(…) jak gościniec do Faj – gościniec do Faye szedł kręto, okrążając całą górę. [przypis tłumacza]
211
Skała Klermoncka – wioska La Roche-Clermont w Turenii. [przypis tłumacza]
212
zali (daw.) – czy. [przypis edytorski]
213
tociem już stary – inaczej: toć jestem już stary; przecież już jestem stary. [przypis edytorski]
214
Treść listu napisanego do Gargantui przez Tęgospusta – Zwrócono na to uwagę, iż styl Rabelais'go, zazwyczaj tak żywy i swobodny, w listach i przemówieniach wchodzi w ton współcześnie panujący, staje się ciężki i uroczysty. List ten należy do tych ustępów w dziele Rabelais'go, w których pisarz przemawia zupełnie serio. Przy tej sposobności możemy podnieść, iż własne listy pisarza, które się zachowały, zwrócone do różnych współczesnych osobistości, również najmniejszym słówkiem ani akcentem ani zdradzają humorysty: tak samo pisane są najzupełniej poważnie i z godnością. [przypis tłumacza]
215
ustawnie (daw.) – nieustannie, ustawicznie; ciągle. [przypis edytorski]
216
snać (daw.) – może, podobno, przecież, widocznie, najwyraźniej, zapewne; także: sna a. snadź. [przypis edytorski]
217
snać (daw.) – tu: przecież, wszakże. [przypis edytorski]
218
gdyby duch oszczerstwa (…) rzecz niegodną dawnej przyjaźni – Trzeba zauważyć, że ów pojednawczy poseł mimo woli robi wszystko, co może, aby ambitnemu Żółcikowi uniemożliwić pojednanie. [przypis tłumacza]
219
mniemaszli go (…) niedołężnym – konstrukcja z partykułą -li o znaczeniu wzmacniającym i pytajnym; inaczej: czy mniemasz, że jest niedołężny; czyż mniemasz (sądzisz, przypuszczasz, uważasz go za). [przypis edytorski]
220
snadniej (daw.) – łatwiej. [przypis edytorski]
221
Jako niektórzy wodzowie Żółcika swymi zbyt gorącymi radami wpędzili go w ostateczne niebezpieczeństwo – Zdumiewać się należy, jak w całym tym rozdziale najprostszymi środkami autor osiąga efekt najprzedniejszej satyry i nieodpartego wprost komizmu. W czasie wojny światowej niemiecki Simplicissimus zamieścił w przekładzie cały ten rozdział jako satyrę na zwycięskie pochody i plany cesarza Wilhelma. [przypis tłumacza]
222
Ciułać grosze to sprawa chamska – Być może niewinna aluzja do wiecznych kłopotów finansowych Franciszka I. [przypis tłumacza]
223
Rudobrody – albo Khair-ed-din, albo Horuk Rudobrody, założyciel afrykańskiego rozbójniczego państwa. [przypis tłumacza]
224
Morze Hirkańskie – Morze Kaspijskie. [przypis tłumacza]
225
azard (daw.) – niebezpieczeństwo. [przypis edytorski]
226
ważyć – tu: rzucać na szalę, narażać (szyję, tj. życie). [przypis edytorski]
227
aurum potabile (łac.) – złoto pitne. [przypis edytorski]
228
proficiat (z łac. proficio, proficere) – tu: awans. [przypis edytorski]
229
Αγιος ο ζεος (gr.) – Bóg jest święty! [przypis tłumacza]
230
uzdolić – zdołać (coś zrobić). [przypis edytorski]
231
ab hoste maligno libera nos Domine (łac.) – od wroga złośliwego uwolnij nas, Panie. [przypis edytorski]
232
siła (daw.) – dużo, mnóstwo. [przypis edytorski]
233
łokieć – daw. miara długości; ok. 57–59 cm. [przypis edytorski]
234
kolegium zwane montegińskim – Kolegium w Montaigu, do którego uczęszczał w młodości Erazm i gdzie głód i batogi stanowiły główne środki wychowawcze. [przypis tłumacza]
235
wraz – tu: zaraz, od razu. [przypis edytorski]
236
pana Wielogóry (…) pana Esara – Panowie de Grandmoud i d'Essars, dworzanie króla Franciszka I. [przypis tłumacza]
237
beczka cytyjska – Sławna beczka, sporządzona wedle legendy przez św. Bernarda. [przypis tłumacza]
238
ta przygoda przepowiedziana była przez Dawida w psalmie (…) Adiutorium nostrum – Cały ten ustęp był w owych czasach niemałym zuchwalstwem ze strony pisarza; [por. Psalm 123; red. WL]. [przypis tłumacza]
239
deposita cappa (łac.) – habit (płaszcz) do depozytu (zdeponowany). [przypis edytorski]
240
in statutis ordinis (łac.) – tu: w statutach zakonu. [przypis edytorski]
241
Kuleń – Coulaines, miejscowość koło Chinon. W ten sposób, dla płynności czytania, tłumacz pozwala sobie zazwyczaj polszczyć brzmienie różnych miejscowości w ustępach tekstu, gdzie autentyczność nazwy nie odgrywa roli. [przypis tłumacza]
242
pusty jak but św. Benedykta – Butem św. Benedykta nazywano ogromną beczkę. [przypis tłumacza]
243
wesoła śmierć, kiedy się umiera ze sztywną kusią – Wedle gadek ludowych trafia się to po śmierci ludziom, którzy za życia obcowali cieleśnie z mniszką. [przypis tłumacza]
244
wszystkim tym, co to drapnęli pod Pawią – Aluzja do żołnierzy, którzy ratując się ucieczką, opuścili Franciszka I pod Pawią (1525), tak iż dostał się do niewoli. [przypis tłumacza]
245
magis magnos clericos non sunt magis magnos sapientes (łac.) – największy z kleryków (księży; tu: mnichów) nie jest najtęższy w mądrości. [przypis edytorski]
246
chociem (…) stawał – konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: choć stawałem. [przypis edytorski]
247
zarazem (…) nieswój – skrót od: zaraz jestem nieswój. [przypis edytorski]
248
Zalim źle uczynił – konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: czyż źle uczyniłem. [przypis edytorski]
249
czym się to dzieje – daw. konstrukcja; znaczenie: jak to się dzieje, z jakiej przyczyny się to dzieje. [przypis edytorski]
250
Ignavum fucos pecus (…) a praesepibus arcent – trzymają z dala od ula gnuśne trutnie. [przypis edytorski]
251
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
252
stradać – postradać, stracić. [przypis edytorski]
