Яшил кеча. Рашод Нури Гунтекин

бир назар солиб чиққандан кейин:

      – Хуш келибсиз. Бугун келдингизми? Қаерда қўндингиз? Ҳойнаҳой, йўл харжи пулларини Истанбулдан олгандирсиз. Бола-чақангиз борми? Ёки бўйдоқмисиз? – деди.

      Жавобларига қулоқ солишни лозим топмай, шоша-пиша ҳалиги саволларни бергандан кейин, яна сўзида давом этди:

      – Эртага эрталаб келинг, сиз билан гаплашадиган нарсаларим бор. Ҳозир мен бир жойга шошиб турибман. Балки бу оқшом шаҳар маҳкамасида берилаётган зиёфатда бир оз суҳбатлашишга фурсат топарсиз. Табиий, зиёфатга келасиз, шундай эмасми?

      Шоҳин афанди, қандай зиёфат, деб сўрамади. Чунки қасабанинг бу жуда аҳамиятли ҳодисасини карвонсаройга қўнар-қўнмас хона хизматчисидан билиб олганди. Шунинг учун у содда:

      – Каминангизда ташрифнома йўқ, – деди.

      Шу пайт Шоҳин афанди орқасида кимнингдир касал эчкининг йўталига ўхшаган бир товуш билан кулганини эшитди. Бошини ўгирди. Бурчакдаги каттакон креслонинг ичида йўқ бўлиб кетган кичкинагина бир ўқитувчини кўрди. Сийрак жингала соқолли, юзи рангсиз бир одам эди. Унинг юзи шу қадар рангсиз эдики, агар ҳар замон-ҳар замонда ёниб турувчи кўзларини айтмаса, одам уни ўлаётган бир хаста деб ўйларди.

      Ўқитувчи кулишдан тўхтагандан кейин:

      – Ташрифнома! У ўзи қандай калима, нури дийдам, – деди. – Шаҳарчамиз Оврўпо маданияти қуёшидан ҳали етарли даражада инкибоси анвар36 бўлолмади. Биз юртимизда энг бойимиздан тортиб, энг камбағалимизгача соф, қаландар кимсалармиз. Дастурхонимиз ҳар киши учун очиқдир. Хусусан, бугун қасабамизга келган бир муҳтарам мусофиримизсиз.

      Шундан кейин у маориф мудири томонга ўгирилиб:

      – Афандим Истанбулдан келган янги бош муаллимимиз эмасмилар? – деди. – Мактабимизнинг бош муаллими бизнинг бошимизнинг тожи демакдир. Бу оқшом мен айтган нарсанинг тўғрилигини ўз кўзларингиз билан кўриб, амин бўласиз. Қасабамизда бой-фақир, катта-кичикнинг фарқи йўқдир. Ислом дини айтган тенглик асосига қасабамиз қадар риоят ва садоқат кўрсатган юртлар жуда кам топилади. Афсуски, сиздан олдинги муаллим, жуда мазбути ахлоқ37 бир зот эмасди. «Мусулмон маҳалласида шиллиқ қурт сотилмас»38 сингари машҳур бир ривоятни билиб-билмасликка олди ва ризқ-насибасини бошқа бир ердан қидиришга мажбур бўлиб қолди. Биз билимдон ва ишбилармон бир зот эканлигингиздан хабар топдик. Биз сизни бу лавозим билан табриклаймиз.

      Шоҳин афанди, қаршисидаги кўримсиз софта қасабанинг энг қўрқинчли, яширин кучларидан бири эканлигини дарҳол сезди.

      Ёзув столининг бир оз аввал қулфланган тортмаларини бир карра яна кўздан кечираётган, министрга ўхшаб товушини кўтариб котибига буйруқлар бераётган девқоматли маориф мудири унинг ўйинчоғидан бўлак нарса эмас эди.

      Ҳали йўргакдалигидаёқ фотосурати чиқарилган янги туғилган чақалоқлардай қўлларини қисиб, ерга тегмаган оёқларини ҳавода осилтириб креслога нақ ётиб олган бу софта гоҳ илтифот, гоҳ яширин таҳдид билан, гоҳ кесатиқ аралаш сўзлар билан буни

36

Инкибоси анвар – нур олиш.

37

Мазбути ахлоқ – ахлоқи тартибли.

38

«Мусулмон маҳалласида шиллиқ қурт сотилмас» – диний ақидаларга кўра, асл мусулмонлар шубҳали бўлган нарсаларни емайдилар. Шиллиқ қурт ҳалолми, ҳаромми – мусулмонлар учун шубҳалидир. Муаллим шунга шама қилаётир.