure – zbiór kazań na dnie świąteczne. [przypis tłumacza]
156
płużyć komuś (daw.) – służyć komuś, sprzyjać, działać na czyjąś korzyść. [przypis edytorski]
157
Papeligossa – kraj, gdzie się dworuje z papieża. [przypis tłumacza]
158
ogłoście mnie (…) świniobójcą breneńskim – Współczesne zaklęcie. [przypis tłumacza]
159
napoić teologalnie – Fakultet teologiczny Sorbony za czasów Rabelais'go słynął ze swej sprawności w wysuszaniu butelek. [przypis tłumacza]
160
o ogromnej kobyle – Starzy komentatorowie dopatrywali się w owej kobyle to księżnej d'Estampes, kochanki Franciszka I, to Diany de Poitiers, którą mąż jej, Ludwik de Brezé, dobrowolnie odstąpił królowi Henrykowi. [przypis tłumacza]
161
dobyła ogona (…) aż powaliła cały las – Wedle dawnych komentatorów aluzja do wyrąbania lasów w Bauce przez panią d'Estampes: faktycznie jednak ten sam szczegół znajduje się już w dawnych Kronikach Gargantuińskich (patrz: dodatek do tomu V), co dowodzi, jak śliskie są podobne kombinacje. [przypis tłumacza]
162
obsikał ich tak dotkliwie (…) małych dzieci – Aluzja, znowuż wedle zawziętych komentatorów, rzekomo do podatków, jakimi Franciszek I obłożył Francję po wojnach włoskich, a także i do rodowego nazwiska pani d'Estampes: Pisseleu. [przypis tłumacza]
163
szyzma – schizma, odstępstwo. [przypis edytorski]
164
baralipton – jedna z formułek sylogizmów scholastycznych. [przypis tłumacza]
165
napoić teologalnie – Często używane u Rabelais'go wyrażenie „napoić teologalnie”, zostało w późniejszych wydaniach przez autora przez ostrożność skreślone. [przypis tłumacza]
166
Przemowa, jaką mistrz Janotus Berdysz wygłosił do Gargantui, aby go skłonić do oddania dzwonów – Oracja ta, przykład elokwencji scholastycznej, ma być parodią przemowy, jaką teolog paryski, Jan Bricot, wygłosił w imieniu uniwersytetu paryskiego przy koronacji króla Franciszka. [przypis tłumacza]
167
nos faciemus bonum cherubin (łac.) – ma oznaczać w tej barbarzyńskiej łacinie: będziemy pić póty, aż nam gęby sczerwienieją jak cherubinom. [przypis tłumacza]
168
gluc – wykrzyknik stosowany wówczas w dyskusjach uniwersyteckich dla wyrażenia, że jakiś argument nic nie dowodzi. [przypis tłumacza]
169
Verum enim vero (…) meus deus fidius (łac.) – Nagromadzenie wyrażeń, które wszystkie mają oznaczać: zaprawdę. [przypis tłumacza]
