Gargantua i Pantagruel. Rabelais François

zapewne; także: sna a. snadź. [przypis edytorski]

      64

      jęli się krzątać około podwieczorku – Wedle starego francuskiego obyczaju, który za czasów Montaigne'a już zanikał, ulubioną porą pijacką była godzina podwieczorku. Ludwik XII, sam wielki bibosz, lubował się w tych podwieczornych posiedzeniach. [przypis tłumacza]

      65

      sam tu (daw.) – chodź tu; podejdź. [przypis edytorski]

      66

      piję tylko z (…) brewiarza – Mnichy z zakonów żebraczych, łącząc obłudę cnoty z zamiłowaniem do kielicha, wymyślili flaszki na wino w formie brewiarza. [przypis tłumacza]

      67

      privatio (…) praesupponit habitum (łac.) – Uczucie braku każe przypuszczać przyzwyczajenie; pewnik scholastyczny. [przypis tłumacza]

      68

      Fecundi (…) disertum (łac.) – Kogóż by pełne kielichy nie uczyniły wymownym (Horacy). [przypis tłumacza]

      69

      aż nadto pijemy bez pragnienia – Aluzja do niewinnych, których poddawano indagacji za pomocą tortury wodnej. [przypis tłumacza]

      70

      per procuram (łac.) – przez pełnomocnika; za pośrednictwem. [przypis edytorski]

      71

      Dusza nigdy nie mieszka w suchym – Słowa św. Augustyna: Anima certe, quia spiritus est, in sicco habitare non potest. [przypis tłumacza]

      72

      rzyć (daw.) – tyłek. [przypis edytorski]

      73

      piję jak brat templariusz – Bracia templariusze mieli u współczesnych opinię pierwszorzędnych pijaków. [przypis tłumacza]

      74

      tamquam sponsus (łac.) – niby oblubieniec. [przypis tłumacza]

      75

      sicut terra sine aqua (łac.) – jak ziemia bez wody. [przypis tłumacza]

      76

      respice personam, pone pro duos – zważaj na osobę, przedkładaj (dawaj) dla dwóch. [przypis edytorski]

      77

      podbił Bachus Indyje – Aluzja do podboju Indii przez Portugalczyków przy pomocy napojów wyskokowych. [przypis tłumacza]

      78

      Lagona edatera – po baskijsku: w twoje ręce, towarzyszu. [przypis tłumacza]

      79

      sitio (łac.) – pragnę; jestem spragniony. [przypis edytorski]

      80

      Angeston – Hieronim z Hangestu, scholastyk, przeciwnik Lutra. [przypis tłumacza]

      81

      lacrima Christi (łac.) – dosł. łza Chrystusa; także: nazwa wina z winorośli hodowanych u podnóża Wezuwiusza. [przypis edytorski]

      82

      natura abhorret vacuum (łac.) – Natura nie znosi próżni; aksjomat dawnej fizyki. [przypis tłumacza]

      83

      Joannis (łac.) – Jan. [przypis edytorski]

      84

      płużyć (daw.) – sprzyjać, dobrze czynić, pracować dla dobra czegoś a. kogoś. [przypis edytorski]

      85

      gdybym słuchała żywota świętej Małgorzaty – Żywot Św. Małgorzaty odczytywano niewiastom w bólach rodzenia, aby ułatwić poród. [przypis tłumacza]

      86

      nie zaprzątaj sobie głowy resztą i daj jeno pracować tym czterem wołom od przodka – Przysłowie poiteweńskie. [przypis tłumacza]

      87

      przygodzić się (daw.) – przytrafić się. [przypis edytorski]

      88

      diabeł w czasie mszy św. Marcina (…) zębami musiał rozciągać swój pergamin – Wedle legendy dwie stare baby gadały z sobą bez przerwy, podczas gdy św. Marcin odprawiał mszę. Diabeł, który stał za nimi i spisywał ich rozmowę, nie znalazł w końcu miejsca na swoim pergaminie i musiał go zębami rozciągać, przy czym potknął się i potłukł o filar kościelny. [przypis tłumacza]

      89

      rozluźniły się ku górze kosmki maciczne (…) wyszło lewym uchem – Zuchwałe drwiny z współczesnych teologów, którzy wykładali dosłownie przenośnię, iż Matka Boska poczęła przez ucho. Stara pieśń kościelna brzmi: Gaude, virgo, mater Christi. Quae per aurem concepisti. [przypis tłumacza]

      90

      innocens credit omni verbo (łac.) – niewinny wierzy każdemu słowu. [przypis edytorski]

      91

      sorboniści – Sorbona, starożytny uniwersytet paryski, mający imię od Roberta de la Sorbonne, spowiednika Ludwika Świętego. Za czasu Rabelais'go Sorbona była warowną twierdzą średniowiecznej teologii i filozofii scholastycznej i prowadziła walkę na śmierć i życie z budzącym się nowożytnym duchem, a w walce tej płonący stos był ostatecznym i nierzadko używanym argumentem. To tłumaczy zajadłość, z jaką Rabelais, pod osłoną protekcji możnych kardynałów i samego króla, szturmuje szyderstwem i inwektywą do jej murów. Cały ten rozdział jest żartem na owe czasy bardzo ryzykownym i który autor mógł drogo przypłacić. [przypis tłumacza]

      92

      wżdy (daw.) – jednak, przecież; w końcu, wreszcie. [przypis edytorski]

      93

      żali a. zali (daw.) – czy, czyż. [przypis edytorski]

      94

      Podejrzewam was (…) rodziłyby odtąd dzieci przez ucho – Cały ten ustęp Rabelais uważał za bezpieczniejsze skreślić w drugim wydaniu tej księgi. [przypis tłumacza]

      95

      Ależ gałgan tchu ma – w oryginale: Que grand tu as te gousier. [przypis tłumacza]

      96

      potelskich i bremondzkich – Wioski w rodzinnych stronach Rabelais'go. [przypis tłumacza]

      97

      subtelni doktorowie skotyści – Duns Skot, teolog lubujący się w subtelnych rozróżnieniach. [przypis tłumacza]

      98

      Jak