Қазақстан (Қазақ елі) тарихы: 4 кітаптан тұратын оқулық. Тәуелсіз Қазақстан: алғышарттары және қалыптасуы. 4-кітап. Коллектив авторов

аяғына дейін айқындалмаған мемлекеттік құрылыстың ең бір күрделі кезеңінде кіріскен еді.

      Сонымен бірге бұл Жоғарғы кеңестің Қазақстанда парламентаризмнің одан әрі дамуына алғышарттар негізін салғанын мойындаған жөн. Он үшінші сайланған Жоғарғы кеңестің төрағасы Ә. Кекілбаев: «Кәсіби парламенттің құрылуын, абзалы, ешбір қиналыссыз биылғы жылдың қоғамдық-саяси өміріндегі ең бір ірі оқиға деп атауға болатын шығар. Оның жұмысының басталуы жаңа мемлекеттілік пен демократияның қаз тұруындағы елеулі кезеңдердің бірі ретінде Қазақстанның тарихи күнтізбесіне кіретіні шүбәсіз… Кәсіби парламент бізде ешқашан болған емес және біз сынап көрулер және қателіктер әдісімен жұмыс істеуге мәжбүр болдық… Жаңа мәртебе иеленген Жоғарғы кеңес өкілеттіктерінің айқындалуы біртіндеп жүріп жатыр»59, – деп атап көрсетті.

      Он үшінші сайланған Жоғарғы кеңес бір жылдан сәл азырақ жұмыс істеп, заңсыз деп танылды, өйткені конституциялық сот сайлау заңнамасының кейбір нормалары конституцияға сәйкес келмейді деп таныды, депутаттарды сайлау соған сәйкес жүргізілген еді.

      Қазақстанды президенттік республика деп жариялаған 1995 жылғы конституция, сондай-ақ «Қазақстан Республикасының парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы», «Қазақстан Республикасының үкіметі туралы», «Сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы» конституциялық заңдар биліктің әрбір тармағының мәртебесі мен функциясын реттеді.

      1995 жылғы Кңзақстан Республикасының конституциясында парламенттің заң шығару функциясын жүзеге асыратын Республиканың жоғарғы өкілді органы болып табылатыны бекітілген60.

      Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі палатадан: сенаттан және мәжілістен тұрады.

      1995 жылғы 30 тамызда қабылданған Қазақстан Республикасының конституциясында «парламент» ұғымы алғаш рет ресми түрде бекітілді. Осыдан кейін ғана ел президенті Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» конституциялық заң күші бар Жарлыққа қол қойды, оған сәйкес қос палаталы парламентке депутаттарды сайлау 1995 жылдың соңында өткізілді.

      Бірінші сайланған Қазақстан Республикасының парламенті 19961999 жылдар аралығында жұмыс істеді. Бірінші сайланған парламент сенаты мен мәжілісінің сайлауы 1995 жылғы желтоқсанда өтті. Сенатқа 40 депутат 19 облыстан және Қазақстан Республикасының астанасынан екі-екі адамнан сайланды. Сенаттың жеті депутатын Қазақстан Республикасының президенті тағайындады. 1996 жылғы 30 қаңтарда Қазақстан Республикасы парламенті сенатының бірінші отырысында Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуы бойынша Өмірбек Байгелді сенаттың төрағасы болып сайланды.

      Қазақстан Республикасы парламентінің мәжілісіне сайлау 1995 жылы 9 желтоқсанда болды. 67 депутат сайланды. 1996 жылғы 30 қаңтарда бірінші сайланған Қазақстан Республикасы парламенті мәжілісінің бірінші отырысында мәжіліс төрағасы болып М.Т. Оспанов сайланды.

      Екінші

59

ҚР парламентінің ресми сайты http: // www.parlam.kz/kk/history

60

Қазақстан Республикасының конституциясы. – Алматы, 2010.